The Relationship Between Health Literacy and Self-Care Ability in Türkiye: A Meta-Analysis Study

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 268 - 282, 30.04.2025

Cuma Fidan

https://doi.org/10.21020/husbfd.1336085

Abstract

Objectives: In this study, it was aimed to investigate the relationship between health literacy and self-care ability.
Materıals and Methods: This research was carried out using the meta-analysis method. The studies that revealed the relationship between health literacy and self-care ability in the literature were accessed through YÖK Thesis Center, Google Scholar, DergiPark and TUBİTAK ULAKBIM databases between January 1 and July 28, 2023 using the keywords “sağlık okuryazarlığı/health literacy” and “özbakım gücü/self-care ability”. In this study, researches in Turkish and/or English publication language, articles, theses and conference papers publication type, full text accessible, conducted in Türkiye within the framework of quantitative research method and investigating the relationship between health literacy and self-care ability were included in the scope of study. Within the scope of the study, 14 of the 2.240 researches were included in the scope of the study. Those included studies were conducted between 2016 and 2023, in the publication types of articles (n=5), theses (n=7) and conference papers (n=2), in the publication languages of Turkish (n=12) and English (n=2), using descriptive and cross-sectional study methods, and examined the relationship between health literacy and self-care ability in a total of 4.015 people. The correlation effect size was used to calculate the effect size, while the random effect model was used to calculate the joint effect size (Q=238.44; sd=13; p<0.001; I2>0.75; Ʈ>0.20).
Results: The Egger regression test showed no publication bias (t=1.05; p=0.16). Meta-analysis results showed that there was a moderate positive association between health literacy and self-care ability (M=0.37; 95% CI=0.25-0.48; p<0.001).
Conclusion: In this study, health literacy was found to have a positive effect on self-care ability. It is recommended that studies be conducted to investigate the factors that may affect the relationship between health literacy and self-care ability.

Keywords

meta-analysis, self-care ability, health literacy

Türkiye’de Sağlık Okuryazarlığı ve Özbakım Gücü Arasındaki İlişki: Bir Meta Analiz Çalışması

Abstract

Amaç: Çalışmada, sağlık okuryazarlığı ve özbakım gücü arasındaki ilişkinin araştırılması amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Araştırma, meta analiz yöntemi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Literatürde sağlık okuryazarlığı ve özbakım gücü arasındaki ilişkiyi ortaya koyan çalışmalara; “sağlık okuryazarlığı/health literacy, özbakım gücü/self-care ability” anahtar kelimeleri kullanılarak 1 Ocak–28 Temmuz 2023 tarihleri arasında YÖK Tez Merkezi, Google Scholar, DergiPark ve TUBİTAK ULAKBİM veri tabanları aracılığıyla ulaşılmıştır. Çalışmada Türkçe ve/veya İngilizce yayın dilinde, makale, tez ve bildiri yayın türünde, tam metne ulaşılabilen, nicel araştırma yöntemi kapsamında Türkiye’de gerçekleştirilen ve sağlık okuryazarlığı ve özbakım gücü arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalar araştırma kapsamına dâhil edilmiştir. Araştırma kapsamında ulaşılan 2.240 çalışmadan 14’ü çalışma kapsamına dâhil edilmiştir. Dahil edilen çalışmalar; 2016-2023 yılları arasında, makale (n=5), tez (n=7) ve bildiri yayın türünde (n=2), Türkçe (n=12) ve İngilizce (n=2) yayın dilinde, tanımlayıcı ve kesitsel çalışma yönteminde gerçekleştirilmiş olup toplam 4.015 birey üzerinde sağlık okuryazarlığı ve özbakım gücü arasındaki ilişki araştırılmıştır. Etki büyüklüğünün hesaplanmasında korelasyon etki büyüklüğü, ortak etki büyüklüğünün hesaplanmasında ise rastgele etki modeli kullanılmıştır (Q=238,44; sd=13; p<0,00; I2>0,75; Ʈ>0,20).
Bulgular: Egger regresyon testine göre yayın yanlılığı saptanmamıştır (t=1,05; p=0,16). Meta analiz sonuçları, sağlık okuryazarlığı ve özbakım gücü arasında orta düzeyde pozitif bir ilişkinin olduğunu göstermiştir (M=0,37; %95 GA=0,25-0,48; p<0,001).
Sonuç: Çalışmada, sağlık okuryazarlığının özbakım gücünü pozitif etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Sağlık okuryazarlığı ve özbakım gücü arasındaki ilişkiye etki edebilecek faktörlerin araştırılmasına yönelik çalışmaların yapılması önerilmektedir.

