Child Protection Strategies Developed After the World Wars and Turkey’s Role

Year 2025, Volume: 17 Issue: 3, 635 - 658, 15.08.2025

Duygu Yılmaz

https://doi.org/10.9737/historystudies.1577285

Abstract

World War I, which took place between 1914 and 1918, and World War II, which started in 1939 and ended in 1945, left devastating effects all over the world. This great devastation exposed children, the most vulnerable segment of societies, to many problems, especially poverty. This study was conducted by subjecting the documents obtained from the State Archives to document analysis. The data obtained were supported by first and second-hand works on the subject. In the study, the child protection policies established in the international arena are discussed and the solidarity developed among societies in this regard is emphasised. In addition, the aid activities carried out with Turkey's active participation against the victimisation caused by wars are detailed. It’s significant contributions to international solidarity through aid projects for child victims of war and its effectiveness in developing strategies to protect child victims of war have increased its prestige in Turkey's foreign policy. In conclusion, it is thought that this study, which deals with the issue of protection of children, which remains an urgent issue to be solved with the increase in wars, migrations and social crises, will provide a historical basis for raising awareness on the issue.

Keywords

World Wars, Protection of Children, Aid Activities, International Cooperation, Turkey

Dünya Savaşlarının Ardından Geliştirilen Çocuk Koruma Stratejileri ve Türkiye’nin Rolü

Abstract

1914-1918 yılları arasında cereyan eden I. Dünya Savaşı ve 1939’da başlayarak 1945 yılında son bulan II. Dünya Savaşı tüm dünyada yıkıcı etkiler bırakmıştır. Bu büyük yıkım toplumların en savunmasız kesimi çocukları, başta yoksulluk olmak üzere birçok sorunla karşılaştırmıştır. Bu çalışma, Devlet Arşivleri Başkanlığından elde edilen belgelerin doküman analizine tabi tutulması suretiyle yürütülmüştür. Ulaşılan veriler, konuya ilişkin birinci ve ikinci elden eserlerle desteklenmiştir. Çalışmada uluslararası alanda oluşturulan çocuk koruma politikaları ele alınmış, bu hususta toplumlar arasında gelişen dayanışma vurgulanmıştır. Ayrıca savaşların yol açtığı mağduriyetlere karşı Türkiye’nin aktif katılımıyla gerçekleştirilen yardım çalışmaları detaylandırılmıştır. Savaş mağduru çocuklara yönelik yardım projeleriyle uluslararası dayanışmaya önemli katkılarda bulunması ve çocukların korunmasına yönelik geliştirilen stratejilerdeki etkinliği Türkiye’nin dış politikasındaki prestijini artırmıştır. Sonuç olarak savaşlar, göçler ve sosyal krizlerin artmasıyla birlikte çözülmesi acil bir mesele olarak güncel kalan çocukların korunması meselesini ele alan bu çalışmanın konuya dair farkındalığın artırılmasında tarihi bir zemin sağlayacağı düşünülmektedir.

Keywords

Dünya Savaşları, Çocukların Korunması, Yardım Faaliyetleri, Uluslararası İş Birliği, Türkiye

