İsyanı Bastırmak, Otoriteyi Yansıtmak: 1895–1896 Dürzi Ayaklanmaları ve II. Abdülhamid’in İngiliz Nüfuzuna Direnişi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 272 - 304, 31.05.2025

Serdar Bay

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1625989

Abstract

Ne yazık ki, Osmanlı Devleti’nin 1894–1896 dönemine dair yapılan çalışmalarda genellikle Ermeni meselesi öne çıkmakta, bu da Sultan II. Abdülhamid’in politikalarının Anadolu dışındaki etkilerini gölgede bırakmaktadır. Oysa Sultan, bu yıllarda yaşanan Ermeni olayları nedeniyle oldukça yıpranmış ve özellikle İngiltere’nin yoğun baskılarına maruz kalmıştır. İngiliz donanmasının Osmanlı limanlarına yakın seyretmesi sürekli bir tehdit unsuru oluştururken, bu baskı ve tehditler Suriye’deki Müslüman halk arasında tedirginlik yaratmış ve Anglofobi’nin yayılmasına neden olmuştur. İngiltere’nin koruması altında olduklarına inanan Suriye’deki Dürzîler ise bu tavırdan cesaret alarak ayaklanma girişiminde bulunmuşlardır. Sultan, dış müdahale riskine rağmen askerî harekata onay vererek kısa sürede isyanları bastırmıştır. Bu çalışma, İngiliz konsolosluk raporları temelinde, Dürzî ayaklanmalarının nedenlerini ve bastırılma sürecini incelemekte; Osmanlı ve İngiltere’nin tutumlarını karşılaştırmalı olarak değerlendirerek Sultan’ın Suriye’ye hızlı ve kararlı müdahalesinin yalnızca dış müdahaleyi önlemekle kalmadığını, aynı zamanda Halife olarak Müslümanlar üzerindeki meşruiyetini de güçlendirdiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca çalışma, Sultanın yalnızca Anadolu’ya odaklanmadığını, imparatorluğun genelinde İngiliz nüfuzuna karşı stratejik bir direniş siyaseti izlediğini vurgulamaktadır.

Keywords

Osmanlı Devleti , İngiltere , Havran , II. Abdülhamid , Halifelik

Ethical Statement

Yazar(lar), çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyduklarını beyan etmiştir.

Suppressing Rebellion, Projectıng Authority: The 1895–1896 Druze Uprisings and Abdulhamid II’s Resistance to British Influence

Abstract

Unfortunately, studies on the period 1894-1896 of the Ottoman Empire emphasise the Armenian issue, which overshadows the effects of Sultan Abdülhamid II’s policies outside Anatolia. The Sultan was worn out due to the Armenian incidents that took place during these years and was subjected to intense pressure, especially from Britain. The sailing of the British navy close to the Ottoman ports posed a constant threat, while these pressures and threats created uneasiness among the Muslim population in Syria and caused the spread of Anglophobia. The Druze in Syria, who believed they were under the protection of Britain, were encouraged by this attitude and attempted to revolt. Despite the risk of foreign intervention, the Sultan authorised military action and suppressed the rebellions in a short time. This study analyses the causes and suppression of the Druze uprisings based on British consular reports, comparatively evaluates the Ottoman and British attitudes, and reveals that the Sultan’s swift and decisive intervention in Syria not only prevented foreign intervention, but also strengthened his legitimacy as Caliph over Muslims. Moreover, the study emphasises that the Sultan did not only focus on Anatolia but also pursued a strategic policy of resistance against British influence throughout the empire.

Keywords

Ottoman Empire , England , Hauran , Abdulhamid II , Caliphate

Ethical Statement

The author(s) declare that they adhered to ethical principles during the preparation of this study.

