TÜRKİYE’DE HEMŞİRELERİN KİMYASAL, BİYOLOJİK, RADYASYON VE NÜKLEER (KBRN) OLAYLARA YÖNELİK BİLGİ, TUTUM VE FARKINDALIKLARI: SİSTEMATİK DERLEME

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 137 - 158, 04.05.2023

Nuray Demiralp

https://doi.org/10.54409/hod.1252505

Öz

Amaç: KBRN olayları, bireyleri veya toplulukları ciddi sağlık sorunlarıyla etkileyebilecek kasti veya kaza sonucu meydana gelmektedir. Hastanelerde KBRN olay ve vakalarında görevli personellerin hazırlıklı olmaları iş sağlığı ve güvenliği açısından son derece önemlilik arz etmektedir. Bu araştırma, Türkiye’de hemşirelerin kimyasal, biyolojik, radyasyon ve nükleer (KBRN) olaylara yönelik bilgi, tutum ve farkındalık düzeylerini belirlemek amacıyla, bilimsel literatürün gözden geçirilmesi ve araştırmalardan elde edilen verilerin sistematik biçimde incelenmesidir.
Yöntem: Bu çalışma sistematik derleme niteliğindedir. Araştırmaya, Ocak 2012- Kasım 2022 tarihleri arasında, “KBRN”, “KBRN farkındalık ve hemşirelik”, “KBRN bilgi ve tutum” gibi anahtar kelimelerle Google Akademik, ULAKBİM, Scopus, PubMed ve Ulusal Tez Merkezi veri tabanları ve arama motorları kullanılarak tam metni bulunan çalışmalar dâhil edilmiştir.
Bulgular: Taramalar sonucunda, araştırma kriterlerini karşılayan 19 çalışma incelemeye dâhil edildi. PRISMA (2009) bildirimi kriterleri esas alınarak analiz edildi. İncelenen çalışmaların, 14’ü araştırma makalesi, 5’i lisansüstü tez çalışması idi. Hemşirelerin, KBRN olaylarına yönelik bilgi, tutum ve farkındalıkları araştırmacılar tarafından oluşturulan anket formları ile ölçülmüştür. Anket soruları, KBRN olay türü, etkileri, dekontaminasyon, kişisel koruyucu ekipman kullanımı ile ilgili bilgi, farkındalık ve tutumlarını ölçmekteydi. Çalışmalarda hemşirelerin çoğunluğunun KBRN ile ilgili eğitim almadıkları, çalıştıkları birimlerde KBRN olaylarında görev tanımını bilmedikleri, kişisel koruyucu donanımlar hakkında yetersiz bilgiye sahip olduğu sonucuna varıldı.
Sonuç: Sağlık sektörünün en büyük bileşeni olan hemşirelerin KBRN kapsamında herhangi bir olaya etkin müdahalesi kritik öneme sahiptir. Hastanelerde KBRN olaylarında görev alacak hemşirelerin hazırlıklı olmaları etkin müdahalenin ve kişisel korumanın optimum düzeyde tutulması iş sağlığı ve güvenliği yönünden önem arz etmektedir. Bu nedenle KBRN olaylarında görev alacak hemşirelerin eğitim ve uygulamalar yönünden olabilecek en üst seviyede bilgi ve beceriye sahip olmaları gerekmektedir. Hemşirelere yönelik KBRN ile ilgili farkındalık eğitimlerinin yanı sıra uygulamalı eğitimler ile tatbikatlar ile hazır olmaları sağlanmalıdır. Hemşirelerin eğitim süreçlerinde de KBRN’ ye yönelik konuların müfredatlarında yer alması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

KBRN, KBRN farkındalık, Hemşire, KBRN eğitimi, Sistematik derleme., : CBRN, CBRN awareness, Nurse, CBRN training, Systematic review.

KNOWLEDGE, ATTITUDES AND AWARENESS OF NURSES ON CHEMICAL, BIOLOGICAL, RADIATION AND NUCLEAR (CBRN) EVENTS IN TURKEY: A SYSTEMATIC REVIEW

