Dâhilde ve Hariçte İşleme Rejimi İşlemlerinin Vergi Usul Kanunu ile Türkiye Muhasebe Standartlarına Göre Muhasebeleştirilmesi

Yıl 2024, Sayı: ICAFR'23 Özel Sayısı, 128 - 143, 14.03.2024

Aykan Coşkun

https://doi.org/10.17218/hititsbd.1391458

Öz

Türkiye’de 1980 sonrasında ihracata dayalı büyüme politikası benimsenmiş, dış ticaret açığının süreklilik göstermesiyle ihracatın arttırılması için çeşitli teşvikler getirilmiştir. Dâhilde ve Hariçte İşleme Rejimi, ihracatı teşvik için yapılan düzenlemelerden iki tanesidir. Dâhilde İşleme Rejimi, serbest dolaşımda bulunmayan ithal eşyanın gümrük vergilerinin teminata bağlanarak veya serbest dolaşıma giren eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesinde işlenerek ihraç edildiği rejimdir. Dâhilde İşleme Rejiminde yurt dışından hammadde ve malzeme temin etmek, ihraç edilecek eşyalara rekabet gücü kazandırmak, ihraç eşyaların yurt dışındaki pazar payını arttırmak ve ihraç eşyaları çeşitlendirmek istenmektedir. Hariçte İşleme Rejimi, serbest dolaşımdaki eşyanın hariçte işleme faaliyetlerine tabi tutulmak üzere Türkiye Gümrük Bölgesinden geçici olarak ihracı ve bu faaliyetler sonucunda elde edilen ürünlerin ithal vergilerinden tam veya kısmi muafiyet suretiyle yeniden serbest dolaşıma girişine ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. Hariçte İşleme Rejiminde, yurt dışındaki teknoloji ve kalite standartlarından, ucuz iş gücü maliyetinden yararlanılabilmektedir. Türkiye, gerek Avrupa Birliğine uyum sürecine yönelik düzenlemeler yaptığından, gerek Gümrük İşbirliği Konseyinin bünyesinde bulunan sözleşmelere taraf olduğundan Dâhilde ve Hariçte İşleme Rejimi işlemlerini ve dış ticaret firmalarının statülerini güncellemiştir. 23/11/2016 tarih ve 29897 sayılı Resmî Gazeteye göre A sınıfı veya B sınıfı onaylanmış kişi statü belgesi sahibi olan dış ticaret firmalarının bu belgelerinin geçerlilik süresi 15/8/2017 tarihine kadar uygulanmış, sonraki süreçte bu statü belgeleri kaldırılmış yerine Dâhilde İşleme Rejimi Tebliği (İhracat: 2006/12) 9. maddeyle (Değişik: RG-2/5/2018-30409 mükerrer) “yetkilendirilmiş yükümlü” ve “onaylanmış kişi” sertifikaları getirilmiştir. Dâhilde ve Hariçte İşleme Rejimi işlemlerinin yeni düzenlemeler kapsamında incelenmesi, söz konusu işlemlerin Vergi Usul Kanununa ve Türkiye Muhasebe Standartlarına göre muhasebeleştirilmesi alandaki boşluklardan birini doldurabilecektir. Çalışmada, Dâhilde ve Hariçte İşleme Rejimi işlemleriyle ilgili kanun, yönerge ve tebliğler incelenmiştir. Çalışmanın amacı yeni düzenlemeler kapsamında dış ticaret firmalarının olası Dâhilde ve Hariçte İşleme Rejimi işlemlerini Vergi Usul Kanununa, Türkiye Muhasebe Standartları-2 Stoklar Standardına ve Türkiye Muhasebe Standartları-23 Borçlanma Maliyetleri Standardına göre muhasebeleştirmektir. Çalışmada örnek olaylar geliştirilerek muhasebe kayıtları yapılmıştır. Çalışmanın sonucunda Vergi Usul Kanununa ve Türkiye Muhasebe Standartlarına göre Dâhilde İşleme Rejimi kapsamında bazı işlemlerin farklı şekilde muhasebeleştirildiği, Hariçte İşleme Rejimi kapsamında işlemlerin muhasebeleştirilmesinde ise farklılık olmadığı tespit edilmiştir. İthalatla ilgili vade farkları muhasebeleştirilirken Vergi Usul Kanunu düzenlemelerine göre firmanın üretim maliyetlerinin daha yüksek, Türkiye Muhasebe Standartları düzenlemelerine göre finansman giderlerinin daha yüksek hesaplandığı görülmektedir. Muhasebe kayıtları arasındaki bu farklılıkların ortadan kaldırılması, bağımsız denetime tabi firmaların hem Vergi Usul Kanunu hem de Türkiye Muhasebe Standartlarına / Türkiye Finansal Raporlama Standartlarına göre kayıt yapmalarından kaynaklanan maliyetlerin azaltılması için ihtiyaçlara cevap vermeyen Tekdüzen Hesap Planı yerine Finansal Raporlama Standartlarına Uygun Hesap Planının bir an önce uygulanması gerekmektedir. Çalışmada, dış ticaret firmaları Dâhilde İşleme Rejiminden Şartlı Muafiyet Sistemi şeklinde yararlandığında indirimli teminat uygulandığından hammadde ve malzeme maliyetlerinin azaltılabildiğine, teminatların nakit dışında teminat mektubuyla verilebilmesinden dolayı da Dâhilde İşleme Rejiminin finansman avantajı sağlayabildiğine ulaşılmıştır. Dâhilde İşleme Rejiminden Geri Ödeme Sistemi şeklinde yararlanıldığında gümrük idareleri ithalat vergilerini peşin aldığından bu yöntemin kamu yararına daha uygun olduğu söylenebilir. Hariçte İşleme Rejimi, yurt içindeki teknolojiye, kalite standartlarına ve iş gücü maliyetlerine alternatif olarak görülebilir. Dış ödemeler dengesi açık veren Türkiye’nin katma değeri yüksek ürün ihraç etmesi gerektiği ortadadır. Bu nedenle dış ticaret firmalarının bu kapsamda üretim yapması ve teşviklerinin artırılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dış Ticaret Muhasebesi, Dâhilde İşleme Rejimi, Hariçte İşleme Rejimi, Vergi Usul Kanunu, Türkiye Muhasebe Standartları

