ORTAÇAĞ İSLAM DÜNYASINDA MEDRESELERDE AÇILIŞ DERSİ GELENEĞİ: KAYSERİ PERVANE BEY MEDRESESİ ÖRNEĞİ (THE OPENING LESSON TRADITION OF MADRASAS IN MEDIEVAL ISLAMIC WORLD ON THE MODEL OF KAYSERI PERVANE BEY MADRASA)

Year 2016, Volume: 4 Issue: 8, 157 - 164, 09.11.2016

Mahmut Recep Keleş

https://doi.org/10.20304/humanitas.277543

Abstract

Öz: Türkler, Anadolu’ya XI. yüzyılda gelmelerine rağmen bu coğrafyada ilk olarak XII. yüzyıl sonlarında imar faaliyetlerini gerçekleştirebilmişlerdir. XII. yüzyılın sonlarından itibaren devletin zenginleşmesine paralel olarak birçok medrese ile diğer eğitim ve öğretim kurumlarının inşa edildiği görülmüştür. Nitekim Türkiye Selçuklu Devleti sultanları Anadolu’da bir şehri fethettiklerinde ilk iş olarak orada cami, medrese, zaviye, hankah ve kervansaraylar inşa ederek tüccarları, din adamlarını ve uçlardaki göçebe Türk nüfusunu buralara yerleştirmeye özel önem vermişlerdir. Anadolu Selçuklu Devleti sultanları zengin vakıflar kurarak ve bu kurumları da destekleyerek buralara önemli din adamları ve bilginlerin gelmesini sağlamışlardır. Sultanları ve melikleri örnek alan devlet adamları ve zengin hayırseverler de hayır kurumları inşa etmişler ve Anadolu’nun Türk ve Müslüman yurdu olması için özel gayret göstermişlerdir. Anadolu Selçuklu Devleti emirlerinden Muînüddîn Süleyman Pervane’nin Kayseri’de yaptırdığı (672/1273’ten sonra)  Pervane Bey Medresesi buna örnek olarak gösterilebilir. Muînüddîn Pervane, sözü edilen medreseye müderris olarak İran’dan gelip Anadolu’da bilimsel faaliyetlerde bulunan meşhur matematik, astronomi ve tıp alimi  Kutbüddin Şîrâzî’yi tayin etmiştir. Medrese’ye atanan Kutbüddîn eş-Şirâzî’nin ilk dersine devlet erkanı başta olmak üzere, din alimleri, kadı, mutasavvıflar ve ahiler gibi dönemin en meşhur simaları katılmış ve açılış dersi geleneği yerine getirilmiştir. Makalede Türkiye Selçuklu devletinin önemli bir şehri olan Kayseri’deki ilmi faaliyetlere, astronomi ve matematik alimi Şirâzî’nin özellikle tıp sahasındaki çalışmalarına kısaca değinilecektir.

Abstract: The Turks first began their reconstruction activities in Anatolia at the end of the 12th century even though they had entered this territory in the 11th century. By the end of the 12th century with the enrichment of the state, it was observed that many madrasas (Islamic theological schools) and other educational institutions were built. Thus, the sultans of Turkey Seljuk state firstly settled the merchants, clergymen and nomadic Turkic populations here upon the construction of mosques, madrasas and Islamic monasteries when they conquered a city in Anatolia. On the other hand these sultans led to the arrival of some important clerics and scholars in Anatolia by establishing and supporting wealthy foundations. Statesmen and rich benefactors who took pattern themselves on Sultans and Emirs of Seljuk’s, built up charities and worked for the Islamization and Turkification of this geography. Pervane Madrasa which was built in Kayseri by Emir Pervane -one of Turkish Anatolian emirs- might be exemplified for this. Pervane assigned famous mathematics and astronomy scholar Kutbüddin Şîrâzî as mudarris. The most well-known figures and administrators of the era attended the first lesson of Şirazi and the tradition of opening lesson was fulfilled. In that article, scientific activities in Kayseri, which was an important city of Anatolian Seljuk Empire, and astronomy and mathematics scholar Şirazi’s works particularly in the field of medicine, will be mentioned in brief.

Keywords

Türkiye Selçukluları, Muînüddîn Süleyman Pervane, Kayseri, el-Kanun fi’t-tıbb, İbn Sina, Sultan Veled, Sema. (Anatolian Seljuks, Mu'in al-Din Sulaiman Parwana, The Canon of Medicine, Avicenna, Sultan Walad, Sama.)

References

• Bozkurt, N. (2003). Medrese. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (XXVIII, 325). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Cahen, C. (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu. (Çev. Erol Üyepazarcı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt yayınları.
• Çelebi, A. (1998). İslam’da Eğitim ve Öğretim Tarihi. (Çev. Ali Yardım). İstanbul: Damla Yayınevi.
• Demirli, E. (2008). Sadreddin Konevî. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (XXXV, 420). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Eflaki, A. (2006) Ariflerin Menkıbeleri. (Trc. Tahsin Yazıcı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• el-Kureşi, A. (1978). el-Cevâhirü'l-Mudıyye fî Tabakati'l-Hanefiyye. (Nşr. Abdülfettah Muhammed Hulv). Kahire: Hicr li't-Tıbaa ve'n-Neşr.
• Garabeiglou, D. (1977). Sultan Valad: hayatı, Eserleri ve Masnavi-i Valadi'nin Tenkidli Metni. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Filolojisi Kürsüsü.
• İbnü’l-Fuvati, A. (1416). Mecma‘ü’l-Âdâb fî Mu‘cemi’l-Elkâb. (nşr. Muhammed Kazım), Tahran: Vizaret-i Ferheng u İrşad-i İslami.
• Kaymaz, N. (1970). Pervane Muinüddin Süleyman. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Kılıç, A. (2006). Kayseri: Tarih, Sanat, Kültür. Kayseri: Kayseri Kocasinan Belediyesi Kültür Yayınları.
• Köker, A. H. ( 1992). Selçuklu Gevher Nesibe Sultan Tıp Fakültesi: 1206. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Kutluer, İ. (2010). Sühreverdî Maktul. Diyanet İslam Ansiklopedisi ( XXXVIII, 37). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Makdisî, G. (2004). Ortaçağ’da Yüksek Öğretim: İslam Dünyası Hıristiyan Batı. (Çev. Ali Hakan Çavuşoğlu ve Hasan Tuncay Başoğlu). İstanbul: Gelenek Yayınevi.
• Ocak, A. Y. (2006) Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı: (Sosyal ve Siyasal Hayat). Ankara Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü, (I, 431).
• Öngören, R. (2004). Mevlana Celaleddin-i Rûmî. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (XXXIX, 445). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti. İstanbul: Dergah Yayınları.