Öz

Aim: CBRN incidents occur intentionally or accidentally, which may affect individuals or communities with serious health problems. It is extremely important in terms of occupational health and safety that the personnel working in CBRN incidents and cases in hospitals are prepared. This research is a review of the scientific literature and a systematic examination of the data obtained from the studies in order to determine the knowledge, attitudes and awareness levels of nurses towards chemical, biological, radiation and nuclear (CBRN) events in Turkey.
Method: This study is a systematic review. The research was completed between January 2012 and November 2022 using Google Academic, ULAKBİM, Scopus, PubMed, and National Thesis Center databases and search engines with keywords such as "CBRN", "CBRN awareness and nursing", "CBRN knowledge and attitude". studies with text are included.
Results: As a result of the scans, 19 studies that met the research criteria were included in the review. It was analyzed based on the PRISMA (2009) reporting criteria. Of the examined studies, 14 are research articles and 5 are postgraduate thesis. The knowledge, attitudes and awareness of nurses towards CBRN events were measured with questionnaires created by the researchers. Questionnaire questions measure knowledge, awareness and attitudes about CBRN event type, effects, decontamination, use of personal protective equipment. In the studies, it was concluded that the majority of the nurses did not receive training on CBRN, did not know the job description in CBRN incidents in the units they worked, and had insufficient knowledge about personal protective equipment.
Conclusion: Nurses, who are the largest component of the health sector, have a critical importance in the effective intervention of any event within the scope of CBRN. It is important in terms of occupational health and safety that nurses who will take part in CBRN incidents in hospitals are prepared, effective intervention and personal protection are kept at an optimum level. For this reason, nurses who will take part in CBRN events should have the highest level of knowledge and skills in terms of education and practices. In addition to awareness trainings on CBRN for nurses, their readiness should be ensured through practical training and exercises. It is recommended that subjects related to CBRN should be included in the curriculum of nurses in their education processes.

Anahtar Kelimeler

: CBRN, CBRN awareness, Nurse, CBRN training, Systematic review.

