Medical Education is Tiring, You Will Get Tuberculosis!” One of the First Female Physicians of the Rebuplican Era Prof. Dr. Fatma Müfide Kâzım Küley (1899-1995) and Her Services to Turkish Medicine

Year 2025, Volume: 17 Issue: 3, 769 - 788, 15.08.2025

Saadet Altay

https://doi.org/10.9737/historystudies.1611523

Abstract

This study aims to reveal the services of Prof. Dr. Fatma Müfide Kâzım Küley, one of the first female physicians in our country to do an academic career, to Turkish medicine and to unearth the sexist perspective of the period by addressing the difficulties she experienced when starting her medical education. The “document analysis” method was employed in the research, and archival documents, official publications, periodicals, and copyrighted and research works were utilized to collect data. It took women many years to be accepted to medical education in the Ottoman Empire. Some names are noteworthy in this process, and Prof. Dr. Müfide Küley is one of these pioneering names. Mrs. Küley, who did not give up on her ideal of becoming a physician despite social prejudices and challenges, started her medical education in 1922, thanks to her determination and perseverance. With her diligence, achievements, and intellectual identity, she became a role model for Turkish women and led them in gaining an active place in academia and raising their social status. She made significant contributions to Turkish medicine with the students she trained, the patients she treated, the works she published, and some activities she did for the benefit of society. In this context, her life is inspiring for new generations and is always worth remembering.

Keywords

Fatma Müfide Kâzım, Müfide Küley, First Female Physicians, Medical Education, Faculty of Medicine at Dârülfünun

“Tıp Tahsili Yorucudur, Verem Olursun!” Cumhuriyet Devrinin İlk Kadın Hekimlerinden Prof. Dr. Fatma Müfide Kâzım Küley (1899-1995) ve Türk Tıbbına Hizmetleri

Abstract

Bu çalışmanın amacı, ülkemizin akademik kariyer yapan ilk kadın hekimlerinden Prof. Dr. Fatma Müfide Kâzım Küley’in Türk tıbbına hizmetlerini ortaya koymak ve tıp eğitimine başlarken deneyimlediği güçlükleri ele alarak dönemin cinsiyetçi bakış açısının bir fotoğrafını çekmektir. Araştırmada “doküman analizi” metodu kullanılmış, verilerin elde edilmesinde arşiv belgelerinden, resmî yayınlardan, süreli yayınlardan, telif ve tetkik eserlerden faydalanılmıştır. Osmanlı Devleti’nde kadınların tıp eğimine kabul edilmesi uzun yıllar almıştır. Bu süreçte bazı isimler öne çıkmıştır ve Prof. Dr. Müfide Küley de bu öncü isimlerden biridir. Toplumsal ön yargılara ve zorluklara rağmen hekim olma idealinden vazgeçmeyen Müfide Hanım, azmi ve kararlılığı sayesinde 1922’de tıp eğitimine başlamıştır. Çalışkanlığı, başarıları, aydın kimliğiyle Türk kadınlarına hem rol model olmuş hem de onların akademide etkin yer edinmesinde ve toplumsal statülerinin yükseltilmesinde liderlik etmiştir. Yetiştirdiği öğrencilerle, tedavi ettiği hastalarla, yayımladığı eserlerle ve toplum yararına faaliyetleriyle Türk tıbbına mühim katkılar sağlamıştır. Bu bağlamda yaşamı, yeni nesiller için ilham verici ve daima hatırlanmaya değer niteliktedir.

Keywords

Fatma Müfide Kâzım, Müfide Küley, İlk Kadın Hekimler, Tıp Eğitimi, Dârülfünun Tıp Fakültesi

