Between Destruction and Creation: The Case of Yeniköy

Year 2024, Issue: 4, 93 - 131, 16.01.2025

Ceylin Arslan

https://doi.org/10.26650/IAR2024-1595935

Abstract

This article provides a critical assessment of neoliberal developmentalism in Turkey by addressing the socio-ecological costs of integrated mega-projects in the north of Istanbul. The study examines the case of Yeniköy (Arnavutköy, Istanbul), situated at the crossroads of the recently completed Yavuz Sultan Selim Bridge (3rd Bosphorus Bridge), the Northern Marmara Motorway (KMO), and Istanbul Airport (3rd Airport), as well as the proposed Canal Istanbul Project (KIP). The “surplus value-creating city” approach, shaped by post-1980 neoliberal policies and reinforced by a tightly bound state-capital relationship, transforms the city into a commodity for the global market, where the “old” is dismantled and the “new” is constructed. In the process of transformation, the state mechanism aligns with free-market and trade principles, marked by interventions in regulatory frameworks, privatization, and a detached approach to social service sectors. Under this approach, urban space, highlighted as a financial resource generating profits through housing, transportation, and infrastructure projects, evolves into the execution ground for mega-projects due to the value ascribed to it. While these projects, intertwined with environmental damage and social injustice, have consequences such as deforestation and displacement, the bureaucracy presents them to the public as technological and “development achievements”. Urban space is thus subjected to a process of reproduction associated with an understanding of construction centered on continuous transformation. The study discusses the socio-ecological crises caused by large-scale infrastructure projects through issues such as land use, hasty expropriation, land speculation, property dispossession, housing crisis and displacement/resettlement.

Keywords

Political Ecology, Neoliberalization, Mega Project, Creative Destruction, Istanbul

Yıkmak ve Yaratmak Arasında: Yeniköy Örneği

Abstract

Bu makale, İstanbul’un kuzeyindeki bütünleşik mega projelerin sosyo-ekolojik maliyetlerini ele alarak Türkiye’de neoliberal kalkınmacılığın eleştirel bir değerlendirmesini ortaya koyuyor. Çalışma, geçmiş yıllarda tamamlanmış olan Yavuz Sultan Selim Köprüsü (3. Boğaz Köprüsü), Kuzey Marmara Otoyolu (KMO) ve İstanbul Havaalanı (3. Havaalanı) ile tasarı aşamasındaki Kanal İstanbul Projesi (KİP) kesişiminde yer alan Yeniköy (Arnavutköy, İstanbul) örneğine odaklanıyor. 1980 sonrası neoliberal politikaların güdümlediği ve devlet-sermaye ilişkisinin sıkı sıkıya tutunduğu “artı değer yaratan kent” yaklaşımı, şehri küresel pazar için “eski”nin yok edilerek “yeni”nin yaratıldığı bir metaya dönüştürür. Dönüşüm sürecinde devlet mekanizması, serbest piyasa ve ticaret ilkelerine uyum sağlarken düzenleyici çerçevelere müdahaleler ve özelleştirmelerle birlikte sosyal hizmet alanlarına mesafeli bir yaklaşım sergiler. Bu yaklaşım doğrultusunda konut, ulaşım ve altyapı projeleri üzerinden kazanç sağlanan bir finans kaynağı olarak öne çıkan kentsel mekân, yüklendiği değer sonucu mega projelerin uygulama alanına evrilir. Çevresel zarar ve toplumsal adaletsizlikle iç içe geçmiş bu projeler ormansızlaşma ve yerinden etme gibi sonuçlar barındırırken bürokrasi bu projeleri birer teknoloji ve “kalkınma başarısı” olarak kamuya sunar. Kentsel mekân, böylece, sürekli dönüşüm odaklı bir inşa anlayışı ile ilişkili yeniden üretim sürecine tâbi tutulur. Çalışma, büyük ölçekli altyapı projelerinin zemin hazırladığı sosyo-ekolojik krizleri arazi kullanımı, acele kamulaştırma, arsa spekülasyonu, mülkiyet/mülksüzleştirme, barınma krizi ve yerinden edilme/yeniden yerleştirme gibi meseleler üzerinden tartışmaya açmaktadır.