Kaynakça

• Achora, S, Kamanyire, JK. (2016). Disaster preparedness: Need for inclusion in undergraduate nursing education. Sultan Qaboos University Medical Journal, 16(1), e15.
• AFAD. (2021). KBRN Terimler Sözlüğü Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Web Site: https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Bilgilendirmeler/KBRN/kitaplar/KBRN-TERIMLER-SOZLUGU.pdf, 20.10.2022.
• Akbal, KY. (2019). Hastane Çalışanlarının Kimyasal, Biyolojik, Radyoaktif, Nükleer Vakalarına Karşı Bilgi ve Davranış Düzeyinin İncelenmesi. Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Altınarık, S. (2020). İstanbul Avrupa Yakası 112 Acil Sağlık Hizmetleri Çalışanlarına Verilen Tıbbi Kimyasal Biyolojik Radyolojik Nükleer Farkındalık Eğitimlerinin Değerlendirilmesi. Bezmialem Vakıf Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Andsoy, II, Kes, D, Top, R, Dikici, İC. (2016). Dünyanın Tehdidi Kimyasal Savaş: Hemşireler Kimyasal Bir Saldırı Durumunda Yapılması Gereken Uygulamalara İlişkin Neler Biliyor? Bozok Tıp Dergisi, 6(3), 15-20.
• Aslan, D, Esin, M. (2021). Hemşirelik Öğrencileri İçin Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer Tehlikeler Bilgi, Tutum Ve Öz Yeterlilik Ölçeklerinin Geliştirilmesi. Sağlık Bilimlerinde İleri Araştırmalar Dergisi, 4(1), 20-30. https://doi.org/10.26650/JARHS2021-815682.
• Ayvazoğlu, G, Cengiz, S. (2020). Preparation And Volunteering Level Determination For Cbrn: The Case Of Gümüşhane Province. The Journal Of International Scientific Researches, 5(Ek), 47-54. https://doi.org/10.23834/isrjournal.842117.
• Bromet, EJ, Havenaar, JM. (2007). Psychological And Perceived Health Effects Of The Chernobyl Disaster: A 20-Year Review. Health Physics, 93(5), 516-521. Doi: 10.1097/01.HP.0000279635.14108.02.
• Burns, N, Grove, SK. (2010). Understanding Nursing Research-Ebook: Building An Evidence-Based Practice. Elsevier Health Sciences.
• Carus, WS. (2001). Bioterrorism And Biocrimes: The İllicit Use Of Biological Agents Since 1900. Natıonal Defense Unıv Washıngton Dc.
• Chiu, M, Polivka, BJ, Stanley, SA. (2012). Evaluation of a disaster‐surge training for public health nurses. Public Health Nursing, 29(2), 136-142.
• Cornish, P. (2007). The CBRN system: assessing the threat of terrorist use of chemical, biological, radiological and nuclear weapons in the United Kingdom. Royal Institute of International Affairs.
• Cusack, L, Arbon, P, Ranse, J. (2010). What is the role of nursing students and schools of nursing during disaster? A discussion paper. Collegian, 17(4), 193-197.
• Çınar, D, Karadakovan, A. (2022). Investigation of Occupational Safety in Oncology Nurses. International Journal Of Occupational Safety And Ergonomics, 28(3), 1750-1755. https://doi.org/10.1080/10803548.2021.1928405.
• Dinç, A, Mandıracıoğlu, A. (2021). Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Çalışanlarının Covid-19 ve Koruyucu Önlemler Hakkında Bilgi Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi. Ege Tıp Bilimleri Dergisi, 4 (2), 42-51. https://doi.org/10.33713/egetbd.929984.
• Dinçer, S, Kumru, S. (2021). Afet Ve Acil Durumlar İçin Sağlık Personelinin Hazırlıklı Olma Durumu. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(1), 32-43. https://doi.org/10.37989/gumussagbil.790884.
• Dönmez, AM. (2019). Acil Tıp Çalışanlarının (KBRN) Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer Kazalara Karşı İlgi, Bilgi Ve Tutum Durumu Araştırması. Bezmialem Vakıf Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Ekşi, A. (2016). KBRN Terörizminde Risk Değerlendirmesi ve Yönetimi. Journal of International Social Research, 9(42), 1489-98.
• Eyison, RK, Pakdemirli, A, Aydin, E, Ozturk, AS, Kiliç, Z, Demirbag, B, Kenar, L. (2020). Evaluation Of The Medical Chemical, Biological, Radiological, And Nuclear Awareness Level Of Emergency Healthcare Professionals Serving On Different Centres. Journal Of Basic And Clinical Health Sciences, 4(2), 174-179. https://doi.org/10.30621/jbachs.2020.1037.
• Günenç, ND. (2021). Hastanenin Özellik Arz Eden Riskli Birimlerinde (Acil, Yoğun Bakım, Görüntüleme Merkezi) Çalışan Personelin KBRN Tehlikesine Karşı Korunma Bilgi Düzeyinin Araştırılması. Bezmialem Vakıf Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü İstanbul.
• Hick, JL, Hanfling, D, Burstein, JL, Markham, J, Macintyre, AG, Barbera, JA. (2003). Protective equipment for health care facility decontamination personnel: regulations, risks, and recommendations. Annals of emergency medicine, 42(3), 370-380.
• Jacobs‐Wingo, JL, Schlegelmilch, J, Berliner, M, Airall‐Simon, G, Lang, W. (2019). Emergency preparedness training for hospital nursing staff, New York City, 2012–2016. Journal of nursing scholarship, 51(1), 81-87.
• Kahraman, G, Özyiğit, G, Kaya, S. (2016). Hastanelerin Radyoloji, Radyoterapi ve Nükleer Tıp Biriminde Çalışan Sağlık Personelinin Çalışan Güvenliği Konusundaki Farkındalığı. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 19(3).
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik Derleme Metodolojisi: Sistematik Derleme Hazırlamak İçin Bir Rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 26-33.
• Kaszeta, DJ. (2014). Cbrn And Hazmat İncidents At Major Public Events: Planning And Response. John Wiley & Sons. Canada.
