ERKEN BİR MEDENİYET VE ALAFRANGA ZÜPPELİK ANLATISI: MEDENİYYET YANİ SİVİLEZASYON (1868)

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 1, 187 - 200, 30.06.2020

Gökhan Kaya

https://doi.org/10.17218/hititsosbil.622001

Öz

        Osmanlı İmparatorluğu’nda medeniyet tartışmaları Tanzimat Fermanı’nın (1839) ilân edilişinden sonra başladı. Bu tartışmaların bu dönemde olması İmparatorluğun içine girdiği hızlı modernleşme sürecinin bir sonucuydu. Tartışmaların içeriği, medeniyet kavramına Türkçe bir karşılık bulmaktan modernleşme sürecinde model olarak alınan Avrupa’nın siyasi, ekonomik, toplumsal, kültürel ve en nihayetinde gündelik hayata kadar uzanan bir yelpazeyi kapsıyordu. Bu tartışmalarda hemen görünür ve somut olan ise Avrupai bir yaşam tarzının daha çok elit Osmanlı kesimlerinde yaygınlaşmasıydı. Batı kültürüne hayran, abartılı bir şekilde onu taklit eden ve dâhil olduğu Osmanlı/İslam kültürünü yetersiz bulan Alafranga züppe tipi ise giyim kuşamıyla, gündelik hayatta yerli yersiz ve yarım yamalak Fransızca konuşmasıyla, tutum ve davranışlarıyla bahsi geçen yaşam tarzının aşırıya kaçmış somut örnekleriydiler. Alafranga züppe tipinin tanınırlığı ilk olarak yüzyılın son çeyreğinde yazılmaya başlanmış romanlar sayesinde olmuş, sonrasında Osmanlı edebi anlatılarında çok sık rastlanılan bir tip olmuştur. Biz bu çalışmamızda yazarı belli olmayan 1868 tarihli Medeniyyet Yani Sivilezasyon metninin, bir yandan ilk alafranga züppe anlatısı olduğunu, kendisinden sonra yazılan alafranga züppe anlatılarına belirli oranlarda kaynaklık ettiğini öne süreceğimiz gibi diğer yandan da metnin bir tahlilinin yapılması denenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Medeniyet, Kültür, Alafranga Züppe, Avrupa

An Early Civilization and Alla Franca Dandy Narrative: Medeniyyet Yani Sivilezasyon (1868)

Öz

The debates on civilization in the Ottoman Empire began after the proclaimed of the Tanzimat Edict (1839). The fact that these debates took place during this period was the result of the rapid modernization process that the Empire entered. The content of the discussions ranged from finding a Turkish term equivalent to the concept of civilization to the political, economic, social, cultural, and the everyday life of Europe effects on the Ottoman Empire. What was immediately visible and concrete in these discussions was the spread of the European lifestyle among the elite Ottomans. The Alla Franca dandy; A man who exaggerated and imitated Western culture and found Ottoman / Islamic culture inadequate, was extreme example of the aforementioned lifestyle with his clothes, the manufacturated goods he used, his attitudes and behaviours, especially the French-speaking in everyday life. The recognition of the Alla Franca dandy was first achieved through the novels that began to be written in the last quarter of the 19th century and later became a very common type in Ottoman literary narratives. In this study, we tried to carry out an analysis of the text of Medeniyyet Yani Sivilezasyon dated 1868, the author of which was not known, was one of the sources of Alla Franca dandy narratives written after him as first Alla Franca dandy narrative