Keywords

meta analiz, özbakım gücü, sağlık okuryazarlığı

References

• Ahmadzadeh, I., Abdekhoda, M., & Bejani, M. (2021). Improving self-care management in patients with breast cancer through health literacy promotion. Ethiopian Journal of Health Sciences, 31(1), 85-90. http://doi.org/10.4314/ejhs.v31i1.10
• Akbolat, M., Buket Doğanyiğit, P. B., & Amarat, M. (2022). Sağlık okuryazarlığının yaşam kalitesine etkisinde özbakım gücünün aracı rolü. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(1), 69-75. http://doi.org/10.53424/balikesirsbd.976062
• Alinaghi, N., & Reed, W. R. (2018). Meta analysis and publication bias: How well does the fat-pet-peese procedure work. Research Synthesis Methods, 9(2), 285–311. http://doi.org/10.1002/jrsm.1298
• Altaş, Z. M., Hıdıroğlu, S., Solmaz, C., El Qadiri, I. M., Bolhassani, I., Yalçın, H. D., Bozan, F., Rasheed, E., Kesen, C. H., & Şahin, M. (2022). The association between electronic health literacy and self-care management in adults with type-2 diabetes. Progress in Health Sciences, 12(2), 14-19. http://doi.org/10.5604/01.3001.0016.1734
• Amoozadeh, B., Parandeh, A., Khamseh, F., & Goharrizi, M. A. S. B. (2023). The effect of culturally appropriate self-care ıntervention on health literacy, health-related quality of life and glycemic control in Iranian patients with type 2 diabetes: A controlled randomized clinical trial. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research, 28(3), 293-299. http://doi.org/10.4103/ijnmr.ijnmr_391_20
• Babatunde, O. O., Corp, N., Shivji, N., Rowlands, G., Quicke, J., Healey, E. L., Protheroe, J., & van der Windt, D. A. (2023). Interventions for supporting self-management in people with musculoskeletal pain, including focus on varying levels of health literacy: A systematic overview of reviews. Health Open Research, 5, 2. http://doi.org/10.12688/healthopenres.13151.1
• Barkhordari-Sharifabad, M., Saberinejad, K., & Nasiriani, K. (2021). The effect of health literacy promotion through virtual education on the self-care behaviors in patients with heart failure: A clinical trial. Journal of Health Literacy, 1(6), 51-60. http://doi.org/10.22038/jhl.2021.56956.1159
• Billany, R. E., Thopte, A., Adenwalla, S. F., March, D. S., Burton, J. O., & Graham-Brown, M. P. (2023). Associations of health literacy with self-management behaviours and health outcomes in chronic kidney disease: A systematic review. Journal of Nephrology, 36,1267–1281. http://doi.org/10.1007/s40620-022-01537-0
• Borrenstein, M., Hedges, L. V., Higgins, J. P. T., & Rothstein, H. R. (2009). Introduction to meta-analysis. John Wiley & Sons.
• Bowman, N. A. (2012). Effect sizes and statistical methods for meta-analysis in higher education. Research in Higher Education, 53, 375-382. http://doi.org/10.1007/s11162-011-9232-5
• Butayeva, J., Ratan, Z. A., Downie, S., & Hosseinzadeh, H. (2023). The impact of health literacy interventions on glycemic control and self‐management outcomes among type 2 diabetes mellitus: A systematic review. Journal of Diabetes, 1-12. http://doi.org/10.1111/1753-0407.13436
• Cabellos-Garcia, A. C., Martinez-Sabater, A., Castro-Sanchez, E., Kangasniemi, M., Juarez-Vela, R., & Gea-Caballero, V. (2018). Relation between health literacy, self-care and adherence to treatment with oral anticoagulants in adults: A narrative systematic review. BMC Public Health, 18, 1-12. http://doi.org/10.1186/s12889-018-6070-9
• Choi, S. W., & Lam, D. M. H. (2016). Funnels for publication bias–have we lost the plot? Anaesthesia, 71(3), 338-341. http://doi.org/10.1111/anae.13355
• Dahal, P. K., & Hosseinzadeh, H. (2020). Association of health literacy and diabetes self-management: A systematic review. Australian Journal of Primary Health, 25(6), 526-533. http://doi.org/10.1071/PY19007
• Delavar, F., Pashaeypoor, S., & Negarandeh, R. (2020). The effects of self-management education tailored to health literacy on medication adherence and blood pressure control among elderly people with primary hypertension: A randomized controlled trial. Patient Education and Counseling, 103(2), 336-342. http://doi.org/10.1016/j.pec.2019.08.028