References

• Turkish Presidency State Archives of the Republic of Turkey – Department of Ottoman Archives (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO) 688/51559, 711/53289, 696/52141, 681/51034, 801/60007. 796/59628, 801/60051, 810/60679, 824/61771, 834/62532, 885/66337.
• Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR.,) 177/17, 181/25, 181/21, 181/66, 181/41, 181/66. 180/105, 183/28, 179/59, 183/39, 187/71, 186/88.
• Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH..,) 170/72.
• İrade Askeri (İ..AS..,) 13/37, 16/33, 16/31.
• İrade Dahiliye (İ..DH..) 1335/55.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.,) 88/59.
• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.,) 605/1, 605/2, 606/1, 606/3, 606/6, 606/13, 606/15.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y..MTV.,) 136/54.
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y..PRK.ASK.,) 112/77, 113/58, 120/64.
• Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y..PRK.BŞK.,) 43/87, 43/100, 48/114.
• Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y..PRK.EŞA.,) 22/64.
• Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y..PRK.UM..,) 35/15, 34/30, 33/73.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y..A...HUS.,) 337/78, 345/12, 345/83, 354/14.
• Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y..A...RES.,) 80/84.
• The National Archives (NA), Foreign Office (FO)
• FO, Foreign Office: Embassy and Consulates, Turkey (formerly Ottoman Empire): General Correspondence (195) 1895, No. 58.
• FO, 195/1937, No. 47, No. 49.
• FO, 195/1940, No. 18, No. 22, No. 21.
• FO, Foreign Office: Confidential Print Turkey (424) 184, No. 550, No. 435, No. 435, No. 549, No. 866, No. 650, No. 549, No. 109, No. 278, No. 867, No. 278, No. 866, No. 549, No. 278, No. 302, No. 277, No. 368.
• FO, 424/186, No. 244, No.102, No.115, No. 285, No.102, No.104, No. 304, No. 320, No. 304, No. 186, No. 247, No.218, No. 217, No.173, No.191, No. 217 No. 37, No.64, No.102.
• FO, 424/187, No. 198, No. 10, No. 16, No. 226, No. 185, No. 186, No. 226.
• FO, 424/188, No. 34, No. 109, No. 19, No. 25, No. 69, No. 114, No. 115, No. 118, No. 72, No. 154, No. 270, No. 34, No. 247. FO, 424/189, No. 57, No. 101, No. 195, No. 44.
• FO, Foreign Office and predecessor: Political and Other Departments: General Correspondence before 1906, Ottoman Empire 78/4623, No. 880, No. 911, No. 880.
• FO, 78/4624, No. 940, No. 941, No. 946, No. 939, No. 939, No. 911.
• FO, 78/4629, No. 691, No. 656, No. 720, No. 673, No. 499, No. 501, No. 769, No. 638, No. 641, No. 639, No. 277. FO, 78/4710, No. 521.
• UK Parliament House of Commons Hansard/ House of Lords Hansard
• HC Deb 19 July 1897 vol 51 cc418-79.
• Secondary Sources
• Abraham, A. J. (1981). Lebanon at mid-centrury Maronite-Druze relations in Lebanon 1840-1860: A prelude to Arab nationalism, Washington D. C.: University Press of America.
• Bidwell, R. (2010). Dictonary of modern arab history, An a to z of over 2,000 entires from 1798 to the present day, London and New York: Routledge.
• Buzpınar, Ş. T. (1997). Havran, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 16, İstanbul: 539-541.
• _______________, (2024). II. Abdülhamid dönemi ilk yıllarında Havran (Suriye) Dürzîlerine yönelik Osmanlı politikası (1878-1881), Tarih Dergisi, 82, 199-226.
• _______________, (2013). Suriye ve Filistin’de Avrupa nüfuz mücadelesinde yeni bir unsur: İngiliz misyonerleri (19. Yüzyıl), İslam Araştırmaları Dergisi, 10, 107-120.
• Cecil, G. (1932). Life of Robert Marquis of Salisbury, Vol. IV, 1887-1892, London: Hodder and Stoughton.