References

• A. Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• B. Resmi Yayınlar
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi
• İstatistik Yıllığı 1937-1938
• İstatistik Yıllığı 1938-1939
• Resmî Gazete
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi
• C. Süreli Yayınlar
• Akşam. “Haydarpaşa Nümune Hastanesi Aylık Toplantısı” (5 Mayıs 1938), 4.
• Akşam. “Kadıköy Halkevinde” (13 Nisan 1944), 6.
• Akşam. “Kadınlarımız” (8 Kânunuevvel 1934 [8 Aralık 1934]), 3.
• Akşam. “Kadın Doktorlar Erkekler Gibi Hastanelerde Staj Müddetini Geçirecekler” (13 Ağustos 1926), 3.
• Akşam. “Yeni Hastane” (30 Kânunusani 1936 [ 30 Ocak 1936]), 3.
• Atasoy, Okşan. “Unutulmayan Doktorlar. Milliyet 17 Ocak 1983, 7.
• Cumhuriyet. (24 Kasım 1947), 2.
• Cumhuriyet. “147’lerin Tamamı Dün Üniversiteye Alındı” (25 Nisan 1962), 1.
• Cumhuriyet. “Haydarpaşa Hastanesi” (21 İkincikanun 1936 [21 Ocak 1936]), 6.
• Cumhuriyet. “Haydarpaşa Nümune Hastanesinde” (15 Şubat 1941), 5.
• Cumhuriyet. “Haydarpaşa Nümune Hastanesinde Aylık Toplantı” (8 Temmuz 1938), 2.
• Cumhuriyet. “Haydarpaşa Hastanesinde Tıbbi Müsamere” (10 Mart 1938), 4.
• Cumhuriyet. “Haydarpaşa Nümune Hastanesinde Tıbbi Toplantı” (10 Haziran 1938), 2.
• Cumhuriyet. “Hastanelerde Vazife Alan Kadın Doktorlarımız” (12 Kânunusani 1929 [12 Ocak 1929]), 1.
• Cumhuriyet. “Kadın Doktorlarımız Staj Yapıyor” (14 Teşrinisani 1927 [14 Kasım 1927]), 1-2.
• Cumhuriyet. “Kadın Hekimler” (4 Eylül 1930), 2.
• Cumhuriyet. “Seyahatten Avdet” (9 Şubat 1938), 6.
• Cumhuriyet. “Tetkik Seyahati” [13 İkinciteşrin 1937 [14 Kasım 1937]), 5.
• Cumhuriyet. “Türk Tıb Cemiyeti Yeni İdare Heyeti” (13 Ocak 1945), 2.
• Cumhuriyet. “Yeni Eserler” [21 Birinciteşrin 1937 [ 21 Ekim 1937]), 8.
• Cumhuriyet. “Yeni Kadın Doktorlarımız Anadolu’da Çalışacak” (17 Mayıs 1927), 1-2.
• Coşar, Ömer Sami. “O Günlerden Bugüne… Bundan Tam 46 Yıl Önce 9 Türk Kızına Tıp Fakültesinin Kapıları Açılıyordu”. Milliyet Hafta Sonu İlavesi, (05.05.1968), 3.
• Kurun. “Haydarpaşa Nümüne Hastanesi Açıldı” (2 Şubat 1936), 3.
• Milliyet. (24 Ağustos 2004), 22.
• Milliyet. (26 Aralık 1995), 18.
• Milliyet. “147’ler Bir Dernek Kuruyor” (20 Temmuz 1961), 2.
• Milliyet. “Dünya Tıp Birliği İstanbul’da Toplanıyor” (23 Eylül 1957), 2.
• Milliyet. “Tıp Fakültesinin İstanbul’a Nakli İşi Dün Bitirildi” (8 Ağustos 1933), 1-2.
• Milliyet. “Üniversitelerimiz: Rotasyon İşi Tatlıya Bağlanmış Görünüyor Tasfiye Konusunda İse Bazı Anılar Canlandı” (30 Kasım 1982), 13-14.
• Sabah. “Kadın Doktorlar” (6 Eylül 1333 [6 Eylül 1917]), 3.
• Son Telgraf. “Konferans-Üsküdar Halkevinden” (7 Haziran 1938), 2.
• Tanin. “Kadınların İcra-yı Tababetine Müsaade” (29 Eylül 1334 [29 Eylül 1918]), 3.
• Vakit. “Selçuk Kız San’at Mektebinde” (19 Birinciteşrin 1933 (19 Ekim 1933]), 5.
• D. Kitaplar
• Altay, Sadet. Atatürk Döneminde Numune Hastanelerine Dönüştürülen Osmanlı Hastaneleri (1924-1938). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2019.
• Arda Berna. “Tıbbın Cinsiyeti ve Biyoetik Açısından Kadın”. Birkaç Arpa Boyu… 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a Armağan, Derleyen Serpil Sancar, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Başutaoğlu, Ahmet. Bir Nefes Sıhhat Tevfik Sağlam’ın Yaşamı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Dinç, Gülten ve Şeref Etker. “Prof. Dr. Müfide Küley: Kadın Hekimlerimizin Öncüsü”. Sağlık Alanında Türk Kadını, Editör Nuran Yıldırım, İstanbul: Form Reklam Hizmetleri, 1998.