• Dobur, H. C. (2022). Diyabet öz yönetimi ile sağlık okuryazarlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi [Tıpta uzmanlık tezi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi].
• Egger, M., Smith, G. D., Schneider, M., & Minder, C. (1997). Bias in meta-analysis detected by a simple, graphical test. Bmj, 315, 629-634. http://doi.org/10.1136/bmj.315.7109.629
• Erünal, M. (2017). Kalp yetersizliği hastalarında sağlık okuryazarlığının öz bakıma etkisi [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi].
• Esen, K. (2022). Birinci basamak sağlık merkezlerine başvuran hipertansiyon hastalarında sağlık okuryazarlığı ve öz-bakım yönetimi ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi].
• Guo, X. M., Zhai, X., & Hou, B. R. (2020). Adequacy of health literacy and its effect on diabetes self-management: A meta-analysis. Australian Journal of Primary Health, 26(6), 458-465. http://doi.org/10.1071/PY20079
• İlhan, N., Gencer, S., Özdemir, Ö. & Maviyildiz, S. (2020). The relationship between health literacy and illness self-care management in Turkish patients with cancer. Oncology Nursing Forum, 47(3), E73-E85. http://doi.org/10.1188/20.ONF.E73-E85
• Kaplan, B. (2022). Tip II diyabetlilerde sağlık okuryazarlığının diyabet öz yeterlilik ve ayak öz bakımına etkisi [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi].
• Kim, K., Yang, Y., Wang, Z., Chen, J., Barandouzi, Z. A., Hong, H., Han, H. R., & Starkweather, A. (2022). A systematic review of the association between health literacy and pain self-management. Patient Education and Counseling, 105(6), 1427-1440. http://doi.org/10.1016/j.pec.2021.09.037
• Kim, S. H., & Lee, A. (2016). Health‐literacy‐sensitive diabetes self‐management interventions: A systematic review and meta‐analysis. Worldviews on Evidence‐Based Nursing, 13(4), 324-333. http://doi.org/10.1111/wvn.12157
• Marciano, L., Camerini, A. L., & Schulz, P. J. (2019). The role of health literacy in diabetes knowledge, self-care, and glycemic control: A meta-analysis. Journal of General Internal Medicine, 34, 1007-1017. http://doi.org/10.1007/s11606-019-04832-y
• Meraz, R., Caldwell, E. P., & McGee, J. S. (2023). The relationships among health literacy, patient activation, and self-care behaviors in adults with heart failure: A cross sectional study. SAGE Open, 13(1), 1-11. http://doi.org/10.1177/21582440231163779
• Michael, H., Thornton, S., Xie, M., & Tian, L. (2019). Exact inference on the random‐effects model for meta‐analyses with few studies. Biometrics, 75(2), 485-493. http://doi.org/10.1111/biom.12998
• Narayan Yadav, U., Lloyd, J., Hosseinzadeh, H., Baral, K. P. & Harris, M. F. (2020). Do chronic obstructive pulmonary diseases (COPD) self-management ınterventions consider health literacy and patient activation? A systematic review. Journal of Clinical Medicine, 9(3), 646-663. http://doi.org/10.3390/jcm9030646
• Neşe, A., Bakır, E., Bağlama, S. S., & Karasu, F. (2021). Tip 2 diyabet hastalarında sağlık okuryazarlığı düzeyinin diyabet öz bakımı üzerine etkisi: Klinik tabanlı bir çalışma. Türkiye Klinikleri Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 112-119. http://doi.org/10.5336/healthsci.2020-74281.
• Ong-Artborirak, P., Seangpraw, K., Boonyathee, S., Auttama, N., & Winaiprasert, P. (2023). Health literacy, self-efficacy, self-care behaviors, and glycemic control among older adults with type 2 diabetes mellitus: A cross-sectional study in Thai communities. BMC Geriatrics, 23, 297. http://doi.org/10.1186/s12877-023-04010-0
• Özkaraman, A., Uzgör, F., Düğüm, Ö. & Peker, Ş. (2018, Mart). Kanserde sağlık okur-yazarlığının öz yeterlilik ve yaşam kalitesine etkisi. [Poster bildiri]. 7. Türk Tıbbi Onkoloji Kongresi, Türkiye.
• Öztürk, Y. E., Kıraç, R. & Kavuncu, B. (2018, Ekim, 22-24). Sağlık okuryazarlığı ve öz yeterlilik arasındaki ilişkinin incelenmesi [Sözel bildiri]. 2nd International Social and Educational Sciences Symposium, Türkiye.