Keywords

Politik Ekoloji, Neoliberalleşme, Mega Proje, Yaratıcı Yıkım, İstanbul

References

• Albayrak, M. (2021). Osmanlı döneminde de Karadeniz-Sapanca-Marmara kanalı 10 defa sekteye uğradı, Tarih Dergisi, 83, 36-41. google scholar
• Arslangündoğdu Z. (2022). Kuşların yurdu İstanbul. İsfendiyaroğlu S., Karataş A., Arslangündoğdu Z. ve Özkoç Ö. Ü. (Ed.), İstanbul’un kuşları kitabı içinde (s. 92-111). İstanbul: İBB Kültür A.Ş. google scholar
• Asmatülü, R. (1995). İstanbul-Yeniköy bölgesi kömürlerinden semikok elde etme olanaklarının araştırılması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Avrupa Otoyolu Yatırım ve İşletme A.Ş. (2018). Kuzey Marmara otoyol projesi (Avrupa kısmı: Kınalı-Odayeri kesimi) çevresel ve sosyal etki değerlendirme nihai çsed raporu. Ankara: ENCON Çevre Danışmanlık LTD. ŞTİ. Erişim adresi: https://www.kuzeymarmaraotoyolu.com/Content/files/raporlar/ MOAO_KMO_Avrupa_Nihai_CSED_Bolumler.pdf google scholar
• Avrupa Otoyolu Yatırım ve İşletme A.Ş. (t.y.). Kuzey Marmara Otoyolu. Erişim adresi: https://www. kuzeymarmaraotoyolu.com/proje-hakkinda google scholar
• BBC News Türkçe (2011, 27 Nisan). ‘Çılgın Proje’: İstanbul’a İkinci Boğaz. Erişim adresi: https://www. bbc.com/turkce/haberler/2011/04/110427_erdogan google scholar
• Benek, M.S. (2016). Genç Plinius’un Anadolu mektupları ışığında Traianus döneminde Bithynia eyalet yönetimi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi,17(36), 83-96. google scholar
• Bryan, B. (2000). Property as ontology: on aboriginal and english understandings of ownership. Canadian Journal of Law and Jurisprudence, 13(1), 3-32. google scholar
• Burcu, E. ve Akalın, E. (2008). Ölüm olgusu üzerine sosyolojik tartışmalar, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 8: 29-54. google scholar
• Çelik, A. (2022). Bisiklet Selesinden İstanbul Köyleri. A. Bali (Haz.), Köyleriyle İstanbul kitabı içinde (s. 813-829). İstanbul: İBB Kültür A.Ş. google scholar
• Çınar Mühendislik Müşavirlik A.Ş. (2020). Kanal İstanbul nihai ÇED raporu Erişim adresi: https://www. kanalistanbul.gov.tr/images/uploads/icerik/KANALISTANBULNIHAICEDRAPORU.pdf google scholar
• Çobanyılmaz Öztürk, P. (2017). İstanbul’da (mega) projeler ve kentsel değişim. Mimar.ist Dergisi, 58, 47-55. google scholar
• Demir. B. (1994, 18 Ocak), Ecevit’ten mega proje. Hürriyet, s. 30. google scholar
• Demircioğlu. E. (1991, 2 Şubat), Boğaza rakip ‘kanal’. Milliyet, s. 2, 10. google scholar
• Dördüncü, H. (2018). Transit merkezlerin çok kriterli karar destek sistemi ile performans değerlemesi: İstanbul 3. Havalimanı örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Ecemiş Yılmaz, H. K. (2018). The legal status of the canal İstanbul in international law. (Yayımlanmamış doktora tezi). The Pennsylvania State University, Pennsylvania. google scholar
• Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2020). Antropoloji sözlüğü, İstanbul: Islık Yayınları. google scholar
• Erbaş, H. ve Kızılay, Ş. (2015). Kentsel dönüşüm, mülksüzleştirme, yerinden edilme ve mahalle mücadelesi: Sarıyer-Derbent örneği. I. uluslararası kent araştırmaları kongresi: günümüz kentinde sorunlar bildiri kitabı, cilt 2 içinde (s. 496-522). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. google scholar
• Eriş, H. (2017). Neoliberal mega projeler için AKP döneminde değişen taabileştirme söylemleri: 3. köprü, 3. havalimanı ve kanal İstanbul örnekler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Ertürk, T. (2014). “Kanal İstanbul düşmanlık projesi” çılgın proje Kanal İstanbul, İstanbul: Kaynak Yayınları. google scholar
