Chess: A Gift from the Orient to the West

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 18, 74 - 95, 15.10.2021

Ayşe Beyza Ercan

https://doi.org/10.20304/humanitas.930192

Cited By: 2

Öz

Debates on the origin of chess, a small part of the cultural and social history of mankind, remain up-to-date. Many see chess as a simple game played at home but for some, chess is also a mind sport, a strategy game, or a way for mind exercise. Originally known as chaturanga, chess is only one of many globally embraced games that were originated in India. There is enough evidence in the sources that the monarchical rulers, as well as ordinary people, played chess in the Middle Ages. Chess was seen as an act of preparatory exercise by the rulers in preparation for war in the Middle Ages. This article focuses on the importance of chess in the Turkic-Islamic world and its route in its dissemination in the medieval period, as well as its role in Europe.

Anahtar Kelimeler

Iran, Spain, Turkish-Islamic civilization, chess pieces, Medieval Europe

Satranç: Doğu Medeniyetinin Batı'ya Bir Hediyesi

Öz

İnsanlığın kültürel ve sosyal tarihinde küçük bir bölüm olan satrancın köken tartışmaları güncelliğini korumaya devam etmektedir. Satranç kimine göre bir entelektüel spor dalı, kimine göre evde oynanan basit bir oyun, kimine göre bir strateji oyunu, kimine göre ise zekâ geliştirici bir egzersiz türüdür. Chaturanga olarak adlandırılan ve tüm dünyaya yayılan satranç 6. yüzyılda Hindistan’da ortaya çıkan ve kendisinden en çok bahsettiren oyunlardan sadece bir tanesidir. Orta Çağ döneminde halk kadar hükümdarların da sıklıkla bu oyunu oynadığı kaynaklarda sabittir. Bu nedenle bu oyun nitelik olarak bir strateji oyunu olduğundan Orta Çağ döneminde ve daha sonrasında da hükümdarların savaşa hazırlık için yapmış oldukları bir taktik geliştirme egzersizi olarak görülmüştür. Bu makalede geniş bir coğrafya ele alınarak köklü geçmişe sahip olan satrancın Orta Çağ Türk-İslâm dünyasındaki önemi ve yayılma güzergâhı ile yeni tanıştığı Avrupa dünyasındaki rolüne değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

