ÖĞRETMENLERİN KÜLTÜRLER ARASI DUYARLILIK DÜZEYLERİ İLE EMPATİK EĞİLİMLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ: HALK EĞİTİMİ MERKEZİ ÖRNEĞİ

Year 2018, Volume 3, Issue 2, 968 - 984, 30.12.2018

Akif GÜNER A. Faruk LEVENT

https://doi.org/10.21733/ibad.471381

Abstract

Bu araştırmada halk eğitimi merkezlerinde çalışan öğretmenlerin kültürler arası duyarlılık düzeyleri ile empatik eğilimleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu araştırmanın evreni 2017–2018 eğitim-öğretim yılında İstanbul ili Anadolu yakasında bulunan 16 halk eğitimi merkezinde çalışan öğretmenlerdir. Bu evren içinden uygun örneklem yöntemi ile belirlenen halk eğitimi merkezlerinde çalışan 270 öğretmen, araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Araştırmada veri toplamak amacıyla  “Kişisel Bilgi Formu”, “Kültürlerarası Duyarlılık Ölçeği”  ve “Empatik Eğilim Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde öncelikle veriler bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Elde edilen veriler bilgisayarda istatistik programında çözümlenmiş,  manidarlıklar minimum p<,05 düzeyinde sınanmıştır.  Betimleyici frekans ve yüzde dağılımları, aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri saptanmıştır. Ayrıca t testi tek yönlü varyans analizi kullanılmıştır. Anlamlı çıkması durumunda da Scheffe testine başvurulmuştur. Ayrıca ölçek puanları arasındaki ilişkiyi belirlemek için korelasyon analizi yapılmıştır.

Araştırma sonuçları doğrultusunda; öğretmenlerin kültürlerarası duyarlılık ve empatik eğilimlerini geliştirmeye yönelik, öğretmenlik mesleğinin stresli yönleriyle daha etkili şekilde başa çıkmaya yardımcı olacak okul temelli uygulama ve stratejilerin geliştirilmesi önerilebilir. Öğretmenlerin farklı kültürlerden kişilerle ders dışı zamanlarda sosyal ve sportif aktivitelere katılımının sağlanmasının, onları kültürler arası duyarlılık ve empatik eğilimlerini artıracağı düşünülmektedir.