• Churchill, C. (1862). The Druzes and the Maronites under the Turkish rule from 1840 to 1860, London: Bernard Quaritch.
• Erkân-ı Harb Mîralaylarından İsmail Zühdî. (2007). İntibah 1311 (1895/1896) Dürzî Olayları, Haz. Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul: Şehir Yayınları.
• Firro, K. (1992). A history of the Druzes, C. I, Leiden: Brill.
• Gross, Max L. (1979). Ottoman rule in the province of Damascus 1860-1909, (Unpublished Phd). Washington: Georgetown University.
• Gürün, K. (2012). Ermeni dosyası, Ankara: Bilgi Yayınları.
• Hitti, P. K. (1957). Lebanon in history from the earliest times to the present, London: Macmillan.
• ____________, (1928). The Origins of the Druze people and religion with extracts from their sacred writings, New York: Columbia University Press.
• Karpat, K. H. (2009). İslam’ın siyasallaşması, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kızılkaya, O-Akay, T. (2013). Kafkas muhacirlerinin Suriye vilayetine iskânı ve karşılaşılan zorluklar, Turkish Studies, 8(2), 137-152.
• Kiremit, İ. (2023). Dürzilerde eşkiyalık hareketleri, Şekâvet, Hıyânet, İsyan geç Osmanlı’dan cumhuriyete eşkıyalık, ed. Yalçın Çakmak, Ahmet Özcan, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Langer, W. L. (1960). Diplomacy of imperialism 1890-1902, New York: Alfred A. Knopf.
• Miller, T. B. (1960). The Egyptian question and British Foreign Policy, 1892-1894, The Journal of Modern History, 32(1), 1-15.
• Otte, G. (2007). From “War-in-Sight” to nearly war: Anglo-French relations in the age of high imperialism, 1875-1898, Diplomacy & Statecraft, 17(4), 693-714.
• Öz, M. (2004). Metâvile, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 29, Ankara: 404-405.
• Özbozdağlı, Ö. (2018). II. Abdülhamit’in Yemen’de ıslahat çabaları (1898-1908), XVIII. Türk Tarih Kongresi, 3, 1325-1348.
• Pearce, M. and S. Geoffrey. (2002). British political history 1867-2001 democracy and decline, London: Routledge Taylor & Francis Group.
• Polat, H. (2019). Osmanlı dönemi Suriye vilayetinde göçmen ve yerli ahali münasebetleri bağlamında Çerkes-Dürzî ihtilafı (1880-1900), İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 77-89.
• Salih, S. (1977). The British-Druze connection and the Druze rising of 1896 in the Hawran, Middle Eastern Studies, 13(2), 251-257.
• Samur, S. (1994). Cebel-i Havran’da Dürzîler ve Sultan Abdülhamit’in bunlarla ilgili politikası (1878-1900), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 399-408.
• _______________, (2014). Sultan II. Abdülhamid yönetimi ve Havran Dürzîleri, Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu, Bildiriler, I, TTK Yayınları, 79-94.
• Steele, D. (2014). Three British prime ministers and the survival of the Ottoman Empire, 1855–1902, Middle Eastern Studies, 50(1), 43-60.
• Şenzeybek, A. (2011). Başlangıçtan günümüze Dürzîlik, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31, 173-216.
• Talhamy, Y. (2012). The Nusayri and Druze minorities in Syria in the nineteenth century: The revolt against the Egyptian occupation as a case study, Middle Eastern Studies, 48(6), 973-995.
• Tauber, E. (2013). The Arap movements in World War I, London and New York: Routledge.
• Turan, A. (2024). 1895-1896 Dürzî isyanı ve Havran seyyar kolordusunun isyan bastırma faaliyetleri, Medeniyet Kültürel Araştırmalar Belleteni, 4(6), 121-135.
• Yeşilyurt, Y. (2011). Yemen’de Osmanlı İngiliz mücadelesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Williams, G. (1999). The Prize of all the oceans, New York: Viki