Authorization Issue of General Inspectors during the Early Republic Period: Demands and Practices (1927-1952)

Year 2025, Volume: 17 Issue: 3, 537 - 555, 15.08.2025

Sadiye Tutsak , Caner Yüce

https://doi.org/10.9737/historystudies.1530829

Abstract

The General Inspectorates, which entered Turkish political life in the first years of the Republic, aimed to identify local needs, ensure regional development and realise national objectives. This institution, which was at the top of the administrative hierarchy as the representative of the Ministries in its area of duty, played a fast and effective role by communicating directly with the Prime Minister. The inspectors, who were authorised to inspect, manage, determine the needs and report the necessary elements in their areas of duty, could inspect all civil servants except judges, dismiss them from their duties, and mobilise law enforcement forces. Despite their broad powers, the inspectors demanded new powers such as assigning duties to the Ministry inspectors, supervising the courts, and managing the budgets of provincial councils. This study analyses the powers of the general inspectors, which they constantly wanted to increase, in the light of the documents in the Republican Archives. The reasons for these requests, the reasons for their acceptance or rejection, and the attitude of the central administration are discussed. In this process, the authority requests of the general inspectors were evaluated within the centralist structure of the state, the independence of the judicial power, the principles of separation of powers, and their powers and authorities were determined by protecting the basic principles of the state.

Keywords

General Inspectorates, Authority, Jurisdiction, Centralization.

Erken Cumhuriyet Döneminde Umumi Müfettişlerin Yetkilendirme Sorunu: Talep ve Uygulamalar (1927-1952)

Abstract

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türk Siyasi Hayatına giren Umumi Müfettişlikler yerel ihtiyaçları belirlenmesi, bölgesel kalkınmanın sağlanması ve ulusal amaçların gerçekleşmesi amacını gütmüştür. Görev bölgesinde Bakanlıkların temsilcisi olarak mülki hiyerarşinin tepesinde yer alan bu kurum, doğrudan Başvekil ile iletişim kurarak hızlı ve etkin rol oynamıştır. Görev alanlarında teftiş etme, yönetme, ihtiyaçları belirleme ve gerekli görülen unsurları raporlama yetkileri bulunan müfettişler hakimler hariç bütün memurları denetleyebilir, görevden el çektirebilir, kolluk güçlerini harekete geçirebilirdi. Verilen geniş salahiyetlerine karşın müfettişler Vekalet müfettişlerine görev verme, mahkemelerin denetleme, il meclis bütçelerini yönetme gibi yeni yetkiler talep etmişlerdir. Bu çalışma umumi müfettişlerin sürekli arttırmak istediği yetkilerini Cumhuriyet Arşivindeki belgeler ışığında incelenmiştir. Bu isteklerin nedeni, kabul veya red gerekçeleri, merkezi yönetimin tutumu ele alınmıştır. Bu süreçte umumi müfettişlerin yetki talepleri devletin merkeziyetçi yapısı, yargı erkinin bağımsızlığı, kuvvetler ayrılığı prensipleri içinde değerlendirildiği, devletin temel ilkelerinin korunarak yetki ve salahiyetlerinin belirlenmiştir.