References

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). Milletlerarası Çocuk Yardım Sandığı Yerine Kaim Olmak Üzere Kurulacak Daimî Teşkilata Hükümetimizin de Katılması, 30.18.1.2/121.98.2, 12 Ocak 1950.
• BCA. Sağlık ve Sosyal Yardım Vekâleti ile Birleşmiş Milletler Milletlerarası Çocuklara Acil Yardım Fonu Arasında İmzalanan Teknik Yardım Anlaşması, 30.18.1.2/133.69.8, 4 Ağustos 1953.
• BCA. (Amerika’da Açılacak İçtimai Sıhhi Çocuk Kongresi’ne Himaye-i Etfal Cemiyeti Reisi Kırıkkale Milletvekili Dr. Fuat’ın Katılması, 30.18.1.1/13.27.18, 13 Mayıs 1925.
• BCA. Belgrad’da toplanacak Uluslararası Çocuk Esirgeme Kongresi’ne Katılacak M. Ali Sancaktar ve Fatma Memik’e Döviz Verilmesi, 30.18.1.2/84.89.10, 8 Ekim 1938.
• BCA. Frankfurt’ta Toplanacak Uluslararası Çocuk Esirgeme Kurumu Kongresi’ne Katılacak Fuat Umay ile Faik Kaltakıran’a Döviz Verilmesi, 30.18.1.2/83.54.14, 21 Haziran 1938.
• BCA. National Council For Prevention Of War Adlı Kurumun Avrupa’nın İşgal Altındaki Ülkelerinde Yaşayan Çocuklara Yardım Talep Eden Mektubu, 502/23242-101480, 30 Kasım 1943.
• BCA. Avrupa’daki Kimsesiz Çocuklara Gıda Yardımı Amacıyla Kurulan Heyetin Ülkemizden Yardım Talebi, 23679-103209-2, 21 Haziran 1944.
• BCA. İsveç’in Hilal-i Ahmer Cemiyetine Yaptığı Bağış, 221528-215116-7-8, 17 Eylül 1919.
• BCA. Beynelmilel Çocuklara Yardım Cemiyeti Tarafından Hilal-i Ahmer Heyeti’ne Yüz Adet Battaniyenin Gönderilmesi, HR.İM../65.33, 8 Ocak 1923.
• BCA. Avrupa’nın meşhur İnsaniyetperverlerinden Mösyö Kornig’in Etfal İçin Beynelmilel Bir İlim ve Terbiye Merkezi Kurma Tasavvur ve Teşebbüsünde Bulunduğu, HR.TO../ 605.82, 5 Ekim 1916.
• BCA. İsveç’te Banka Direktörlerinden Hermann Stenberg’in Hilal-i Ahmer Cemiyetine Türk Şehit Çocukları İçin Yaptığı Bağış, 539-221528-215116, 18 Eylül 1919.
• BCA. Şark Cephesi’ndeki Okullar ile Himaye-i Etfal Cemiyeti İçin Azerbaycan’dan Türkiye’ye Sevk Edilecek Benzin ve Petrol, 36206-143248-52, 15 Ocak 1922.
• BCA. Şehit Çocuklarının Himaye ve Eğitimi ile Gazilerin Refahı İçin Gerekli Tedbirleri Tespit Edecek Bir Komisyonun Kurulması, 30.18.1.1/3.28.17, 3 Temmuz 1921.
• BCA. İtalya’da Yetim ve Fakir Çocuklara Yardım, 44144-209531-8, 30 Haziran 1936.
• BCA. Rodos’taki İtalyan Çocuk ve Hastalara Kızılay’ın Gıda Yardımının Gönderildiği, 30.10.0.0/178.234.21, 17 Mart 1941.
• BCA. Atina’daki Öksüz Çocuklara Yardım Kampanyası Çerçevesinde İngiltere Büyükelçiliğine Gönderilmesi İstenen 1 Balya Battaniyenin Gümrük İzni, 37353-150037-7, 8 Ağustos 1946.
• BCA. Avusturya Başkanlığı Tarafından Kimsesiz Çocuklar ve Yaşlılar İçin Yardım Toplanması Maksadıyla Türkiye’nin Viyana Büyükelçiliğine Yapılan Başvuru, 42797-193150-8, 7 Kasım 1947.
• BCA. Türk Kızılay’ı Mülteci Arap Çocuklara Yaptığı Çadır, Kıyafet ve Battaniye Yardımları, 35970-142028-24, 6 Ocak 1950.
• BCA. Memleketimizde Çocukları Korumaya Yönelik Bir Kanun Projesi İçin Dış Ülkelerin Kanunlarının Tetkik Edilmesi, 571-35999-142224, 7 Temmuz 1924.
• BCA. Romanya’ya Ait Çocukları Koruma Kanunlarının Temin Edilmesi, 540-44630-214367, 30 Temmuz 1924.
• BCA. Çocukların Korunması ile İlgili Kanunların Gönderilmesi, 525-38661-155994, 16 Ağustos 1924.
• BCA. Çeşitli Ülkelere ve İsviçre’ye Ait Çocukları Koruma Kanunlarının Temin Edilmesi, 540-44630-214367, 10 Ağustos 1924.
