Karbon Maliyetlerin Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemiyle Hesaplanması: Üretim İşletmesi Örneği

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 3, 440 - 461

Şahay Ok , Hakan Vargün

https://doi.org/10.17218/hititsbd.1479453

Öz

Bu çalışmanın amacı demir çelik sektöründe faaliyet gösteren bir işletmenin karbon emisyon miktarlarını ve emisyon maliyetlerini Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (FTM) Sistemi ile faaliyetler ve mamuller bazında hesaplamaktır. Böylece FTM sistemiyle karbon maliyetinin işletme giderleri içindeki payının hesaplanması, mamul üretim kararlarında yönetimin tercihlerini etkileyebilecek önemli bir faktör olacağı değerlendirilmektedir. Demir çelik sektörünün bu çalışmada seçilmesindeki başlıca etken, sektörün küresel ölçekte karbon emisyonuna yaptığı önemli etkidir; zira bu sektör, dünya genelindeki karbon emisyonlarının yaklaşık %7’sine sebebiyet vermektedir (International Energy Agency, 2020). Çalışmadaki veriler sektörde faaliyet gösteren bir işletmenin muhasebe dokümanlarından, saha araştırmalarından ve yönetimle yapılan toplantılar neticesinde ortaya çıkmıştır. Çalışmada işletmede gerçekleştirilen her bir faaliyet merkezinin karbon emisyonu ve karbon maliyetleri belirlenmiştir. Faaliyet merkezlerinin karbon emisyonları belirlenirken Kyoto Protokolü'nde belirlenen CO2, CH4 ve N2O sera gazları dikkate alınmıştır. Bu gazların takip edilebilmesi için gerekli olan emisyon faktörleri ise Greenhouse Gas (GHG), UK Government GHG Conversion Factors for Company Reporting ve daha önce bu alanda yapılan akademik çalışmalardan elde edilmiştir. Faaliyet verileri ve emisyon faktörleri yardımıyla işletmenin üretim faaliyetlerinde meydana gelen karbon emisyon miktarları belirlenmiştir. Karbon emisyon maliyetinin hesaplanabilmesi için Emisyon Ticaret Sistemi'nde alım-satıma konu olan karbon fiyatı tespit edilerek faaliyetlerde toplanan karbon emisyonlarının maliyetleri hesaplanmıştır. Çalışma ile elde edilen bulgular şöyledir: 2021 yılında söz konusu işletmenin Hammadde Depolama Faaliyet Merkezinin 671,39 ton, Kütük Kesim ve Fırın Hazırlık Faaliyet Merkezinin 1.158,59 ton, Tavlama Faaliyet Merkezinin 27.684,14 ton, Haddeleme Faaliyet Merkezinin 6.042,46 ton, Mamul Kesim Faaliyet Merkezinin 1.483,39 ton, Doğrultma Faaliyet Merkezinin 3.037,93 ton, Mamul Depolama Faaliyet Merkezinin 833,63 ton, Bakım Onarım Faaliyet Merkezinin 1.565,93 ton, Sevkiyat Faaliyet Merkezinin ise 5.303,64 ton olmak üzere toplamda 47.781,10 ton karbon emisyonuna sebebiyet verdiği hesaplanmıştır. İşletmede üretilen ürünler bazında birim başına UAC Profil 0,882 ton, Eşkenar Köşebent 0,663 ton, Lama Demir 0,425 ton, Kare Demir 0,616 ton, Yuvarlak Demir 0,226 ton karbon emisyonuna neden oldu hesaplanmıştır. Yapılan bu hesaplamalar neticesinde işletmenin katlanmış olduğu karbon maliyeti ise 12.554.484,03 TL’dir. İşletmede üretilen mamuller bazında değerlendirildiğinde UAC Profil 231,75 TL, Eşkenar Köşebent 174,20 TL, Lama Demir 111,67 TL, Kare Demir 161,85 TL ton, Yuvarlak Demir 59,38 TL karbon maliyete sebep olduğu tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda işletmenin katlanmış olduğu karbon maliyeti, 2021 yılında işletmede gerçekleşen genel üretim giderlerinin yaklaşık olarak %14’üne denk geldiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilirlik, Karbon Emisyonları, Karbon Muhasebesi, Karbon Fiyatlama, Faaliyet Tabanlı Maliyetleme