Keywords

Öğretmen, Kültürler Arası Duyarlılık, Empati, Halk Eğitimi Merkezi

Abstract

References

• Akarsu, B. (1998). Willem Von Humboldt’da Dil-Kültür Bağlantısı İstanbul: İnkılap
• Akbulut, E. (2010). Sınıf Öğretmenlerinin Empatik Eğilim Düzeyleri, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil. Atatürk Kültür, Ankara:Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları
• Akkoyun, F. (1982). Empatik Anlayış Üzerine Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 15(2), Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Alver, B. (1998). Bireylerin Uyum Düzeyleri İle Empatik Becerileri Arasındaki İlişkiler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslan, M. (2004). Halk Kültürünün Değişim Boyutu ve Mesir Şenlikleri. Ankara: Motif Yayınları
• Arslantaş, H. (2016). Okul Öncesi Öğretmenlerinin Empatik Eğilim Düzeyleri İle Duygusal Zekâ Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversites Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
• Avrupa Konseyi (2008). Kültürlerarası Diyalog İçin Beyaz Kitap. çev. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. Strazburg: Avrupa Konseyi.
• Balcı, E. (2012). Sınıf Öğretmenlerinin Empatik Eğilim Düzeyleri (Beşiktaş İlçesi Örneği), Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul
• Baltaş, Z. ve Baltaş, A. (2000). Stres ve başa çıkma yolları. İstanbul: Remzi Yayınları
• Batuhan, H. (2007). Semiyotik, fanatizm ve tolerans. Ankara: Nobel.
• Bayrak, Ç. (2012). “Çatışma Yönetiminde Öfke Kontrolü” Çatışma ve Stres Yönetimi-1 (Ed. Ceyhan, E) Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2547
• Bekiroğlu O, Balcı Ş. (2014). Kültürlerarası iletişim duyarlılığının izlerini aramak: “İletişim Fakültesi Öğrencileri Örneğinde Bir Araştırma”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 35(1): 429-58. Bennett, M. (2011). A Developmental Model Of Intercultural Sensıtıvıty The Intercultural Development Research Instıtute http://www.idrinstitute.org/allegati/IDRI_t_Pubblicazioni/47/FILE_Documento_Bennett_DMIS_12pp_quotes_rev_2011.pdf
• Bennett, M. (2008). “A Developmental Model of Intercultural Sensitivity.” Derived from: Bennett, Milton J. "Towards a Developmental Model of Intercultural Sensitivity" in R. Michael Paige, ed. Education for the Intercultural Experience. Yarmouth, ME: Intercultural Press, 1993. Accessed on 15 December 2008
• Bingöl, C. (2010). Kültürler Arası İletişim Sürecinde Kültür, Kültürel Kimlikler Ve Çeviri İlişkisi Yüksek Lisans Tezi Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mütercim Tercümanlık Anabilim Dalı
• Beyaz, Ö. (2016). Beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğretmen adaylarının empatik eğilim ve empatik beceri düzeylerinin incelenmesi: anadolu üniversitesi örneği Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı
• Biridge, B. (2004). Duyguların Eğitimi, İstanbul: Beyaz Yayınları.
• Blair, R. J. R. (2005). Responding to the emotions of others: Dissociating forms of empathy through the study of typical and psychiatric populations. Consciousness and Cognition, 14(4), 698-718. doi:10.1016/j.concog.2005.06.004
• Bloom, L.A. (2008). Classroom management: Creating positive outcomes for all students. Pearson Education Upper Saddle River, NJ.
• Budak, S. (2009). Psikoloji Sözlüğü, Dördüncü Basım, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
• Bulduk, S., Tosun, A., Ardıç, E. (2011). Türkçe kültürlerarası duyarlılık ölçeğinin hemşirelik öğrencilerinde ölçümsel özellikleri. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics, 19(1):25-31.Bulduk, S. Usta, E. Dinçer, Y. (2017)Kültürlerarası Duyarlılık ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi: Bir Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Örneği Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 7(2): 73-77 Bursalıoğlu, Z. (2012). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış, Ankara: PegemA.
• Burton, N. (2015) Empathy Vs Sympathyhttps://www.psychologytoday.com/blog/hide-and-seek/201505/empathy-vs-sympathy
• Byram, M. (1997). Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence. Clevedon: Multilingual Matters.
