Nowruz In The Turkic World: Names And Meanings

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 454 - 470, 25.10.2025

Ali Koç

Öz

Nevruz is an ancient festival reflecting the shared history and cultural richness of the Turkic world, preserved through a deep-rooted tradition. It celebrates the arrival of spring and nature’s awakening, while also symbolizing social solidarity, abundance, and renewal. For centuries, Turkic communities have called this festival by various names—such as “Naurız,” “Nooruz,” “Nevbahar,” “Nevris,” “Yılsırtı,” and “Ruzlama”—each adding unique cultural and historical depth. Across the vast Turkic geography, Nevruz is more than a seasonal ritual; it is a powerful bond uniting communities. Throughout history, it has played a vital role in preserving national identity, solidarity, and traditions. Despite being known by different names, Nevruz has always been celebrated with common emotions and mythological narratives, making it a living symbol of social unity and cultural partnership. This study explores how Nevruz, with its many names and meanings, fosters linguistic and cultural unity, and demonstrates—through various examples—how it represents the enduring values that unite the Turkic peoples. All variants of Nevruz, known by over 50 names, embody a shared cultural identity rooted in renewal, unity, and harmony with nature.

Anahtar Kelimeler

Turkic World , Nevruz , name , meaning , classification

Türk Dünyasında Nevruz: Adlar ve Anlamlar

Öz

Nevruz, Türk dünyasının ortak geçmişini ve kültürel zenginliğini yansıtan, köklü bir gelenekle bugüne taşınmış kadim bir bayramdır. Yalnızca baharın gelişini ve doğanın uyanışını kutlamakla kalmaz, aynı zamanda toplumsal dayanışmayı, bereketi ve yenilenmeyi simgeler. Türk toplulukları, binlerce yıldır bu bayramı farklı adlarla anmış ve her biri, Nevruz’un derin anlamını kendi kültürüne göre şekillendirmiştir. “Naurız”, “Nooruz”, “Nevbahar”, “Nevris”, “Yılsırtı” ve “Ruzlama” gibi adlar, bu bayramın tarihî, mitolojik ve kültürel köklerini zenginleştiren birer iz olarak Türk dili ve kültüründe yerini almıştır. Türklerin geniş coğrafyasında Nevruz, bir mevsim geçişi ritüelinin çok ötesinde, halkları bir araya getiren güçlü bir bağdır. Nevruz, tarih boyunca Türk dünyasında milli kimliği, dayanışmayı ve gelenekleri diri tutan bir değer olarak öne çıkmıştır. Ortak bir geçmişin izlerini taşıyan bu bayram, halkın belleğinde mitolojik anlatılarla ve inançlarla harmanlanmış, her toplumda farklı adlarla anılsa da ortak duygularla kutlanmıştır. Bu yönüyle Nevruz, toplumsal birliğin ve kültürel ortaklığın canlı bir simgesi olmayı sürdürmektedir. Bu çalışmada da, Nevruz'un farklı adları ve anlamları üzerinden nasıl dilsel ve kültürel bir birlik oluşturduğu incelenecektir. Ayrıca, Nevruz'un Türk milletini birleştiren köklü değerleri temsil ettiği çeşitli örneklerle gösterilecektir. Türk dünyasında 50’den fazla isimle anılan Nevruz'un tüm varyantlarının "yenilenme, birlik, doğa ile uyum" temalarında ortak bir kültürel kimlik oluşturduğu görülmektedir

Anahtar Kelimeler

Türk Dünyası , Nevruz , ad , anlam , sınıflandırma.