Anahtar Kelimeler

Civilization, Culture, Alla Franca Dandy, Ottoman

Kaynakça

• Abdullah Cevdet. (1329/1913). “Önsöz”, Teşrifat ve Âdâb-ı Muâşeret, Lütfi Simavi, İstanbul: Matbaa-i İctihâd.
• Ahmed Lûtfî Efendi. (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, Cilt III, (Transkripsiyon: Y. Demirel & T. Erdoğan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları & Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi. (2000). Müşahedat, (Haz. N. Birinci, Ankara: TDK Yayınları, Ankara.
• Ahmet Mithat Efendi. (2003). Jön Türk, (Haz. A. Ş. Çoruk, M. F. Andı, K. Yetiş), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmed Midhat Efendi. (2011). Fatma Aliye, Bir Osmanlı kadın yazarın doğuşu, (Osmanlıcadan Çev. B. Ermat), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Ahıska, M. (2005). Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyatçılık ve öznellik, İstanbul: Metis Yayınları.
• Ahıska, M. (2009). “Garbiyatçılık: Türkiye’de modernliğin grameri” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler, C.9, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atıf Hüseyin Bey. (2010). Sultan 2. Abdülhamid'in sürgün günleri, Hususi Doktoru Atıf Hüseyin Bey'in Hatıraları 1909 – 1918, (haz. M. Hülagü), İstanbul: Timaş Yayınları.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), Y.EE (Yıldız Esas Evrakı), 43/81.
• Baykara, T. (1992). “Bir kelime–Istılah ve zihniyet olarak ‘Medeniyet’in Türkiye’ye girişi”, Osmanlılarda Medeniyet Kavramı ve On Dokuzuncu Yüzyıla Dair Araştırmalar, İzmir: Akademi Kitabevi.
• Ebuziyya Tevfik. (1317/1899-1900). “Ricâl-i Mensiyye, Mecmua-i Ebuziyya, C.9; No:93.
• Esenbel, S. (1997a). “Medeni davranışın aczi I: Batı kültür formlarının 19. yüzyılda Meici Japonlarının ve Osmanlı Türklerinin gündelik yaşamlarında kullanımı.” Toplumsal Tarih, 47, İstanbul.
• Faroghi, S. (1997). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam. Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gençoğlu, M. (2008). Osmanlı Devleti’nce Batı’ya eğitim amacıyla gönderilenler (1830-1908) Bir Grup Biyografisi Araştırması, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
• Gürpınar, H. R. (1990). Şıpsevdi, İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Hunt, L. (2016). Küresel çağda tarih yazmak, (çev. E. Kayserilioğlu) İstanbul: Küre Yayınları.
• Işın, E. (1985). “19. yy’da Modernleşme ve gündelik hayat”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 2. Cilt, İstanbul: İletişim Yayınları.
• İbn Haldûn, (1988), Mukaddime, (Çev. S. Uludağ), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karateke, H. T. (2014). “Ondokuzuncu yüzyıl Osmanlı Tarihyazımında yeni dönemlendirme modelleri”, Osmanlı Sarayında Tarih Yazımı, (Der. H. E. Çıpa, E. Fetvacı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Karaçavuş, A. (2015). “Temeddünden medeniyete (Civilisation): Osmanlı’nın insan toplum ve devlet anlayışının değişimi üzerine bir deneme”, OTAM, No:37, Ankara.
• Karay, R. H. (2002). Üç nesil üç hayat, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Kologlu, O. (1999). Reklamcılığımızın ilk yüzyılı 1840-1940, İstanbul: Reklamcılar Dernegi.
• Mardin, Ş. (1997). Türk modernleşmesi, (Der. M. Türköne- T. Önder), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Medeniyet Yani Sivilezasyon (1284/1868), İstanbul.
• Mehmed Kâmil. (2015). Melceü’t-Tabbâhîn (Aşçıların Sığınağı), (Haz. G. Kut- T. Kut), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Meriç, N. (2000). Âdâb-ı Muaşeret: Osmanlıda gündelik hayatın değişimi (1894-1927), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Neumann, C. (2000). Araç tarih amaç Tanzimat: Tarih-i Cevdet’in siyasi anlamı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Recaizade Mahmut Ekrem (2014). Araba sevdası: eleştirel basım, (Haz. F. Altuğ- B. Ünüvar) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Seyfettin, Ö. (2017). Efruz Bey, 15. Baskı, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Tanpınar, A. H. (1988). 19. Asır Türk Edebiyatı tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tunç Yaşar, F. (2016). Alafranga halleri: Geç Osmanlı’da âdâb-ı muâşeret, İstanbul: Küre Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2001). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi, İstanbul: Ülken Yayınları.
• White, C. (1846). Three years in Constantinople; or, domestic manners of the Turks in 1844, Vol II, London: Henry Colburn, Publisher.
• Williams, R. (2005). Anahtar sözcükler, (Çev. S. Kılıç), İstanbul: İletişim Yayınları.