• Page, M. J., Mckenzie, J. E., Bossuyt, P. M., Boutron, I., Hoffmann, T. C., Mulrow, C. D., Shamseer, L., Tetzlaff, J. M., Akkl, E. A., Brennan, S. E., Chou, R., Glanville, J., Grimshaw, J. M., Hróbjartsson, A., Lalu, M. M., Li, T., Loder, E. W., Mayo Wilson, E., Mcdonald, S., … Moher, D. (2021). The PRISMA statement: An updated guideline for reporting systematic reviews. BMJ, 372, n71. http://doi.org/10.1136/bmj.n71
• Pardhan, S., Upadhyaya, T., Smith, L., Sharma, T., Tuladhar, S., Adhikari, B., Kidd, J., & Sapkota, R. (2023). Individual patient-centered target-driven intervention to improve clinical outcomes of diabetes, health literacy, and self-care practices in Nepal: A randomized controlled trial. Frontiers in Endocrinology, 14, 1076253. http://doi.org/10.3389/fendo.2023.1076253
• Pazarözyurt, A. (2021). Gebelerin sağlık okuryazarlığı ile öz bakım gücü arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi].
• Pazarözyurt, A., & Özkan, H. (2023). Gebelerin sağlık okuryazarlığı ile öz bakım gücü arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 5(1), 91-102. http://doi.org/10.54061/jphn.1154752
• Rashki Ghalenow, H., Nikpeyma, N., Kazemnejad, A., Ansari, M., & Pashaeypoor, S. (2022). Effect of educational program based on health literacy index on self-care ability among older adults: A randomized clinical trial. International Journal of Preventive Medicine, 13, 1-7. http://doi.org/10.4103/ijpvm.IJPVM_506_20
• Salim, H., Ramdzan, S. N., Ghazali, S. S., Lee, P. Y., Young, I., McClatchey, K., & Pinnock, H. (2020). A systematic review of interventions addressing limited health literacy to improve asthma self-management. Journal of Global Health, 10(1), 010428. http://doi.org/10.7189/jogh.10.010428
• Schaffler, J., Leung, K., Tremblay, S., Merdsoy, L., Belzile, E., Lambrou, A., & Lambert, S. D. (2018). The effectiveness of self-management interventions for individuals with low health literacy and/or low income: A descriptive systematic review Journal of General Internal Medicine, 33, 510-523. http://doi.org/10.1007/s11606-017-4265-x
• Shnaigat, M., Downie, S., & Hosseinzadeh, H. (2021). Effectiveness of health literacy interventions on COPD self-management outcomes in outpatient settings: A systematic review. COPD: Journal of Chronic Obstructive Pulmonary Disease, 18(3), 367-373. http://doi.org/10.1080/15412555.2021.1872061
• Siddaway, A. P., Wood, A. M., & Hedges, L. V. (2019). How to do a systematic review: a best practice guide for conducting and reporting narrative reviews, meta-analyses, and meta-syntheses. Annual Review of Psychology, 70, 747-770. http://doi.org/10.1146/annurev-psych-010418-102803
• Silva, M. A. S., Lima, M. C. L., Dourado, C. A. R. O. & Andrade, M. S. (2022). Aspects related to health literacy, self-care and compliance with treatment of people living with HIV. Revista da Escola de Enfermagem da USP, 56, e20220120. http://doi.org/10.1590/1980-220X-REEUSP-2022-0120en
• Tsai, M. D., Tsai, J. P., Chen, M. L., & Chang, L. C. (2022). Frailty, health literacy, and self-care in patients with chronic kidney disease in Taiwan. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(9), 5350. http://doi.org/10.3390/ijerph19095350
• Türkoğlu, Ç. (2016). Sağlık okuryazarlığı ile öz bakım gücü düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi: Isparta ili örneği [Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi].
• Yu, P. S., Tsai, Y. C., Chiu, Y. W., Hsiao, P. N., Lin, M. Y., Chen, T. H., Wang, S. L., Kung, L. F., Hsiao, S. M., Hwang, S. J., & Kuo, M. C. (2021). The relationship between subtypes of health literacy and self-care behavior in chronic kidney disease. Journal of Personalized Medicine, 11(6), 447. http://doi.org/10.3390/jpm11060447
• Yüce, N. (2021). Kalp yetmezliği hastalarında sağlık okuryazarlığı, sağlık davranışları ve öz bakım arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi].
• Zeidi, I. M., Morshedi, H., & Otaghvar, H. A. (2020). A theory of planned behavior-enhanced intervention to promote health literacy and self-care behaviors of type 2 diabetic patients. Journal of Preventive Medicine and Hygiene, 61(4), E601-E613. http://doi.org/10.15167/2421-4248/jpmh2020.61.4.1504