• Eskicioğlu, S. (2020). Katar İstanbul çılgın bir kanal hikâyesi, İstanbul: Yılmaz Basım. google scholar
• Fırat, B. Ö. ve Genç, F. (2023). Giriş: mülkiyete geri dönmek, B. Özden Fırat ve F. Genç (Haz.), Mülkiyet ve müşterekler: Türkiye’de mülkiyetin inşası, icrası ve ihlali kitabı içinde (s. 11-43). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Fırat, B. Ö., (2023). Apartkondular ve mülkiyet anlatıları: slogan, nazarlık ve vanitas olarak “mülk allahındır”, B. Ö. Fırat ve F. Genç (Haz.), Mülkiyet ve müşterekler: Türkiye’de mülkiyetin inşası, icrası ve ihlali kitabı içinde (s. 383-411). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Gellert, P. K. ve Lynch, B. D. (2003). Mega-projects as displacements. International Social Science Journal, 55(175), 15-25. https://doi.org/10.1111/1468-2451.5501002 google scholar
• Günay, B. (2015). 3.Boğaz Köprüsü ve Kuzey Marmara Otoyolu projesinde yapılan patlatmalı kazılardan kaynaklanan titreşimlerin ölçülmesi ve çevresel etkilerinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Okan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Gürçay, M. (2018). Mega projelerin İstanbul kent-bölgesinin uyum sağlama kapasitesine etkileri. (Yayımlanmamış doktora tezi). ODTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Harvey, D. (2019). Asi şehirler şehir hakkından kentsel devrime doğru (4. Basım). (A. D. Temiz, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Harvey. D. (2021). Neoliberalizmin kısa tarihi (4. Basım). (A. Onacak, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Hoşgören, M. Y. (2011). Jeomorfoloji terimleri sözlüğü, İstanbul: Çantay Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi. google scholar
• IC Altyapı. (t.y.). 3. Köprü. Erişim adresi: https://www.icholding.com.tr/tr/altyapi/ProjeDetay/6 google scholar
• İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü (2020). Arnavutköy-Başakşehir heyelan farkındalık kitapçığı. Erişim adresi: https://8luvomezzzsk.merlincdn.net/wp-content/uploads/2020/07/Arnavutkoy-Basaksehir-Heyelan-Farkindalik-Kitapcigi.pdf google scholar
• Kanal İstanbul’un İklim ve Çevre Üzerindeki Etkileri. (t.y.). İBB Kanal İstanbul çalıştayı, Erişim adresi: https://kanal.istanbul/ana-sayfa/isin-asli-ne/iklim-ve-cevre/ google scholar
• Kantürer, G. (2016). İstanbul kent çeperlerinde kırsal arazilerin dönüşümü Ağaçlı-Yeniköy yöresi örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Keyder, Ç. (2022). Köyden kente göç, köyler nasıl kentlere evrildi?. A. Bali (Haz.), Köyleriyle İstanbul kitabı içinde (s. 105-113). İstanbul: İBB Kültür A.Ş. google scholar
• Köksal, G. (2022). ‘İstanbul kanalı’ üzerinden “yaratıcı yıkıma” dayalı yapılı çevre üretiminin çelişki, çatışma ve mücadele hallerine eleştirel bir bakış, Ercan, F., Tezer, T. (Ed.), Kanal İstanbul projesi’ndeki Türkiye kitabı içinde (s.586-607). İstanbul: Bağlam Yayınları. google scholar
• Köksal, G. ve Öztürk, D. (2017). Mücella Yapıcı: 1950’lerden başlayarak İstanbul’un kendisi Türkiye’nin en büyük mega-projesidir. Mimar.ist Dergisi, 58, 44-46. google scholar
• Li, T. M. (2007). The will to improve: Governmentality, development, and the practice of politics. London: Duke University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctv11smt9s google scholar
• Metin Öz, T.B. (2019). Yaban yaşamı geçişlerinin planlama ve tasarım ilkelerinin Kuzey Marmara Otoyolunun bazı bölümlerinde değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Düzce Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Düzce. google scholar