Accounting of Inward and Outward Processing Regime Transactions According to the Tax Procedure Law and Turkish Accounting Standards

Öz

An export-led growth policy was adopted in Turkey after 1980, and various incentives were introduced to increase exports as the foreign trade deficit continued. Inward and Outward Processing Regimes are two of the regulations made to promote exports. Inward Processing Regime is the regime in which the customs duties of imported goods that are not in free circulation are secured or the goods in free circulation are processed and exported in the Turkish Customs Territory. In the Inward Processing Regime, it is desired to procure raw materials and materials from abroad, to give competitiveness to the goods to be exported, to increase the market share of exported goods abroad and to diversify the exported goods. Outward Processing Regime is the regime in which the provisions regarding the temporary export of goods in free circulation from the Turkish Customs Territory to be subjected to outward processing activities and the re-entry into free circulation of the products obtained as a result of these activities with full or partial exemption from import taxes are applied. In the Outward Processing Regime, it is possible to benefit from technology and quality standards abroad and cheap labor costs. Since Turkey has made regulations for the harmonization process with the European Union and is a party to the agreements within the Customs Cooperation Council, it has updated the Inward and Outward Processing Regime procedures and the statuses of foreign trade companies. According to the Official Gazette dated 23/11/2016 and numbered 29897, the validity period of these documents of foreign trade companies holding Class A or Class B approved person status certificates was applied until 15/8/2017, and in the following period, these status certificates were abolished and replaced by the Inward Processing Regime Communiqué. (Export: 2006/12) "Authorized obliged party" and "approved person" certificates were introduced with Article 9 (Amended: OG-2/5/2018-30409 bis). Examining the Inward and Outward Processing Regime transactions within the scope of new regulations and accounting for these transactions in accordance with the Tax Procedure Law and Turkish Accounting Standards can fill one of the gaps in the field. In the study, laws, directives and communiqués regarding Inward and Outward Processing Regime transactions were examined. The aim of the study is to account for possible Inward and Outward Processing Regime transactions of foreign trade companies within the scope of new regulations, in accordance with the Tax Procedure Law, Turkish Accounting Standards-2 Inventories Standard and Turkish Accounting Standards-23 Borrowing Costs Standard. In the study, case studies were developed and accounting records were made. As a result of the study, it was determined that some transactions were accounted differently within the scope of the Inward Processing Regime according to the Tax Procedure Law and Turkish Accounting Standards, while there was no difference in the accounting of the transactions within the scope of the Outward Processing Regime. When accounting for import-related maturity differences, it is seen that the company's production costs are calculated higher according to the Tax Procedure Law regulations, and the financing expenses are calculated higher according to the Turkish Accounting Standards regulations. In order to eliminate these differences between accounting records and to reduce the costs arising from companies subject to independent audit recording in accordance with both the Tax Procedure Law and Turkish Accounting Standards / Turkish Financial Reporting Standards, the Accounting Plan in Compliance with Financial Reporting Standards should be implemented as soon as possible, instead of the Uniform Accounting Plan, which does not meet the needs. is required. In the study, it was found that when foreign trade companies benefit from the Inward Processing Regime in the form of a Conditional Exemption System, raw material and material costs can be reduced because discounted guarantees are applied, and the Inward Processing Regime can provide a financing advantage since the guarantees can be given by letters of guarantee other than cash. When the Inward Processing Regime is used as a Reimbursement System, it can be said that this method is more suitable for the public interest since "customs administrations collect import taxes in advance. Outward Processing Regime can be seen as an alternative to domestic technology, quality standards and labor costs. It is obvious that Turkey, which has a balance of payments deficit, needs to export products with high added value. For this reason, it is recommended that foreign trade companies produce in this context and increase their incentives.