• BCA. Beynelmilel Çocuklara Muavenet İttihadı Tarafından Neşr Edilen Bülten, 539-219638-213106-29, 25 Temmuz 1925.
• BCA. Danimarka Himaye-i Etfale Aid Olan Kanun ve Nizamnamelerin Gönderilmesi, 539-220109-213745, 17 Eylül 1924.
• BCA. Irak Elçiliğinin Türkiye’de Uygulanan Çocuk ve Öğrencilerin Himayesiyle İlgili Kanunları Talep Etmesi, 10748-66608-6, 8 Ekim 1938.
• BCA. Sovyet Yazarların Türkiye’deki Çocuk Esirgeme Kurumundan istedikleri Faaliyet Çizelgesi, 35594-140116-2, 25 Ağustos 1941.
• BCA, Alman Müessesesinin Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti’ne Ait İş Programını Talebi, 32092-127135-4, 24 Eylül 1942.
• BCA. Çocuk Esirgeme Kurumuna Ait Dergi ve Gazetelerin Irak Büyükelçiliğine Gönderilmesi, 10650-66241-9, 28 Kasım 1945.
• BCA. Çocuk Esirgeme Kurumu Tarafından Yayınlanan Yayının Gönderilmesi, 44312-211099-4, 16 Ekim 1946.
• BCA. Barselon Çocuk Esirgeme Derneği’nin Ülkemizdeki Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kanunlar Hakkında Bilgi Talebi, 7582-44370-4, 22 Ağustos 1947.
• 2. Resmi Yayınlar
• Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Ulusal İlk Raporun Ekleri ve Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi’nin Sonuç Gözlemleri. Ankara: T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yayını, 2001.
• Dış Yardımların Düzenlenmesi Seçilmiş Ülke Uygulamaları 2011/2012. Ankara: TİKA Yayınları, 2013.
• Handbook Of İnternational Organisations (Associations, Bureaux, Committees, Etc.). Geneva: League Of Nations Publisher, 1938.
• League of Nations, Protection of Children Report of the Fifth Committee to the Fifth Assembly, Geneva, 1924.
• League of Nations Archives. Child Protection, Correspondence with the Turkish Association for Child Protection, R684/12/63295/34652, 1927.
• League of Nations Archives. 2nd Balkan Congress for the Protection of Childhood, 34050/16645, 1938.
• Resmi Gazete, Sayı:4921, 25 Eylül 1941, 1741.
• TBMM Kanunlar Dergisi, Cilt:22, 22 Eylül 1941, s.839.
• United Nations Library/Archives. IVth International Congress of Childhood's Works, LON/BPC/ENF/76, 1924.
• 3. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akgün, Seçil Kara ve Murat Uluğtekin. Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a 2. Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi, 2001.
• Akgün, Seçil Karal ve Murat Uluğtekin. Yeni Belgeler Işığında Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a. Ankara: Kızılay Yayınları, 2020.
• Akyüz, Emine. “Önemli Kanunlarımızda Çocuğun Korunmasına İlişkin Hükümler ve Boşluklar”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 12, no.1 (1979): 137-152.
• Arslan, Erdal ve Kerem Kiper. “Dış Yardım Nedir? Niçin Yapılır?”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, no.14 (2015):10.
• Ballar, Suat. Çocuk Hakları, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 1998.
• Birtek, Nuri. “Türkiye’nin Dış Yardımları ve Yönetimi”, Uzmanlık Tezi, Devlet Planlama Teşkilatı Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü, 1996.
• Cabanes, Bruno. “Humanitarianism Old and New: Eglantyne Jebb and Children’s Rights” The Great War and the Origins of Humanitarianism 1918- 1924, New York: Cambridge University Press, 2014.