Kaynakça

• Adiloğlu, Adilhan. Karaçay-Malkar Türklerinde Nevruz. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi ed. Öcal Oğuz, 275-278. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları (2004), 275-278 .
• Akbaba, Dilek Ergönenç. Nogay Türklerinin Gelenekleri Üzerine. Yeni Türkiye, 80, (2015), 391-395.
• Akkuş Mutlu, Suzan. Eski Mezopotamya’da Nevruz Kutlamaları. Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri 10, sy. 1 (2016), 1-14. https://doi.org/10.1501/Archv_0000000013.
• Aras, Enver. “Türklerde Nevruz Bayramı”. Giresun Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi 7/2 (2021), 345-370.
• Artun, Erman. “Türk Halk Kültüründe Nevruz”. Ç.Ü. Türkoloji-Makale Bilgi Sistemi.https://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/erman_artun_turk_halk_kulturunde_nevruz.pdf Erişim 10.10.2024.
• Gülyüz, Bahriye Güray. “İslam Öncesi Türk Kültüründe Ateş Ve Ateşe Hükmedenler (Maddi Kültür İzleri Işığında)”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9(17) (2019), 201-223. https://doi.org/10.33207/trkede.517405
• Bal, Hüseyin. “Kültürlerin Ortak Bayramı Nevruz”. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 3 (1998), 113-133.
• Bayat, Fuzuli. “Sosyo-Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Bağlamda Yengi Kün (Nevruz): Mitolojik Olgudan Mitolojik Kurguya”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/1 (2008), 139-148.
• Bozkurt, İsmail. “Kıbrıs’ın Mart Dokuzu”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 6(12), (2013) 185-193.
• Cabbar, İşankulov. “Özbekistan'da Nevruz An’aneleri”. çev. Veli Savaş Yelok. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi. ed. Öcal Oğuz. 343-357. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2004.
• Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1968.
• Çay, Abdulhaluk. Türk Ergenekon Bayramı Nevruz. Ankara: Türk Kültürü ve Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1993.
• Durdıyeva, Abadan. “Türkmen Moncugattıları”. Bilig 1 (1996), 82-90.
• Durmuş, İlhami. “Türk Kültür Çevresinde Nevruz Adı”. Kafdağı 2/1 (2017), 11-23.
• Eker, Süer. “Kazak Türklerinde Nevruz, Anayurttan Atayurda”. Türk Dünyası Dergisi, Yıl: 7, 17 (1999), 75-80.
• Ekrem, Nuraniye Hidayet. “Çin Kaynaklarına Göre Türklerde Nevruz”. Current Research in Social Sciences 2/2 (2016), 67-78.
• Ercilasun, Ahmet Bican – Akkoyunlu, Ziyat. Divan ü Lügat-it-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınevi, 2015.
• Ercilasun, Ahmet Bican vd. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. 2 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Erdem, Mustafa. “Kırgızistan’da Nevruz Kutlamaları”. Dini Araştırmalar 2/4 (1999), 169-174.
• Gencevi, Nizamî. İskendername. çev. Abdulla Şaik. Bakı: Elm Neşriyatı, 1982.
• Gönüllü, Ali Rıza. “Türk Halk İnançlarında Nevruz Motifi”. Türk Kültürü 407 (1997), 187-192.
• Gündüz, Şinasi. “Kadim Ortadoğu'dan Orta Asya'ya Nevruz”. Bilig Dergisi 12 (2000), 1-15.
• İpek, Birol. Kırgızistan’da Bir Nevruz Geleneği: Sümölök. Firat University Journal of Social Sciences, 22(2) (2012), 34-44.
• Hacı, Siraceddin. “Milli Düşüncemizin Kaynaklarından – Nevruz Bayramı”. Bilge Dergisi 11 (2004), 25-28.
• Kafkasyalı, Ali. “Türk Dünyasında Nevruz Geleneğine Toplu Bakış”. Erzurum Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Konferans Bildirileri. 21 Mart 2005.
• Kalafat, Yaşar. Türk Kültürlü Halklarda Hz. Hızır’dan Sultan Nevruz’a. Ankara: Berikan Yayınevi, 2011.
• Kapağan, Enver. “Gelenekten Geleceğe ‘Nevruz’”. Karabük Türkoloji Dergisi, c. 1, sy. 1, (2019), 46-60.
• Karaköse, Saadet. “Eski Türk Edebiyatında Nevrûz ve Nevrûzla ilgili Unsurlara Genel Bir Bakış”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(23), (2008), 171-187.
• Karaman, Ramazan. “Türkiye’de Nevruz Kutlamaları”. Milli Folklor 42 (1999), 39-52.
• Kartaeva, Tattigul – Habijanov, Gulnar. “Kazak Kültüründe Nevruz Ve Nevruznâme Bayramı Ritüelleri, Özellikleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 82 (2017), 107-124.
• Kaşgarlı, Mahmud. Divan ü Lugat-it-Türk (Tıpkıbasım). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Kaya, Doğan. “Nevruz Geleneği ve Kırgızlarda Nevruz”. https://dogankaya.com/fotograf/kirgizlarda_nevruz.pdf. Erişim 10.10.2024.
• Keskin, Kamelya. Kırım Tatar Türklerinin Kültürel Hayatı (XX. Yüzyıl ve Sonrası). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Mustafayev, Beşir. “Adriyatik’ten Çin Seddine Uzanan Nevruz Geleneği”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 3/3 (2013), 60-73.
• Nizamül-Mülk. Siyasetname. Bakı: Elm Neşriyatı, 1989.
• Oğuz, Öcal. “Somut Olmayan Kültürel Miras: Türkiye’de Nevruz/Yeni Gün”. Milli Folklor 65 (2005), 5-16.
• Öger, Adem. Uygur Türklerinde Bayramlar ve Törenler. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Önal, Mehmet Naci. “Dobrucadaki Tatar Türklerinde Nevruz Geleneği”. Bilig Dergisi 8 (1999), 85-96.
• Özkan, İsa. “Türk Boylarının Edebiyat ve Folklorlarında Nevruz Şenlikleri”. Bilge Yenigün 4 (1995), 39-52.
• Öznur, Şenay. “Kıbrıs’ta Nevruz Ve Nevruz’la İlgili Etkinlikler”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi (Kıbrıs Özel Sayısı-I) (2013), 69-77.
• Rzayeva, Sona. “Azerbaycan`da Nevruz Çarşambalarının Mitolojik Kökenleri”. Folklor/Edebiyat Dergisi 27/105 (2021), 229-243.
• Salihov, Ahat. “Başkurtlarda Eski Türk Takvimi Ve Nevruz Bayramının Kutlanması”. Bilig 88 (2019), 189-203.
• Şahin, İbrahim. Adbilim. Ankara: Pegem Akademi, 2015.
• Şengül, Abdullah. “Türk Kültüründe Nevruz Ve Anadolu’da Nevruz Kutlamaları”. Türk Dünyası Dil Ve Edebiyat Dergisi 26 (2008), 61-73.
• Şimşek, Cemil. Altay Türklerinin Sosyo-Kültürel Yapısı, Geleneksel Sporları ve Oyunları. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2021.
• Uca, Alaattin. “Türk Toplumunda Nevruz-I”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 32 (2007), 137-170.
• Uca, Alaattin. “Türk Toplumunda Nevruz - II”. Journal of Turkish Research Institute 14/33 (2010), 151-182.
• Ünler, Ali Nadi. “Gaziantep’te Nevruz’a Ait İnanmalar”. Başpınar 13 (1940), 1-5.
• Ziyaî, Alimcan – Yelok, Veli Savaş. “Uygur Türklerinde Nevruz”. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 25/2 (2005), 183-199.