İran, İspanya, Orta Çağ Avrupa’sı, satranç taşları, Türk-İslâm medeniyeti

Kaynakça

• Africanus Leo. (1896). The history and description of Africa. London: The Hakluyt Society.
• Ahsan, M. M. (2012). Abbasiler döneminde sosyal hayat (ev içinde ve açık havada oynanan oyunlar). (M. E. Şen, Çev.). Tarih Okulu, 12, 235-260. (Orijinal çalışma basım tarihi 1979).
• Aksoycuk, N. (2019). Emîr Timur, kişisel özellikleri ve askerî dehâsı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 5-13.
• Altınay, R. (2009). Satranç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (36, s. 178-181). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Altungök, A. (2014). Sâsani kültür ve medeniyetinin İslâm kültür ve medeniyetine etkileri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 29(2), 445-487.
• Barthold, V. V. (2017). Orta Asya Türk tarihi hakkında dersler (3. baskı). (R. H. Özdem, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Berl, E. (1999). Attila’dan Timur’a Avrupa ve Orta Asya. (G. Devrim, Çev.). İstanbul: Doğan Kitap. (Orijinal çalışma basım tarihi 1946).
• Bland, N. (1852). On the Persian game of chess. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 13, 1–70.
• Buzurgmihr masters the game of chess, folio from the first small Shahnama, (Book of Kings) ca. 1300–30. The Met. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/449000
• Calvo, R. (1998). Valencia Spain: the cradle of European chess. Presentation to the CCI May. http://history.chess.free.fr/papers/Calvo%201998.pdf
• Chadraki Saqartveloshi (2021). Chadraki. https://sites.google.com/site/chadraki11/pigurebis-sv (Gürcüce).
• Chejne, A. G. (1965). The boon-companion in early ‘Abbâsid times’. Journal of the American Oriental Society, 85(3), 327-335.
• Demirkent, I. (1997). Haçlı seferleri. İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Eales, R. (1985). Chess -the history of a game. London: A Batsford Book.
• Emir Unsurü’l Maâlî Keykâvus b. İskender b. Kâbus b. Verşmgîr bi Ziyâr. (t.b.). Kabusnâme. C I. (İlyasoğlu Mercimek Ahmed, çev.) Tercüman, 1001 Temel Eser.
• Ersan, M. (2006). Türkiye Selçuklularında devlet erkânının eğlence hayatı. Tarih İncelemeleri Dergisi, 21(1), 73-106.
• Gamer, H. M. (1954). The earliest evidence of chess in western literature: the Einsiedeln Verses. Speculum, 29(4), 734-750.
• Gizycki, J. (1972). A history of chess. London: The Abbey Library. (Orijinal çalışma basım tarihi 1960).
• Gordon, S. (2009). The game of kings. Saudi Aramco World, 60(4), 18-23.
• Hillenbrand, R. (2005). İslam sanatı ve mimarlığı. (Ç. Kafescioğlu, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 1999).
• Huizinga, J. (1997). Ortaçağın günbatımı. (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1919).
• İbn Bibi. (1996). El evamirü’l- Ala’iye fi’l- umuri’l- ala’iye (Selçuk name-I). (M. Öztürk, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Josten, G. (2001). Chess- a Living Fossil. Cologne. http://history.chess.free.fr/papers/Josten%202001.pdf
• Kazanç, F. K. (2019). Mevlânâ’nın düşünce sisteminde sebep kavramı ve sebeplilik kuramı üzerine bazı değerlendirmeler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47, 45-92.
• Knowles, C. (1954). Caxton and his two French sources: the "Game and Playe of the Chesse" and the composite manuscripts of the two French translations of the "Ludus Scaccorum". The Modern Language Review, 49(4), 417-423.
• Köymen, M. A. (1966). Alp Arslan zamanı Selçuklu saray teşkilâtı ve hayatı. Tarih Araştırmaları Dergisi, 4(6), 1-99.
• Kutluer, İ. (2000). İbnü’t-Tayyib es-Serahsî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde. (21, s. 230-232), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Maßmann, H. F. (1839). Geschichte des mittelalterlichen vorzugsweise des Deutschen schachspiels. Quedlinburg und Leipzig.
• Macdonell, A. A. (1898). The origin and early history of chess. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 117-141.
• Makdisi, G. (2007). İslam’ın klasik çağında ve Hristiyan Batı’da beşerî bilimler. (H. T. Başoğlu, Çev.). İstanbul: Klasik Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1990).
• Mansfield, P. W. (2009). The chess master: living life on a chessboard & letting god make all the moves. USA: Xlibris.
• Marozzi, J. (2006). Timurlenk İslam’ın kılıcı, cihan fatihi. (H. Kocaoluk, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 2004).
• Mevlânâ Celâleddin. (1992). Divân-ı kebir-5. (A. Gölpınarlı, Haz.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi. Muhammed b. Ali b. Süleyman er-Râvendi. (2020). Râhat-üs Sudûr ve Âyet-üs- Sürûr (3. baskı). (A. Ateş, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Murray, H. J. R. (1913). A history of chess. Oxford: Clarendon Press.
• Musser, G. S. (2007). Los Libros de acedrex dados e tablas: historical, artistic and metaphysical dimensions of Alfonso X's Book of Games. (Yayımlanmamış doktora tezi). The University of Arizona, USA.
• Nizam’ül-Mülk. (2021). Siyasetname (16. Baskı). (M. T. Ayar, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Oriesek, D. ve Schwarz J. O. (2008). Business wargaming: securing corporate value. USA: Gower.
• Öz, M. (1997). Hâkim- Biemrillâh. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (15, s. 199-201). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özaydın, A. (2009). Sûlî, Ebû Bekir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (37, s. 492-493). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özbek, S. (2001). Türkiye Selçuklularında kültürel hayat (Mevlânâ’nın Fihi Mâfih ve Mesnevi’sine göre). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 3(1), 41-58.
• Öztunalı, O. (2017). Toledo Çevirmenler Okulu’nda gerçekleştirilen çalışmaların kültürlerarası yeri ve önemi. Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 57(2), 1323-1339.
• Pagnotti J. ve Russell III W. B. (2012). Exploring medieval European society with chess: an engaging activity for the world history classroom. The History Teacher, 46(1), 29-43.
• Pankhurst, R. (1971). History and principles of Ethiopian chess. Journal of Ethiopian Studies, 9(2), 149-172.
• Remus, H. (2003). The origin of chess and the silk road. Silk Road Journal, 1(1), 6-9.
• Schulte, M. (2017). Board games of the Vikings – from hnefatafl to chess. Maal og Minne, 2, 1-42.
• Sivrioğlu, U. T. (2013). İslâm kaynaklarına göre Nuşirevân-I Âdil. History Studies, 5(5), 225-252.
• Tamerlane chess: recreating fourteenth-century chess variant (30 Ocak 2018). Indiana University Bloomington. https://iaunrc.indiana.edu/news-events/news/tamerlane-chess.html
• Taneri, A. (1967). Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda vezîrlik. Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(8), 75-186.
• The spread of chess. Vivid Maps. https://vividmaps.com/the-spread-of-chess/
• Turan, O. (1958). Türkiye Selçukluları hakkında resmî vesikalar metin tercüme ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Turan, O. (2005). Selçuklular tarihi ve Türk-İslâm medeniyeti (8. baskı). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Utas, B. ve Dabirsiaqi M. (1991). Chess. Encyclopædia Iranica içinde. (s. 393-397). https://www.iranicaonline.org/articles/chess-a-board-game
• Ünver, İ. (2001). Sulı, Suli, Sula, Sule, Süle ve Süli fakih rivayetleri üzerine. Türkoloji Dergisi, 14(1), 15-20.
• Wilson, F. (1981). A picture history of chess. New York: Dover Publications.
• Yalom, M. (2005). Birth of the chess queen. New York: HarperCollins e-books.
• Yıldırım, T. (2016). Abbasîler’de sportif faaliyetler ve eğlence kültürü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 351-367.
• Yıldız, S. N. (2018). Sultan için bir nedîm: Râvendî ve Anadolu Selçukluları. (A.S. Aykut, Çev.). Anadolu Selçukluları Ortaçağ Ortadoğusu’nda Saray ve Toplum içinde (s. 79-94). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yılmaz, M. (2018). Bizans kaynaklarına göre Ankara savaşı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60), 460-481.
• Yüksel, M. Ş. (2004). Arap kaynaklarında Timur. Bilig, 31, 85-126.