• Celep, C., (2000). Eğitimde Örgütsel Adanma ve Öğretmenler, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Cengiz, S. (2008). Hemşirelerde Empatik Eğilim ve İş Doyumu İlişkisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Ceyhan, A. (1993). Ana-Babaların Empatik Eğilim Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ceyhan, E. (2008). “Eğitim Sürecinde Aile Katılımı ve Aile Rehberliği” Anne baba Eğitimi (Ed. Türküm, S) Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1843
• Ceyhan, E. (2012). Çatışma ve Stres Yönetimi-1 Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2547 Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1517.
• Chen, Guo-Ming, William J. Starosta. (2000). The Development and Validation of the Intercultural Sensitivity Scale. Annual Meeting of the National Communication Association, Seattle. 10.8-12
• Coşkun, Hasan. (2006). Türkiye’de Kültürlerarası Eğitim. Türkiye’de Eğitim Bilimleri: Bir Bilanço Denemesi. 1.bs. ed. Muhsin Hesapçıoğlu, Alpaslan Durmuş. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Cüceloğlu, D. (1992). İnsan ve Davranışı.3. Basım. Remzi Kitabevi.
• Çelik, V. (2006). Türk Eğitim Sisteminde Yeni Paradigma Arayışları Bildiriler Kitabı Eğitimciler Birliği Sendikası www.egitimbirsen.org.tr s.267-281
• Çiçek, A. (2006). Sağlık Çalışanlarının Empatik Eğilim ve Becerilerinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dabbah, M. (2017) What is cultural sensitivity?https://redshoemovement.com/what-is-cultural-sensitivity
• Demir, A. ve Demir. S. (2009). Erasmus Programının Kültürlerarası Diyalog ve Etkileşim Açısından Değerlendirilmesi: Öğretmen Adaylarıyla Nitel Bir Çalışma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2. (9) 95-105.
• Demiralp, C. (2017) Üniversite öğrencilerinin empatik eğilimleri ile, narsistik kişilik özellikleri ve eleştirel düşünme arasındaki ilişkinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
• Demircioğlu, H. (2002). Sınıf Öğretmen Adaylarının Bazı Temel Kimya Kavramlarını Anlama Düzeyleri ve Karşılaşılan Yanılgılar, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Trabzon.
• Deveci, H. (2008). Eğitim Bilimine Giriş (ed. Gültekin, M.) Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1825 Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 948
• Doğan, M. (2013). Görüşme Teknikleri Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2767 Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1725
• Dökmen, Ü. (2003). İletişim Çatışmaları ve Empati,İstanbul, Sistem Yayıncılık.
• Duru, E (2002). Öğretmen Adaylarında Empatik Eğilim Düzeyinin Bazı Psikososyal Değişkenler Açısından İncelenmesi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, (12) 21-35.
• Egelioğlu Cetişli, N. Işık, G. Özgüven Öztornacı, B. Ardahan, E. Özgürsoy Uran, B. N. Top ve E. Ünsal Avdal. (2016). Hemşirelik Öğrencilerinin Empati Düzeylerine Göre Kültürlerarası Duyarlılıkları İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(1): 27-33
• Eisenberg, N. & Miller, P. (1987). The relation of empathy to pro-social and related behaviors. Psychological Bulletin, 101(1), 91-119. doi:10.1037/0033-2909.101.1.91
• Ekinci, Ö. (2009). Öğretmen adaylarının empatik ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Adana
• Ercoşkun, M.H. (2005). Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin Empatik Becerilerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ergenç, B. (2016). Anasınıfı Öğretmenlerinin Psikolojik Dayanıklılık Düzeylerinin Sosyal Becerileri Ve Empatik Eğilim Düzeyleri Üzerindeki Rolü Yüksek Lisans Tezi Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Klinik Psikoloji Bilim Dalı
• Eskici, M. and Çayak, S. (2018). Teachers' Personal Characteristics and Metaphorical Perceptions to Multicultural Education,Journal of Education and Training Studies 6(3), 98-108.
• Estrada, M. F. (2017). Cultural Sensitivity in the Workplace https://extension.psu.edu/cultural-sensitivity-in-the-workplace
• Gardner, H. (1993). Multiple Intelligences: The Theory in Practice. New York: Basic Book..