Calculation of Carbon Costs Using Activity-Based Costing: A Case Study of a Manufacturing Business

Öz

The aim of this study is to calculate the carbon emission amounts and emission costs of an enterprise operating in the iron and steel sector on the basis of activities and products with the Activity Based Costing (ABC) System. Thus, the calculation of the share of carbon cost in operating expenses with the ABC system is considered to be an important factor that can affect the preferences of the management in product production decisions. The main reason for the selection of the iron and steel sector in this study is the significant impact of the sector on carbon emissions on a global scale; since this sector causes approximately 7% of carbon emissions worldwide (International Energy Agency, 2020). The data in the study were obtained from the accounting documents of an enterprise operating in the sector, field research and meetings with the management. In the study, the carbon footprint and carbon costs of each activity centre carried out in the enterprise were determined. While determining the carbon footprints of the activity centres, CO2, CH4 and N2O greenhouse gases determined in the Kyoto Protocol were taken into consideration. The emission factors required to monitor these gases were obtained from Greenhouse Gas (GHG), UK Government GHG Conversion Factors for Company Reporting and previous academic studies in this field. With the help of activity data and emission factors, the amount of carbon emissions occurring in the production activities of the enterprise was determined. In order to calculate the carbon emission cost, the carbon price subject to trading in the Emission Trading System was determined and the costs of carbon emissions collected in the activities were calculated. The findings obtained from the study are as follows: In 2021, 671.39 tonnes of the Raw Material Storage Activity Centre, 1,158.59 tonnes of the Billet Cutting and Furnace Preparation Activity Centre, 27,684.14 tonnes of the Annealing Activity Centre, 6,042.46 tonnes of the Rolling Activity Centre, 1,483.39 tonnes of the Finished Product Cutting Activity Centre, 1.483.39 tonnes, Straightening Activity Centre 3,037.93 tonnes, Finished Product Storage Activity Centre 833.63 tonnes, Maintenance and Repair Activity Centre 1,565.93 tonnes, and Shipment Activity Centre 5,303.64 tonnes, resulting in 47,781.10 tonnes of carbon emissions in total. On the basis of the products produced in the enterprise, it was calculated that UAC Profile 0.882 tonnes, Equilateral Angle Iron 0.663 tonnes, Lama Iron 0.425 tonnes, Square Iron 0.616 tonnes, Round Iron 0.226 tonnes of carbon emissions per unit. As a result of these calculations, the carbon cost incurred by the enterprise is 12,554,484.03 TL. When evaluated on the basis of the products produced in the enterprise, it was determined that UAC Profile 231,75 TL, Equilateral Angle Iron 174,20 TL, Lama Iron 111,67 TL, Square Iron 161,85 TL tonnes, Round Iron 59,38 TL carbon cost. As a result of the study, it is seen that the carbon cost incurred by the enterprise corresponds to approximately 14% of the manufacturing overheads incurred in the enterprise in 2021.

Anahtar Kelimeler

Sustainabilitiy, Carbon Emissions, Carbon Accounting, Carbon Pricing Activity Based Costing

