+lAt- Biçimbirimine İşlevsel Bir Yaklaşım

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 20, 112 - 128, 15.10.2022

Sidika Dursun

https://doi.org/10.20304/humanitas.1174091

Öz

Bu çalışmada +lAt- biçimbiriminin doğrudan addan eylem yapan bir ek olarak +lA-t’ tan ayrı bir şekilde değerlendirilmesi gerektiği örnekler ve kanıtlarla savunulmaktadır. Çalışmamızda +lAn, +lAş ve +lAt ile +lA-n, +lA-ş ve +lA-t’ın birleşik yapıda mı yoksa ayrı ekler olarak mı değerlendirilmesi gerektiği üzerinde durulup, ayrı bir +lAt eki olması durumunda adları doğrudan ETTİRGEN eylemlere çevirip çeviremeyeceği tartışılmaktadır. Bu ekler arasındaki ilişkiler BAŞLAMALI/ETTİRGEN eylem çiftleri olgusu üzerinden açıklanmaya çalışılmaktadır. Söz konusu ekler arasındaki türetim ilişkilerini artzamanlı yöntemlerle açıklamanın niçin uygun bir yöntem olmadığı sorusuna yanıt aranmaktadır. Çalışmada Martin Haspelmath’ın (1993) ETTİRGEN/BAŞLAMALI karşıt çiftler arasındaki türeme ilişkileriyle ilgili olasılık sınıflandırması temel alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

+lAn, +lAt, +lAş, ettirgen, karşıettirgen, başlamalı

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2004).+lA- ekinin çatı ekleriyle kullanılışı konusundaki görüşler ve ekin yabancı kaynaklı kelimelere getirilişi üzerine. Türk gramerinin sorunları toplantısı içinde (s. 92-105). Ankara: TDK Yayınları.
• Alexiadou, A., Anagnostopoulou, E. ve Schäfer, F. (2008). The properties of anticausatives crosslinguistically. M. Frascarelli (Ed.), Phases of interpretation içinde (s. 187-212). Berlin, New York: De Gruyter Mouton.
• Aslan, B. (2009). Eski Türkçeden Türkiye Türkçesine çatı ekleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Bilgegil, M. K. (1982). Türkçe dilbilgisi. İstanbul: Dergāh Yayınları.
• Cin, A. ve Deniz, I. (2020). Eski Türkçeden günümüze +la- isimden fiil yapım eki, Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 10, 79-115.
• Comrie, B. (1989). Language universals and linguistic typology. Chicago: The University of Chicago Press.
• Comrie, B. (2005). Dil evrensellikleri ve dilbilim tipolojisi. (İ. H. Ulutaş, Çev.). Ankara: Hece Yayınevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 1989).
• Delice, H. İ. (2007). Çatı eklerinin bilinmeyen bir işlevi üzerine. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. 419-434.
• Dik, S. C. (1978). Functional grummar. Amsterdam: North-Holland.
• Dik, S. C. (1989). The theory of functional grammar part 1. The structure of the clause. Dordrecht: Foris.
• Dursun, S. (2018). Türkçede ettirgen yapılar. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergin, M. (1994). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish a comprehensive grammar. New York: Routledge.
• Haspelmath, M. (1993). More on the typology of causative/ inchoative alternations. Causatives and transitivity içinde (s. 87-120). Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türkçenin ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hopper, P. J. ve Thompson, S. A. (1980). Transitivity in grammar and discourse. Language, 56(2), 251-299.
• Horvath, J. ve Siloni, T. (2011). Anticausatives: Against reflexivization. Lingua, 121, 2176- 2186.
• Key, G. (2013). The morphosyntax of the Turkish causative construction (Yayınlanmamış doktora tezi). University of Arizona, Tucson.
• Kononov, A. N. (1956). Grammatika sovremennogo turetskogo literaturnogo yazıka. Moskova: Nauk.
• Koontz-Garboden, A. (2009). Anticausativization. Natural Language & Linguistic Theory, 27, 77-138.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. New York:Routledge.
• Kulikov, L. I. (1999). Split causativity: Remarks on correlations between transitivity, aspect and tense. W. Abraham and L. Kulikov (Eds.) Tense- Aspect, transitivity and causality: Essays in honour of Vladimir Nedjalkov içinde (s. 21-42). Amsterdam: Benjamins.
• Kuribayashi, Y. (2015). Causative/anti-causative alternations in Turkish, Old Turkic and Khalaj. Turcologica, 103, 593-603.
• Levin, B. ve Rappaport Hovav, M. (1995). Unaccusativity: At the syntax-lexical semantics interface. Cambridge: MIT Press.
• Nakipoğlu, M. ve Üntak, A. (2006). Türkçe’de eylem sayısı ve biçimbirimsel özelliklerine göre eylem sınıfları. Dilbilim Araştırmaları, 129-164.
• Öner, M. (2006). Türkçede isimden fiil yapımı üzerine notlar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(1), 60-76.
• Türk Dil Kurumu (2022). TDK Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.