• Geçtan, E. (2004). İnsan Olmak (4. Baskı). İstanbul: Metis
• Goleman, D. (2005). Duygusal Zekâ(Neden IQ ’dan Daha Önemlidir). (Çev: B. S. Yüksel), İstanbul: Varlık Yayınları, 29. Basım.
• Gordon, T. (2000). Etkili Ana Baba Eğitiminde Uygulamalar. (Çev:Emel Aksay).(Sekizinci Basım). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Göncü, E. (2016). Kültürlerarası iletişimsel yeterlik entegre edilmiş öğretim etkilerinin kültürlerarası iletişimsel yeterlik ölçekleri geliştirilmesi yoluyla incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, İngiliz Dili Eğitimi Yüksek Lisans Programı
• Gözgenç, G. (2016). Kültürlerarası İletişimsel Yeterliliğin Ders Kitaplarından Edinimi: “Speakout” Ders Kitabındaki Okuma Aktivitelerinin Kültürlerarası İletişimsel Yeterlilik Unsurları Açısından Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı
• Gülseren, Ş. (2001). Eşduyum (Empati): Tanımı ve Kullanımı Üzerine Bir Gözden Geçirme. Türk Psikiyatri Dergisi. 12 (2): ss. 133-145.
• Güvenç, B. (1970). Kültür kuramında Bütüncülük Sorunu Üzerine Bir deneme Ankara: Hacettepe Basımevi.
• İnce, M ve Gül, H. (2005). Yönetimde Yeni Bir Paradigma: Örgütsel Bağlılık, Konya: Çizgi Yayıncılık.
• İkiz, E. (2009). İlköğretim Okullarında Çalışan Psikolojik Danışmanların Empati Düzeylerinin İncelenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1996). İnsan ve insanlar, İstanbul, Evrim Basım Yayın Dağıtım.
• Kahraman, H. (2007). Empatik Eğilim Eğitiminin Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Empatik Eğilimlerine ve Sorun Davranışlarına Etkisi,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kantek, F. Baykal, Ü. Ve Altuntaş, S. (2010). Okul Kültürü Ölçeği’nin Geliştirilmesi Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 13: 4.
• Karakaya, D. A. (2001). Akdeniz üniversitesindeki hemşirelik öğrencilerin empati becerileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
• Kaptan, S. (1983). Bilimsel araştırma teknikleri ve istatistik yöntemleri.
• Karasar, N. (2006). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kartarı, A. (2006). Farklılıklarla Yaşamak: Kültürlerarası İletişim. 2. bs. Ankara: Ürün Yayınları.
• Kitayama S., Duffy S., & Uchida Y. (2007). Self as mode of being In Kitayama S. & Cohen D. (Eds.), Handbook of cultural psychology (pp. 136–174). New York, NY: Guilford Press.
• Koç, M., (2016). “Demografik Özellikler ile Empatik Eğilim Arasındaki İlişki: Yetişkinler Üzerine Ampirik Bir Araştırma”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı. 9.
• Kuzgun, Y. (2006). İlköğretimde Rehberlik, 6. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Lipps, T. (1903). Einfühlung, inner Nachahmung und Organempfindung. Archiv für die gesamte Psychologie 2, 185-204.
• Lipps, T. (1905). Das Wissen von Fremden Ichen. Psychologische Untersuchungen, 4: 694– 722.
• Markus H. R.,& Kitayama S. (1994). The cultural construction of self and emotion: Implications for social behavior In Kitayama S. & Markus H. R. (Eds.), Emotion and culture: Empirical studies of mutual influence (pp. 89–130). Washington, DC: American Psychological Association; 10.1037/10152-003
• MEB. (2006). Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri.26.08.2013 tarihinde http:// oyegm. meb.gov.tr / yet/ adresinden alınmıştır.
• Meriç, Cl. (1982). Kültürden İrfana, İstanbul, İnsan Yayınları
• Öner, N. (2001). Farklı Cinsiyet Rol Yönelimli Kız ve Erkek Üniversite Öğrencilerinin Empatik Beceri Düzeylerinin Karşılaştırılması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi.
• Özbek, F. (2002). İşyeri İçerisindeki Sorunların Çözümünde Empatik Anlayış Geliştirmek,(Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2002.
• Özdemir, A. (2012). “Çatışmanın Doğası: Tanımı, Türleri ve Süreci” Çatışma ve Stres Yönetimi-1 (Ed. Ceyhan, E) Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2547
• Parekh, B. (2002). Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek. çev. Bilge Tanrıseven. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Pişkin, M. (1989). Empati, Kaygı ve Çatışma Eğilimi Arasındaki İlişki, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 22(2), Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, 1989.