Kaynakça

• Ascui, F., & Lovell, H. (2011). As frames collide: making sense of carbon accounting, Accounting, Auditing & Accountability Journal, 24(8), 978-999. https://doi.org/10.1108/09513571111184724
• Binboğa, G. (2014). Uluslararası karbon ticareti ve Türkiye, Journal of Yaşar University, 9(34), 5732-5759. https://doi.org/10.19168/jyu.90063
• Brandt, M. T., Levine, S. P., & Gourdoux, J.R. (1999). Application of activity-based cost management – a descriptive case study, Professional Safety, 44(11), 22-27
• Burritt, R. L., Schaltegger, S., & Zvezdov D. (2011). Carbon Management Accounting: Explaining Practice in Leading German Companies. Australian Accounting Review, 21(1), 80-98. https://doi.org/10.1111/j.1835-2561.2010.00121.x
• Caro, D. (2019). Carbon footprint, encyclopedia of ecology, 2(4), 252-257. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-409548-9.10752-3
• Çelik İhracatçılar Birliği (2022). Dünya Türk çeliği ile şekilleniyor. Erişim adresi: https://cib.org.tr/files/Doc/files/KATALOG2022_TR.pdf
• Early, C. (2020). The EU can expect heavy pushback on ist carbon border tax, Erişim adresi: https://chinadialogue.net/en/business/eu-can-expect-heavy-pushback-carbon-border-tax/
• Demircioğlu, E., & Ever, D. (2020). Karbon maliyetlerin belirlenmesine ilişkin demir çelik işletmesinde uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(1), 649-662 https://doi.org/10.20491/isarder.2020.868
• Durgut, M. (2015). Karbon ticaretinin uluslararası muhasebe standartlarına göre muhasebeleştirilmesi, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(2) 23-40. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1024736
• Greenhouse Gas Protocol. (2017). World resources institute. Erişim adresi: https://ghgprotocol.org/calculation-tools
• Greenhouse Gas Protocol. (2014). Global warming potential values, Erişim adresi: https://ghgprotocol.org/sites/default/files/ghgp/Global-Warming-Potential-Values%20%28Feb%2016%202016%29_1.pdf
• Hansen, D. R., Mowen M. M., & Guan, L. (2009). Cost Management: Accounting & Control, Sixrh Edition, South- Western Cengage Learning, USA
• Intergovernmental Panel on Climate Change. (2006). Guidelines for national greenhouse gas inventories, Volume 1. Erişim adresi: https://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/2006gl/index.html
• Intergovernmental Panel on Climate Change. (2007). The physical science basis, Cambridge University Press. Erişim adresi: https://www.esf.org/
• International Energy Agency. (2020). Iron and steel technology roadmap, Erişim adresi: https://www.iea.org/reports/iron-and-steel-technology-roadmap
• İklim Değişikliği Başkanlığı. (2023). İklim Değşikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı 2024-2030. Erişim adresi: https://iklim.gov.tr/db/turkce/icerikler/files/%C4%B0klim%20De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi%20Azalt%C4%B1m%20Stratejisi%20ve%20Eylem%20Plan%C4%B1%20(2024-2030).pdf
• Karakoç, M. (2012). Karbon Emisyon Muhasebesi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği (Yayın No: 325320). (Doktora Tezi Afyon Kocatepe Üniversitesi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon
• Karataş Aracı, Ö. N. (2020). Çevre Muhasebesinin Bir Alt Dalı Olarak Karbon Muhasebesi: Dünya ve Türkiye’deki Uygulamalar. Ankara: Nobel Bilim Eserleri
• Kestane A., & Sezgin R. (2022). Karbon muhasebesi perspektifinde karbon emisyonu açıklamalarının belirleyicileri. IJAR. 7(13), 92-106. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2040968
• McGowan, A. S. (1998). Perceived benefits of ABCM implementation, Accounting Horizons, 12(1), 31-50
• No, J. J., & Kleiner, B. H. (1997). How to implement activity-based costing, Logistics Information Management, 10(2), 68-72. https://doi.org/10.1108/09576059710815725
• Ok, Ş. (2022). Karbon muhasebesi temelinde faaliyet tabanlı maliyetleme ve bütçeleme: bir üretim işletmesinde uygulama (Yayın No: 751702)(Doktora Tezi Karabük Üniversitesi). Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük
• Pember, A., & Lemon, M. (2012). Measuring and managing environmental sustainability: using activity-based costing/Management (ABC/M). Erişim adresi: https://www.cami.org/docs/CAM-I_ESIG_Article-ABC.pdf
• Ratnatunga, J. (2007). Carbon cost accounting: the impact of global warming on the cost accounting, Jamar, 5(2), 1-8. Erişim adresi: https://cmaaustralia.edu.au/wp-content/uploads/2021/10/JAMAR-Carbon-Cost-Accounting-Edited2.pdf
• Sawant, S., & Babaleshwar, B. (2015). A new method of assessment and equations on carbon footprint, J. Appl. Geology and Geophysics, 3(4), 52-59. https://doi.org/10.9790/0990-03415259
• Schaltegger, S., & Csutora M. (2012). Carbon accounting for sustainability and management. Status quo and challenges. Journal of Cleaner Production, 36, 1-16. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2012.06.024
• Stechemesser, K. & Guenther, E. (2012). Carbon Accounting: a Systematic Literatüre Review. Journal of Cleaner Production, 36, 17-38. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2012.02.021
• Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birliği Başkanlığı. (2023). Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması'na (SKDM) ilişkin Tüzük AB Resmî Gazetesi’nde yayımlandı. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr/test_53490.html
• Türkiye Sınai Kalkınma Bankası. (2023). Çelik sektörünün yeni gündemi: yeşil çelik Erişim adresi: https://www.tskb.com.tr/blog/sektorler/celik-sektorunun-yeni-gundemi-yesil-celik
• Tsai, W. H. (2018). A green quality management decision model with carbon tax and capacity expansion under activity-based costing (ABC)- a case study in the tire manufacturing industry, Energines, 11(7), 1-30. https://doi.org/10.3390/en11071858
• Tsai, W. H., Chen, H. C., Leu, J. D., Chang Y. C., & Lin, T. W. (2013). A product-mix decision model using green manufacturing technologies under activity-based costing. Journal of Cleaner Production, 57, 178- 187. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2013.04.011
• Tsai, W. H., Lee, K, C., Liu, J. Y., Lin, H. L., Chou, Y. W., & Lin, S. J. (2012a) A mixed activity-based costing decision model for green airline fleet planning under the constraints of the european union emissions trading scheme, Energy, 39, 218-226. https://doi.org/10.1016/j.energy.2012.01.027
• Tsai, W., Shen, Y.S., Lee, P. L., Chen, H. C., Kuo, L., & Huang, C. C. (2012b). Integrating information about the cost of carbon through activity-based costing, Journal of Cleaner Production, 36, 102-111. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2012.02.024
• UK Government GHG Conversion Factors for Company Reporting. (2020). Goverment department for business, energy & industrial strategy. greenhouse gas reporting: Conversion factors 2018 Erişim adresi: https://www.gov.uk/government/publications/greenhouse-gas-reporting-conversion-factors-2020
• Uyar, S., & Cengiz, E. (2011). Karbon (Sera gazı) muhasebesi, Mali Çözüm Dergisi, 105, 47-70. Erişim adresi: https://web.p.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=b430b8dc-4b5c-454e-a3b5-6a1a5e0caada%40redis
• Vargün H., Gürkan S., & Akbulut H. (2015). Sürdürülebilir bir çevre için karbon muhasebesi ve faaliyet tabanlı maliyetleme sisteminin entegrasyonu, Mali Çözüm Dergisi, 132, 11-31
• Vargün, H., & OK, Ş. (2019). Yönetim kararları açısından karbon muhasebesi bilgilerinin önemi, Mali Çözüm Dergisi, 29(156), 73-88. Erişim adresi: https://web.p.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=574502a3-4e64-4492-852d-3f812b89ff13%40redis
• Wang, Z. (2017). The Study of Carbon Cost Management Under the Carbon Trading Mechanism Based on the Value Chain Theory, Low Carbon Economy, 8(2), 51. https://doi.org/10.4236/lce.2017.82005 World Wide Fund for Nature. (2014). IPCC 5. değerleme raporu. Erişim adresi: https://www.wwf.org.tr/?2340.