Tenkit, Tashih, Takdir: ‘Paris’te Bir Türk’ Romanından Hareketle Ahmet Mithat’ın Oryantalizme Bakışı

Year 2024, Volume: 41 Issue: 2, 502 - 513, 30.12.2024

Mehmet Doğan

https://doi.org/10.32600/huefd.1416807

Abstract

Dünyayı hayali bir çizgiyle Doğu ve Batı şeklinde ikiye ayıran oryantalizm, Batı-dışı tüm toplumları tek tipleştirerek ihtiyaçları doğrultusunda ötekileştirir. Avrupamerkezci bir söylem üzerine inşa edilen oryantalizm, özcü bir yaklaşımla Doğu ile Batı arasında ontolojik ve epistemolojik bir farklılık olduğunu vurgularken bu ayrımın “alt-üst” ilişkisi içinde hiyerarşik bir yapı arz ettiğini savunur. Tanzimat döneminin önemli gazeteci, yazar ve düşünürlerinden Ahmet Mithat Efendi, döneminin en hayati meselelerinden “Doğu-Batı” ikilemi üzerine yoğun bir zihnî çaba harcar. Oryantalizmin ürettiği “Doğu” imajını ve Oryantalistlerin inşa ettiği “Doğulu” tipolojiyi bir yandan eleştirirken, diğer yandan ideal bir Osmanlı/Türk/Müslüman kimliğinin çerçevesini çizmeye çalışır. Romanlarında kurguladığı tipler sadece söylemsel düzlemde değil; karakter, tavır ve düşünceleriyle de oryantalistler tarafından Batılı kolektif muhayyilede oluşturulan imajı yıkmak için varlık gösterirler. Paris’te Bir Türk romanında Doğu’yu ve Batı’yı iyi bilen idealleştirilmiş bir kahraman olan Nasuh’un iki misyonla Paris’e yolculuğu konu edinilir. Nasuh’un ilk misyonu Avrupa’daki gelişmeleri yakından tanımak ve buradaki gelişmeleri Osmanlılara tanıtmaktır. İkincisi ise Avrupalıların kolektif şuurunda yer edinen “Doğulu/Osmanlı” imajını yıkmaktır. Bu makalede Nasuh’un ikinci misyonundan hareketle oryantalizme yaklaşımı ve oryantalistlerle girdiği polemikleri üzerinde durulacaktır. Çalışma, Paris’te Bir Türk romanı üzerinden yazarın oryantalizm ve oryantalistlere bakışının tek yönlü olmayıp “tenkit, tashih ve takdir” şeklinde üç başlıkta değerlendirilebileceği üzerinde temellenmiştir.

Keywords

Ahmet Mithat, oryantalizm, oryantalistler, Paris’te Bir Türk

Criticism, Correction, Appreciation: Orientalism and Orientalists in ‘Paris’te Bir Türk’ By Ahmet Mithat Efendi

Abstract

Ahmet Mithat Efendi, one of the important journalists, writers and thinkers of the Tanzimat period, spent intense mental effort on the “East-West” dilemma, one of the most vital issues of his period. While he criticizes the “East” image produced by Orientalism and the “Eastern” typology built by Orientalists, he also tries to draw the framework of an ideal Ottoman/Turkish/Muslim identity. The types he fictionalizes in his novels are not only on a discursive level; With their character, attitude and thoughts, they exist to destroy the image created by orientalists in the Western collective imagination. Nasuh’s first mission is to get to know the developments in Europe closely and to introduce the developments there to the Ottomans. The second is to destroy the “Eastern/Ottoman” image that has a place in the collective consciousness of Europeans. This article will focus on Nasuh's approach to orientalism, based on his second mission. The study is based on the fact that the author's view of orientalism and orientalists through the novel A Turk in Paris is not one-sided but can be evaluated under three headings as “criticism, correction and appreciation”.