• Rehber, E. (2007). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Empatik Eğilim Düzeylerine Göre Çatışma Çözme Davranışlarının İncelenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rengi Ö, Polat S. (2014). Sınıf öğretmenlerinin kültürel farklılık algıları ve kültürlerarası duyarlılıkları. Journal of World of Turks.6(3): 135-56. Rube, T. (2017). Show Empathy https://www.wikihow.com/Show-Empathy
• Sabuncuoğlu, Z. (1982). Endüstriyel Davranışlar, Bursa.
• Sargın, N. (1993). Rehber öğretmenlerin empati düzeylerinin geliştirilmesine ilişkin bir model önerisi,(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Sezgin, F. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin psikolojikdayanıklılık düzeylerinin incelenmesi, Kastamonu Eğitim Dergisi 5, 20 (2),489-502.
• Şişman, M. (2007). Örgütler ve Kültürler,Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Şişman, M. (2011). “Eğitim ve Okulun Kültürel Temelleri” Eğitim Sosyolojisi (Ed. Boyacı, A.)Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2257
• Şimşek, E. (1995). Öğretmen ve öğrencilerin empatik tepkileri ile öğrencilerin kendilerine verilmesini istedikleri empatik tepkilerin karşılaştırılması, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tarhan, N. (2012). Duyguların Psikolojisi, İstanbul: Timaş
• Taymaz, H. (2003). İlköğretim ve Ortaöğretim Okul Müdürleri İçin Okul Yönetimi, (Yedinci Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Terzi, Ç. (2011). Türk Eğitim Sistemi ve okul Yönetimi (Ed. Bayrak, C). Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2231 Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1230
• Terzi, A. R. (2000). Örgüt kültürü. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Tekeli, İlhan. (2002). "Bilgi toplumuna geçerken farklılaşan bilgiye ilişkin kavram alanı üzerinde bazı saptamalar”, Bilgi toplumuna geçiş: sorunsallar/görüşler, yorumlar/eleştiriler ve tartışmalar içinde (15-46). Derleyen İlhan Tekeli ve diğerleri. Ankara: Tüba,
• Tikici, M. (2005). Örgütsel davranış boyutlarından seçmeler. Ankara: Nobel Yayın.
• Titchener, E. B. (1909). Lectures on the Experimental Psychology of Thought-Processes, New York: Macmillan.
• Topçu, E. (2007). Astların Bakış Açısından Yöneticilerin Empatik Eğilimlerin İncelenmesi, Yüksek Lisan Tezi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Topçuoğlu, H. (1975). Genel Sosyoloji Ders Notları(Çoğaltma), A.Ü.DTCF; Felsefe bölümü
• Turan, S. (2006). Türk Eğitim Sisteminde Yeni Paradigma Arayışları Bildiriler Kitabı Eğitimciler Birliği Sendikası www.egitimbirsen.org.tr s.282-289
• Uluç, N. (2003). Anlaşılmaz Olan Aslında Kim. Pivolka. 2. 9: 3-4.
• Ügeöz, P. (2003). Kültürlerarası İletişim. İstanbul: Üstün Eserler Neşriyatevi.
• Ülken, H. Z. (1970). Sosyoloji Sözlüğü, M.E.B. İstanbul.
• Ünal, F. (2007). Çocuklarda Empatinin Gelişimi: Empatinin Gelişiminde Anne-Baba Tutumlarının Etkisi,” Millî Eğitim Dergisi. Sayı: 176, Güz.
• Üstün, A. (2007). Farklı Branşlardaki Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutumlarının Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi,” Çağdaş Eğitim Dergisi. Sayı: 339,
• Üstün, E. (2011). Öğretmen adaylarının kültürlerarası duyarlılık ve etnik merkezcilik düzeylerini etkileyen etmenler, Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Eğitim Programları Ve Öğretim Yüksek Lisans Programı.
• Williams, Raymond. (1981). The Sosyology of Culture. The University of Chicago Press
• Villegas, A. M.,& Lucas, T. (2002). Educating culturally responsive teachers: A coherent approach. Albany, NY: State University of New York Press
• Vural, M. (2005). İlköğretim Okulu Ders Programları ve Öğretim Klavuzları, Erzurum: Yakutiye Yayıncılık.
• Yılmaz F, Göçen S. (2013). Sınıf öğretmeni adaylarının kültürlerarası duyarlılık hakkındaki görüşlerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6(15): 373-92.
• Yüksel, S.(2004). Empati Eğitim Programının İlköğretim Öğrencilerinin Empatik Becerilerine Etkisi, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi XVII (2), 341-354.