• Çakır, Gül, “Atatürk Dönemi’nde Türkiye’de Aile Hukuku ve Çocuk Hakları”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 18, no.1 (2020):349-368.
• Çapa, Mesut. Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti (1914-1925), Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara 2010.
• Dereci, Şeyma. “Balkan Savaşları Sırasında Dul, Yetim ve Kimsesizleri Korumaya Yönelik Sosyal Yardım Uygulamaları”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3, no. 5 (2013): 191-211.
• Ekici, Fatma Yaşar. “Geçmişten Günümüze Çocukların Korunmasına Yönelik Uygulamalar Üzerine Bir İnceleme”, The Journal of Turk-Islam World Social Studies, no.4 (2015):44-66.
• Emine Akyüz, Ulusal ve Uluslararası Hukukta Çocuğun Haklarının ve Güvenliğinin Korunması, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2004.
• İnan, Ali Naim. Çocuk Hukuku, İstanbul: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, 1968.
• İnan, Ali Naim. “Çocuk Hakları Beyannamesi İlkelerinin Türk Hukuk Sistemine Etkisi” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 1, no.1 (1968): 201-219.
• Keser, Ulvi. “Arşiv Belgeleri Işığında İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye’de Mülteciler ve Esirler Sorunu” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 8, no.18-19 (2009):185-208.
• Kıranlar, Safiye. “Savaş Yıllarında Türkiye’de Sosyal Yardım Faaliyetleri (1914-1923)”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2005.
• “Kitabiyat”, Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuası, 4, no. 41, (1925):1887-1890.
• Kobat, İsmet Baysan. “Ulusal ve Uluslararası Hukukta Çocuk Hakları Işığında Çocuk Suçluluğu ve Nedenleri”, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Konukçu, Celal Kürşat. “Çocuk Esirgeme Kurumu (1923-1981)”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2022.
• “Balkan Çocuk Esirgeme Kongresi”, Kurun (3 Nisan 1936) 3.
• Libby, Frederick J. To End War: The Story of the National Council for Prevention of War, New York 1969.
• Özbek, Nadir. Osmanlı İmparatorluğunda Sosyal Devlet; Siyaset, İktidar ve Meşruiyet (1876-1914), İstanbul: İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• Pierre Boissier, Henry Dunant, Geneva: Henry Dunant Institute, 1974.
• Sarıkaya, Makbule. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Sosyal Hizmet Kurumu: Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, no.34 (2007):321-338.
• Soysal, İsmail. Türkiye’nin Uluslararası Siyasal Bağıtları 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Şeker, Kevser. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çocukların Korunması ve Çocuk Esirgeme Kurumu (1917-1981)”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2015.
• Tevetoğlu, Fethi. “Atatürk’ün Toplanmamış Yazıları”, Belleten 54, no.211, (Aralık 1990):531-546.
• Uğur, Çetin Serkan. “Türkiye’de çocuk Koruma Politikaları: Sosyal ve Ekonomik Destek Hizmetinin Rolü, Aile”, Uzmanlık Tezi, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Ankara 2018.
• Ünal, Şeref. İnsan Haklarının Uluslararası İlkeleri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Ankara: TBMM Basımevi, 2001.
• 4. İnternet Kaynakları
• https://sozluk.gov.tr/
• https://kat.bandirma.edu.tr/tr/kat/h/Tibbin-Kurtulusu-Ilk-Kadin-Doktorlar-3264,Erişim Tarihi:20 Ağustos 2024.