• Dölen Emre. “Cumhuriyet’in İlk On Beş Yılında İstanbul Üniversitesinde Kız Öğrenciler”. Sağlık Alanında Türk Kadını, Editör Nuran Yıldırım, İstanbul: Form Reklam Hizmetleri, 1998.
• Ekdal, Müfid. Bir Temel Sağlık Kuruluşumuzun Varlığında Türk Tıb Tarihi Tıbhâneden Nümûneye, İstanbul: Haydarpaşa Nümune Hastanesi Yardım Derneği Zafer Matbaası,1982.
• Erdemir, Ayşegül Demirhan. Haydarpaşa Fakültesi’nin (1903-1923) Türk Tıp Tarihindeki Yeri ve Bazı Orijinal Belgeler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1992.
• Erkan, Ali Rıza. Sağlık Eğitimi ve Yayın Çalışmalarında Kırk Yıl (1922-1962). Ankara: Ankara Basım ve Ciltevi, 1963.
• Etker, Şeref ve Gülten Dinç. “Cumhuriyetin İlk Kadın Cerrahları Dr. Suat Rasim, Dr. Fitnat Celal ve Dr. İffet Naim Hanımlar”. Sağlık Alanında Türk Kadını, Editör Nuran Yıldırım, İstanbul: Form Reklam Hizmetleri, 1998.
• Etker, Şeref ve M. Sc. Gülten Dinç. “Tıp Fakültesinin İlk Kadın Doçenti Dr. Afife Cenani Demirel 90 Yaşında”. Sağlık Alanında Türk Kadını, Editör Nuran Yıldırım, İstanbul: Form Reklam Hizmetleri, 1998.
• Galib Ata. Tıp Fakültesi. İstanbul: Yeni Matbaa, 1341 (1925).
• Girgin, Ayşe Şenel. “Doktor Olmak İsteyen Genç Kıza Arkadaşları Gülüşerek Bakmışlardı”. Cumhuriyet Döneminde Olaylarda ve Mesleklerde Basınımızda Yer Alan İlk Kadınlar, Derleyen Orhan Topçuoğlu, Ankara: Demircioğlu Matbaa, 1984.
• Haydarpaşa Numune Hastanesi 1936 Yıllığı. İstanbul: Ahmed İhsan Basımevi Ltd., 1938.
• Küley, Müfide. “Anılar”. Sağlık Alanında Türk Kadını, Editör Nuran Yıldırım, İstanbul: Form Reklam Hizmetleri,1998.
• Mutlu, Kamile Şevki. “Hekimlik Mesleğinde Türk Kadını”. Sağlık Alanında Türk Kadını, Editör Nuran Yıldırım, İstanbul: Form Reklam Hizmetleri,1998.
• Ord. Prof. Dr. Neşet Ömer İrdelp Kütüphanesi Kataloğu. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1951.
• Uludağ, Osman Şevki. “Türk Kadınlarının Hekimliği”. III. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Tebliğler 15-20 Kasım 1943, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi,1948.
• Yeni Tıbbî Kitaplar. İstanbul: Mazlum Kitabevi, 1953.
• Yıldırım, Nuran ve Suzan Bozkurt. “Başlangıcından Günümüze İstanbul Tıp Fakültesinin Kadın Öğretim Üyeleri”. Sağlık Alanında Türk Kadını, Editör Nuran Yıldırım, İstanbul: Form Reklam Hizmetleri, 1998.
• Yıldırım, Nuran. Türkiye’nin İlk Kadın Doktoru Safiye Ali. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• E. Makaleler
• Anadolu Kliniği, no. 4, (1954): 168.
• Atıcı, Elif ve Sezer Erer. “Türk Kadınlarının Tıp Eğitimine Başlama Süreci ve İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesi’nden Mezun Olan İlk Kadın Hekimler”, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 35, no. 2 (2009):107-111.
• Dölen, Emre, “Müderris Dr. Âkil Muhtar Bey’in ‘Darülfünunumuz Hakkında Bazı Mülahazat’ Adlı Risalesi”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 5, no.1 (2003): 69-88.
• Gelegen, Didem Gediz. “Kadın Hekimlerin Tarihine Bakış”. Ankara Tabip Odası Hekim Postası, (2008): 8.
• İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesi Mecmuası, no.3-4 (1930): 153-165.
• İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesi Mecmuası, no.5-6 (1931): 293-297.
• İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesi Mecmuası, no.7-8 (1931): 355-358.
• İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesi Mecmuası, no.1-2 (1932): 69-72.
• “Kadın Doktorlar”, Muallim 2, no.15 (15 Teşrinievvel 1333 [15 Ekim 1917]): 552.
• Müfide Kâzım. “Angine Evsafındaki Ağrılar”. İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesi Mecmuası, no.7-8 (1930): 521-529.
• Müfide Kâzım. “Cildî Hydrophille ve Bazı Marazî Hallerdeki Tahavvülatı”. İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesi Mecmuası, No: 3-4 (1930): 153-165.
• Namal, Arın ve Öztan Öncel. “Müfide Küley (1904-1995)”. Nobel Medicus 5, no.3 (2009): 102-109.
• Özden, Ali, “Prof. Dr. Faruk Memik İle Bir Söyleşi”. Güncel Gastroloji 14, no.1 (2010): 5-12.
• Özden, Ali. “Türkiye’de Gastroenterolojinin Kuruluşu Konusunda Dr. Nidai Sulhi Atmaca İle Bir Söyleşi. Güncel Gastroloji 13, no.1 (2009): 15-22.
• Özlen Fatma. “Osmanlılardan Cumhuriyete Sağlık Kahramanları Hayat Veren ve Yaşatan Onlardır İlk Kadın Hekimler”. #Tarih Dergisi, no.59 (2019): 56-63.
• Öztürk Hülya. “Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Kadınların İnas Darülfünuna ve Darülfünun Tıp Fakültesi'ne Girmeleri Hususunda Bazı Mülahazalar”. Osmangazi Tıp Dergisi 45, no.4 (2023): 524-534. https://doi.org/10.20515/otd.1309929.
• Öztürk Hülya ve Atiye Emiroğlu. “Osmanlı Devleti’nin Son Dönemleri ve Cumhuriyet’in İlk Dönemlerinde Kadın Hekimlerin Türk Sağlık Sistemine İştiraklarının Döneme Yansımalarının Değerlendirilmesi: Geleneksel Araştırma”. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi 31, no. 1 (2023): 3-43.
• Sarı Nil. “Osmanlı Sağlık Hayatında Kadının Yeri”. Tıp Tarihi Araştırmaları, no.2-3 (1996/97): 11-64. Sezer, Rauf. “İstanbul’da Gastroenterolojinin Kuruluşu ve Gelişimi”. Türk Gastroenteroloji Dergisi 6, no.3 (1995): sayfa numarası belirli değil. Erişim 24 Aralık 2024. https://www.turkjgastroenterol.org/Content/files/sayilar/344/Gastroenteroloji%20D%C3%BCnyas%C4%B1ndan(1).pdf.
• “Tıb Fakültesine Kayıt ve Kabul Olunan Talebe ve Talebat”. Darülfünun Tıp Mecmuası 4, no.9 (Kânunuevvel 1338 [Aralık 1922)]): 610-612.
• T.C. Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi 7, no.293 (1944): 31.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi 23, no.1153 (1961): 70.
• Türkiye Tıp Encümeni Arşivi 2, no.7 (1949): 218-221.
• Türkiye Tıp Encümeni Arşivi 9, no.34 (1958): 3-12.
• Tıp Dünyası 4, no.9 (15 İkincikanun 1932 [15 Ocak 1932]):1541.
• Tıp Dünyası 9, no.7, (15 Temmuz 1936): 3220.
• Yıldırım, Nuran. “Dünyada ve Türkiye’de İlk Kadın Hekimler ve Kadınların Hekim Olma Mücadelesi”. Toplumsal Tarih, no.147 (2006): 50-57.
• Yılmaz, Mehtap Kayıkçı. “Darülfünun Grevi”. Akademik Bakış Dergisi, no.71, (2019): 30-43.
• Arıkan, Ayten. “Milli Türk Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri”. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2005.
• Web Sitesi
• Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği. “Tarihçe”. Erişim 2 Kasım 2024. https://tukd.org.tr/sayfa/tarihce .