Keywords

Ahmet Mithat, orientalism, orientalists, Paris’te Bir Türk

References

• Açıl, N. A. (2009). Ahmed Midhat Efendi’nin Avrupa’da bir cevelan isimli eserinin latin alfabesine aktarımı. [Yüksek Lisans Tezi]. Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ahmed Midhat. (2000). Paris’te bir Türk. (E. Ülgen, Der.) Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ak, M. (2006). Doğu-batı ikileminde bir Osmanlı entelektüeli Ahmet Mithat Efendi’nin Batı’yı tanıma çabasına bir bakış. Marife. 6(3), 247-268.
• Akcan S. ve Yıldız, Ö. (2021). Ahmed Mithat Efendi ve Mısırlı Muhammed Emin Fikri Bey’in Avrupa izlenimleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 10(3), 943-962.
• Akyıldız, O. (2012). Muhayyelat-ı Ahmet Mithat: söylemsel bir strateji olarak seyahat-ı zihniye. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 47, 9-34.
• Alatas, S. F. (2016). Sosyal bilimlerde alternatif söylemler avrupamerkezciliğe cevaplar. (Â. Bölükbaşı, Çev.) Matbu Yayınları.
• Alpyağıl, R. (2002). Temsilin sorunları ve Edward Said’in oryantalizme ilişkin analizlerinin gücü. Marife. 2(3), 219-228.
• Arlı, A. (2018). Oryantalizm, oksidentalizm ve Şerif Mardin. Küre Yayınları.
• Avcı, R. (2018). Alman oryantalizmi: Carl Heinrich Becker ve Martin Hartmann örneğinde Osmanlı toplum ve siyaset söylemi. [Doktora Tezi]. Mardin Artuklu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bernal, M. (1998). Kara atena eski Yunanistan uydurmacası nasıl imal edildi? Kaynak Yayınları.
• Binder, L. (2017). Oryantalizmin yapıçözümü, Y. Aktay ve A. Topçuoğlu (Yay. haz.), Postmodernizm ve İslâm, Küreselleşme ve Oryantalizm (ss. 170-223). Vadi Yayınları.
• Bulut, Y. (2012). Oryantalizm'in ardından. İstanbul University Journal of Sociology, 3(24), 1-57.
• Durgun, H. H. (2015). Ahmet Mithat efendi ve edebiyat. Dergâh Yayınları.
• Eskin, F. (2018). Oryantalizm ve oksidentalizm arasında Ahmet Mithat Efendi. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3, 1-22.
• Findley, C. V. (1999). Ahmed Midhat Efendi Avrupa’da. (A. Anadol, Çev.) Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Hallaq, W. B. (2020). Şarkiyatçılığı yeniden düşünmek. (A. Demirhan, Çev.). Ketebe Yayınları.
• Kahraman, H. B. (2002). İçselleştirilmiş, açık ve gizli oryantalizm ve kemalizm. Doğu-Batı. 2(3), 153-180.
• Koçak, B. (2012). Uluslararası oryantalistler kongreleri (1873-1973). Kebikeç, 34, 257-294.
• Kontny, O. (2002). Üçgenin tabanını yok sayan Pythagoras: oryantalizm ve ataerkillik üzerine. Doğu-Batı, 5(20), 117-134.
• Lewis, B. (2014). Oryantalizm sorunu, A. Yıldız (Yay. haz.), Oryantalizm Tartışma Metinleri (ss. 49-56), Doğu-Batı Yayınları.
• Meriç, C. (1994). Bir dünyanın eşiğinde. İletişim Yayınları.
• Metin, A. (2013). Oksidentalizm iki doğu iki batı. Açılım Yayınları.
• Okay, M. O. (1991). Batı medeniyeti karşısında Ahmed Midhat Efendi. Milli Eğitim Basımevi.
• Polat, A. (2016). Batı-dışı düşünce tarihi yazıcılığımıza anti-oryantalist bir katkı: Ahmed Midhat Efendi ve Nizâ-ı İlm ü Dîn. Turkish Studies, 11(21), 851-859.
• Polat, H. (2011). Alman oryantalistlerin Kur’an ve tefsir çalışmaları (Rudi Paret örneği). [Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rodinson, M. (2002). Oryantalizmin doğuşu. (A. Yüksel, Çev.) Marife, 2(3), 171-188.
• Said, E. W. (1998). Oryantalizm. (N. Uzel, Çev.) İrfan Yayımcılık.
• Savaş, K. (2021). Paris’in budistleri ve Ahmet Mithat: Paris’te otuz bin bûdi’ye bir bakış. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. 22, 437-451.
• Taşçı, Ö. (2006). C. H. Becker (1876-1933) örneğinde uygulamalı oryantalizm (angewandte orientalistik) anlayışı oryantalizm çalışmalarının siyasallaşma süresi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47, 143-164.
• Turner, B. S. (1984). Marks ve oryantalizmin sonu. (H. Ç. Keskinok, Çev.) Kaynak Yayınları.
• Wallerstein, I. (2003). Gulbenkian komisyonu sosyal bilimleri açın -sosyal bilimlerin yeniden yapılanması üzerine rapor-. (Ş. Tekeli, Çev.) Metis Yayınları.