Keywords

Genel Müfettişlikler, Yetki, Yargı Yetkisi, Merkezileşme

References

• Archive Source
• BCA. Kararlar Daire Başkanlığı.
• BCA. Muamelat Genel Müdürlüğü.
• TDA. Ülkeler “SSCB.”
• Periodicals and Official Publications
• Ayın Tarihi, (Ocak 1938), 2031.
• Cumhuriyet, “Anadolu’ya Gitmek İsteyen Halkın Kaydına Başlandı”, (11 Nisan 1941), 1.
• Cumhuriyet, “Başbakanımız Şark Seyahatine Çıktı”, (30 Haziran1935), 1.
• Cumhuriyet, “İsmet İnönü İstanbul’da”, (9 Ağustos 1935), 1-6
• Cumhuriyet, “Üçüncü Umumi Müfettişlik Kuruldu”, (26.8.1935), 1.
• Cumhuriyet, “Yeni Müfettişlik”, (11 Aralık 1935), 1.
• Esat Tekeli, “Genel Müfettişlerin Yetkileri”, Ulus, (13 Mart 1945), 1.
• Resmi Gazete, (5 Aralık 1927), 4447–4449.
• Resmi Gazete, (30 Aralık 1931), 1097.
• Resmi Gazete, (2 Ocak 1936), 5892-5893.
• Resmi Gazete, (4 Ocak 1936), 5902-5905.
• Resmi Gazete, (16 Ocak 1936), 5941-5942.
• Resmi Gazete, (7 Temmuz 1938), 20223.
• Resmi Gazete, (8 Mart 1945), 8369-8370.
• Resmi Gazete, (30 Haziran 1947), 1285.
• Serbes Cumhuriyet, “Sorabilir Miyiz: Hala İdari Tevessüat Devam Edecek mi?”, (10 Aralık 1930), 1.
• Serbes Cumhuriyet, “Umumi Müfettişlikler Mekanizması Sadeleştirmeli ve Süratlenmelidir”, (26 Aralık 1930), 1.
• Aydın, Özge. “Türkiye’de Olağanüstü Hallerde Kurulan Köy Koruculuk Sistemi ve Umumi Müfettişlikler.” Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2022.
• Aydın, Tülay. “Atatürk Dönemi Bürokrasi ve Modernleşme.” Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2014.
• Aydoğan, Erdal. “Üçüncü Umumi Müfettişliğinin Kurulması ve III. Umumi Müfettiş Tahsin Uzer’in Bazı Önemli Faaliyetleri.” Atatürk Yolu Dergisi 9, no. 33 (2004): 1-14. https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1314802
• Bakar, Bülent. “İkinci Dünya Savaşında İstanbul ve Trakya’dan Anadolu’ya Göç ve Paniğe Karşı Propaganda.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 6, no. 12 (2007): 1-35.
• Bulut, Engin Çağdaş. “Devletin Taşradaki Eli: Umumi Müfettişlikler.” Cumhuriyet Araştırmaları Dergisi 11, no. 21 (2015): 83-110. Çakaoğlu, Cengiz. “Müşir Zeki Paşa.” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1999.
• Genç Yılmaz, Ayfer. “Devlet Kapasitesi ve Umumi Müfettişler Altyapısal İktidarın Yerelde İnşası.” Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi 1, no. 1 (2003): 43-64.
• Koçak, Cemil. Umumi Müfettişlikler (1927-1952). İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Narinç, Ökkeş. “1919-1920 Yıllarında Müfettişlik Müessesesi.” Asia Minor Studies 1, no .1 (2013): 1-77. On Beşinci Yıl Kitabı. Ankara: Ulus Matbaası, 1938.
• Özmen, Abidin. “Genel Müfettişlikler Hakkında Düşünce.” İdare Dergisi 18, no. 184 (1947): 237-249.
• Öztürk, Saygı. İsmet Paşa’nın Kürt Raporu. İstanbul: Doğan Kitap, 2019.
• Soylu, Murat. Osmanlı ve Cumhuriyet Tarihi’nde Kürt İsyanları. İstanbul: Halk Kitapevi, 2021.
• Şahin, Mustafa. “Hasan Tahsin Uzer’in Mülki İdareciliği ve Siyasetçiliği.” Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2010.
• Tağmat, Çağla Derya, “Yunanistan’da Büyük Açlık ve Ege’de Yardım Köprüsü: Kurutuluş ve Dumlupınar Vapurları (1941-1942).” Atatürk Yolu Dergisi 12, no. 46 (2010): 457-483, https://doi.org/10.1501/Tite_0000000332.
• Taş, Serap. “Umumi Müfettişlikler.” Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, 1997.