• Öktem, B. (2006). Neoliberal küreselleşmenin kentlerde inşası: akp’nin küresel kent söylemi ve istanbul’un kentsel dönüşüm projeleri. Planlama, 2(36), 53-64. google scholar
• Öktem, B. (2011). İstanbul’da neoliberal kentleşme modelinin sosyo-mekânsal izdüşümleri. İ. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 44, 23-40. google scholar
• Önem, Y. (1985), “İstanbul kanalını düşünüyorum...”, Standard Ekonomik ve Teknik Dergi, 24/286: 5-7. google scholar
• Önem, Y. (1990), “İstanbul kanalını düşünüyorum.”, Bilim ve Teknik, 46: 32-48. google scholar
• Projenin Lokasyonu. (t.y.). İletişim Başkanlığı, Erişim adresi: https://www.kanalistanbul.gov.tr/tr/neden/ projenin-lokasyonu google scholar
• Saçu, Ş. (2019). Hydrodynamics of Canal İstanbul and its impact on the Bosphorus and northern marmara sea. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Sezener, A. (2023). Sürdürülebilir madencilik. Çanakkale: Yol Akademi Yayınevi. google scholar
• Sönmez, M. (2017). Mega projelerin ekonomi politiği. Mimar.ist Dergisi, 58, 32-35. google scholar
• Sözen, N. (1993). Basın toplantıları ile bir yıl. Ö. Oral, M. Yaşar, F. Kalender (Haz.), İstanbul: Profil Yayıncılık. google scholar
• T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü. (2013). İstanbul bölgesi 3. havalimanı, İstanbul ili, Arnavutköy ve Eyüp ilçeleri nihai çed raporu. Ankara: AK-TEL Müh. Eğt. Trz. Gd. San. Tic. LTD. ŞTİ. Erişim adresi: https://cdn.teyit.org/wp-content/ uploads/2019/08/nihai_ced_istanbul.pdf google scholar
• TMMOB. (2014). İstanbul il koordinasyon kurulu 3. havalimanı teknik raporu, Erişim adresi: https:// www.tmmob.org.tr/sites/default/files/3.havalimani_ikk_rapor_20141208.pdf google scholar
• TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası. (t.y). “Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılması yönetmeliği taslağı” üzerine TMMOB-jeoloji mühendisleri odası’nın görüş ve önerileri. Erişim adresi: https://www.jmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=1318&tipi=5 google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). 2023 yılı İstanbul ili Arnavutköy ilçesi belediye, köy ve mahalle nüfusları. TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr (Erişim Tarihi: 10.12.2024). google scholar
• Türkün, A., Öktem Ünsal, B. ve Yapıcı, M. (2013). İstanbul’da 1980’ler sonrasında kentsel dönüşüm: mevzuat, söylem, aktörler ve dönüşümün hedefindeki alanlar, A. Türkün (Der.), Mülk, mahal, insan: İstanbul’da kentsel dönüşüm kitabı içinde (s. 79-139). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Uluç, H. (2010, 23 Eylül), Başbakan’dan bir “çılgın” proje ki... Sabah, Erişim adresi: https://www.sabah. com.tr/yazarlar/uluc/2010/09/23/basbakandan_bir_cilgin_proje_ki google scholar
• Uzunçarşılı Baysal, C. (2017). Mega projelere genel çerçeveden bakmak. Mimar.ist Dergisi, 58, 36-43. google scholar
• Uzunçarşılı, İ. H. (1940). Sakarya nehrinin İzmit körfezine akıtılmasiyle Marmara ve Karadenizin birleştirilmesi hakkında vesikalar ve tetkik raporları, Belleten, 4/14-15: 149-174. google scholar Wolf, E. R. (2000). Köylüler, (A. Sönmez, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
• Yazıcı, B. (2013). Güncel sosyal bilim analizinin sihirli anahtarı:’Neoliberalizm’. Toplum ve Bilim, 128, 7-31. google scholar
• Yeniköy Mahallesi. (t.y.). Arnavutköy Belediyesi, Erişim adresi: https://www.arnavutkoy.bel.tr/ arnavutkoy-mahalle/yenikoy-mahallesi google scholar
• Yılmaz, N. ve Pamuk, A. (2015). Geçmişin sesinden Arnavutköy savaşın ve göçün çocukları, İstanbul: Dergah Ofset. google scholar