Anahtar Kelimeler

Foreign Trade Accounting, Inward Processing Regime, Outward Processing Regime, Tax Procedure Law, Turkish Accounting Standards

Kaynakça

• Ağsakal, A., & Baral, G. (2016). Dış ticaret işlemlerinin TMS 2 Stoklar ve TMS 18 Hasılat Standartları kapsamında incelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (48), 272-293. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/26800/283367
• Alkan, G.İ. (2019). Güncel uygulamalarla dış ticaret muhasebesi, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık
• Argun, D., & Eroğlu, N. (2015). Dâhilde işleme rejimi kapsamında gerçekleşen işlemlerin muhasebeleştirilmesi. Öneri Dergisi, 11(44), 61-81. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruoneri/issue/17905/187923
• Baral, G., & Gürsoy, Y. (2019). Transit ticaret ve transit taşımacılık faaliyetlerinin muhasebeleştirilmesi ve katma değer vergisi açısından değerlendirilmesi. İşletme Bilimi Dergisi (JOBS), 7(1), 221-235. https://doi.org/10.22139/jobs.499843
• Cebeci, A. K., & Yılmaz, M. (2013). Dâhilde işleme rejimi ve Türk dış ticareti üzerine etkilerinin analizi (1996-2011). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 205-224. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/firatsbed/issue/45176/565598
• Doğan, Ö. (2021). Incoterms 2020 ve TFRS 15 Müşteri Sözleşmelerinin Hasılat Standardı kapsamında raporlanması. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 14(1), 313-341. doi: 10.29067/muvu.721625
• Ergen, E. (2022). Türkiye’de dâhilde işleme rejimi kapsamında gerçekleştirilen ticaretin ithalata bağımlılığa etkisi. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 9(29), 30-41. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumrukticaretdergisi/issue/72814/1132322
• Esen, S., Şimdi, H., & Kocabaş, V. (2016). Dâhilde işleme rejiminin firmaların finansal performansına etkisi: dokuma giyim ve deri sektörü örneği. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(2), 393-409. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iibfdkastamonu/issue/29623/318120
• Gönen, S., & Yılmaz, A. (2015). Uluslararası ticaret işlemleri nedeniyle oluşan KDV’nin muhasebeleştirilmesine yönelik sağlık sektöründe bir uygulama. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(2), 133-151. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/optimum/issue/21636/232491
• Kaya, F. (2021). Dış ticaret işlemleri muhasebesi, Güncellenmiş 4. Baskı, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş
• Kılıç, İ., & Önal, S. (2021). Uluslararası ticaret işlemlerinin BOBİ-FRS, TMS/TFRS ile VUK kapsamında karşılaştırmalı olarak inceleme ve uygulaması. Asya Studies, 5(16), 183-194. https://doi.org/10.31455/asya.935189
• Kurşunel, F., & Kınalı, F. (2018). Dış ticaret işletmelerinde kalite maliyetlerinin muhasebeleştirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (39), 110-118. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbed/issue/61821/924971
• Özkan, Ş. (2021). Türkiye Muhasebe Standartları çerçevesinde ithalat işlemlerinin muhasebeleştirilmesi. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 8(23), 44-65. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumrukticaretdergisi/issue/61197/858564
• Takım, A., & Ersungur, Ş. M. (2010). Dahilde işleme rejimi: ihracat ve ithalat üzerindeki etkisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(2), 289-305. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiibd/issue/2699/35592
• Yılmaz, E., & Teker, S. (2020). Dış ticaret işlemlerinin muhasebeleştirilmesi: TMS-2 Stoklar, TMS-21 Kur Değişiminin Etkileri Standartları ve VUK ile karşılaştırılması. PressAcademia Procedia, 11(1), 132-137. https://doi.org/10.17261/Pressacademia.2020.1254
• Çevrimiçi Kaynaklar https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/22218.pdf
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/11/20161123-4.htm
• https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/yonetmelik/9.5.10868.pdf
• https://www.mevzuat.gov.tr/anasayfa/MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=9&MevzuatNo=11304&MevzuatTertip=5
• https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4458.pdf
• https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/collapse_18/5122/DataGroup/turkish/bie_odeayrsunum6/
• https://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/TMS/Hesap_Plani_Taslagi_Gorusler_Sonrasi_21_07.pdf
• https://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/TMS/TMS_2020/TMS%202.pdf
• https://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/DynamicContentFiles/T%C3%BCrkiye%20Muhasebe%20Standartlar%C4%B1/TMSTFRS2018Seti/TMS/TMS_23_2018.pdf