• Kaynak, C. (2020). Örnek Bir Hastane Afet Ekibinin Doğal Afetler Sonrasında Ortaya Çıkabilecek KBRN (Kimyasal, Biyolojik, Radyoaktif, Nükleer) Tehlikeler İle İlgili Bilgi Düzeylerinin Ölçülmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Çanakkale.
• Kenar, L, Sezigen, S. (2019). KBRN Özel Durum Planlaması, Editör Eroğlu Serkan Emre, Yılmaz Serkan, Dursun Recep, Karakayalı Onur. Afet Yönetimi ve Tıbbi Uygulamalar-Temel Başvuru Kitabı. 1. Baskı. EMA Tıp Kitapevi. ss. 177-182.
• Lemyre, L, Lee, JE, Turner, MC, Krewski, D. (2007). Terrorism preparedness in Canada: a public survey on perceived institutional and individual response to terrorism. International Journal of Emergency Management, 4(2), 296-315. https://doi.org/10.1504/IJEM.2007.013995.
• Li, HL, Tang, WJ, Ma, YK, Jia, JM, Dang, RL, Qiu, EC. (2015). Emergency Response To Nuclear, Biological And Chemical İncidents: Challenges And Countermeasures. Military Medical Research, 2(1), 1-4.
• Linney, AC, Kernohan, WG, Higginson, R. (2011). The İdentification Of Competencies For An Nhs Response to Chemical, Biological, Radiological, Nuclear And Explosive (Cbrne) Emergencies. International Emergency Nursing, 19(2), 96-105. https://doi.org/10.1016/j.ienj.2010.04.001.
• Matua, GA, Van der Wal, DM, Locsin, RC. (2015). Ebolavirus and haemorrhagic syndrome. Sultan Qaboos University Medical Journal, 15(2), e171.
• Moher, D, Liberati, A, Tetzlaff, J, Altman, DG, Prısma Group. (2009). Preferred Reporting İtems For Systematic Reviews And Meta-Analyses: The Prısma Statement. Annals Of İnternal Medicine, 151(4), 264-269. https://doi.org/10.7326/0003-4819-151-4-200908180-00135.
• Noh, J, Oh, EG, Kim, SS, Jang, YS, Chung, HS, Lee, O. (2020). Development and evaluation of a multimodality simulation disaster education and training program for hospital nurses. International journal of nursing practice, 26(3), e12810.
• Okumura, T, Hisaoka, T, Yamada, A, Naito, T, Isonuma, H, Okumura, S, Suzuki, K. (2005). The Tokyo subway sarin attack—lessons learned. Toxicology and applied pharmacology, 207(2), 471-476. https://doi.org/10.1016/j.taap.2005.02.032.
• Ortatatlı, M, Sezigen, S, Ayan, HA, Balandız, H, Kenar, L. (2015). Terörizm Kapsamında Kimyasal, Biyolojik, Nükleer Ve Radyasyona Bağlı Yaralanmaların Değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri J Foren Med Special Topics, 1(2), 44-52.
• Örün, S, Türkeri, B, Doğtaş, Z, Aköz, A. (2022). Cbrn Incident Awareness of Healthcare Professionals Working in Public and University Hospitals. Eurasian Journal of Toxicology, 4(1), 3-10. https://doi.org/10.51262/ejtox.1073410.
• Özden, G, Yaman, M. (2022). Afet Yönetiminde Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik Ve Nükleer Tehditlere Karşı Farkındalık Düzeyi: Kütahya Umke Örneği. Estüdam Halk Sağlığı Dergisi, 7(1), 134-144. https://doi.org/10.35232/estudamhsd.1038926.
• Pakdemirli, A. (2021). Sağlık Çalışanları İçin Kişisel Koruyucu Ekipman Kullanımı. Jinekoloji-Obstetrik ve Neonatoloji Tıp Dergisi, 18(2), 834-839. https://doi.org/10.38136/jgon.946506.
• Ramesh, AC, Kumar, S. (2010). Triage, monitoring, and treatment of mass casualty events involving chemical, biological, radiological, or nuclear agents. Journal of Pharmacy and Bioallied Sciences, 2(3), 239. https://doi.org/10.4103%2F0975-7406.68506.
• Sandstrom B, Eriksson H, Norlander L, Thorstensson M, Cassel G. (2014). Training of Public Health Personnel in Handling Cbrn Emergencies: A Table-Top Exercise Card Concept. Environ Int; 72: 164–169. https://doi.org/10.1016/j.envint.2014.03.009.
• Sarıtaş, SÇ, Kızıl, AB, Sarıtaş, S. (2013). Acil Servis Hemşirelerinin Biyoterörizm Konusundaki Bilgi ve Görüşleri. Bozok Tıp Dergisi, 3(2), 29-36.
• Sezigen S. (2009). Sağlık kurumlarında kitlesel NBC (KBRN) yaralanmalarına yönelik davranış modelinin oluşturulması. Gülhane Askeri Tıp Akademisi Komutanlığı Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
• Turan, M, Doğan, G, Bulut, Y. (2018). Yükseköğretim Kurumlarında Afet ve Acil Durumlara Hazırlık Çalışmaları ve Etkinlikleri Gümüşhane Üniversitesi Örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilim Dergisi. 7(1), 1–11.
• Ünal, ES, Geliş, K, Baykan, P. (2018). Investigation of Awareness Levels About The Radiation Safety of Personnel Working in the İmaging Units of the Hospitals in Agri, Turkey. Journal Of Radiation Research And Applied Sciences, 11(2), 111-115. https://doi.org/10.1016/j.jrras.2017.10.009.
• Vural, F, FİL, Ş, Çiftçi, S, Dura, AA, Yıldırım, F, Patan, R. (2012). Ameliyathanelerde Radyasyon Güvenliği; Çalışan Personelin Bilgi, Tutum ve Davranışları. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 131-136.
• Wanger, K, Kollek, D, Welsford, M. (2009). Chemical, Biological, Radiological, and Nuclear Preparedness Training for Prehospital Providers. Prehospital and Disaster Medicine, 24(S1), s156-s157. https://doi.org/10.1017/S1049023X00057101. Xia, R, Li, S, Chen, B, Jin, Q, Zhang, Z. (2020). Evaluating the effectiveness of a disaster preparedness nursing education program in Chengdu, China. Public Health Nursing, 37(2), 287-294.
• Yıldırım, S, Demircan, S, Aylıkcı, NK. (2021). Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer Olaylarına Karşı Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetleri Çalışanlarının Kişisel Koruyucu Donanım Kullanımı, Bilgi ve Beceri Durumu: Adana İli Örneği. Hastane Öncesi Dergisi, 6(3), 381-392. https://doi.org/10.54409/hod.1002941.