Reconstructing the Family in Early Republican Turkey

Year 2025, Issue: Aile Özel Sayısı, 409 - 428, 30.09.2025

Harun Aydın

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1732497

Abstract

The Early Republican Period was a transformation process in which the family institution in Türkiye was re-constructed as a carrier of the state’s modernization, secularization and citizenship building policies, beyond being a social structure. The large, religious family structure inherited from the Ottoman Empire was transformed into a modern model based on the principles of monogamy, official marriage and gender equality with the Turkish Civil Code of 1926. The state’s intervention in the family was not limited to the Civil Code; regulations were put into effect with the Turkish Penal Code of 1926 to protect marital fidelity, moral norms and family integrity. The General Health Law of 1930 introduced the obligation of pre-marital health examinations, measures were taken for the control of infectious diseases and child health. The concept of motherhood was defined as an ideological part of social construction during this process, and fertile women were made the subjects of pronatalist policies. Women undertook different tasks during this period. Within the scope of the study, the reconstruction of the family was addressed through archival documents, press, copyrights and research works. In the study, document analysis technique, which is one of the qualitative research methods in social sciences was used.

Keywords

Early Republican Period , Family Structure , Turkish Civil Code , Modernization , Nuclear Family.

Ethical Statement

The author(s) declared that they complied with ethical principles during the preparation of the study.

Project Number

Yok

Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Ailenin Yeniden İnşası

Abstract

Erken Cumhuriyet Dönemi, Türkiye’de aile kurumunun bir toplumsal yapı olmanın ötesinde, devletin modernleşme, laikleşme ve vatandaşlık inşası politikalarının taşıyıcısı olarak yeniden kurgulandığı bir dönüşüm sürecidir. Osmanlı’dan devralınan geniş ve din temelli aile yapısı; 1926 tarihli Türk Medeni Kanunu ile tek eşlilik, resmi nikâh ve kadın-erkek eşitliği esaslarına dayanan modern çekirdek bir modele dönüştürülmüştür. Devletin aileye yönelik müdahalesi Medeni Kanun’la da sınırlı kalmamış, 1926 tarihli Türk Ceza Kanunu ile evlilik sadakati, ahlaki normlar ve aile bütünlüğünü korumaya yönelik düzenlemeler yürürlüğe konulmuştur. 1930 tarihli Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, evlilik öncesi sağlık muayenesi zorunluluğu, bulaşıcı hastalıkların kontrolü ve çocuk sağlığına yönelik önlemler alınmıştır. Annelik kavramı ise bu süreçte, toplumsal inşanın ideolojik bir parçası olarak tanımlanmış, doğurgan kadınlar pronatalist politikaların öznesi haline getirilmiştir. Kadın bu dönemde farklı görevleri üstlenmiştir. Çalışma kapsamında arşiv belgeleri, basın, telif ve tetkik eserler üzerinden ailenin yeniden inşası ele alınmıştır. Çalışmada sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemlerinden olan doküman analiz tekniği kullanılmıştır.

Keywords

Erken Cumhuriyet Dönemi , Aile Yapısı , Türk Medeni Kanunu , Modernleşme , Çekirdek Aile.

Ethical Statement

Yok

Supporting Institution

Yok

Project Number

Yok

Thanks

Yazar(lar), çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyduklarını beyan etmiştir.

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) HR. SFR.04.107.46.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 92.73.9, 17.81.4, 23.62.4, 24.135.10, 17.90.7, 16.82.7.
• Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi. 513.41937.171162.322.
• Basın-Yayın Kaynakları T. C. Resmi Gazete Büyük Doğu Cumhuriyet Sebîlürreşad Mecmuası Son Posta Gazetesi
• Atatürk. (2024). Atatürk’ün söylev ve demeçleri (Cilt III, Y. Özgen, Ed.). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Aydın, C. (2016). Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde evlilik ve aile (Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi).
• Aydın, H. (2024). Mustafa Kemal Atatürk döneminde bir motivasyon kaynağı olarak taltifler. Belgi Dergisi, 27, 1-18.
• Bağlı, M. ve Sever, A. (2005). Tabulaştırılan/tabulaşan kurumun (ailenin) kurbanlıklar edinme pratiği: Levirat ve sororat. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 2(8), 9-23.
• Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1948). Nüfus hareketleri istatistiği. Ankara.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1941). Nüfus hareketleri istatistiği. Ankara.
• Beck, U., & Beck Gernsheim, E. (1995). The normal chaos of love. Cambridge: Polity Press.
• Berkes, N. (2013). Türkiye’de çağdaşlaşma. YKY.
• Brown, A. (2019). What is the family law? The influence of the nuclear family. Oxford: Hart Publishing.
• Bilge Zafer, A. (2013). Cumhuriyet ile birlikte değişen türk aile yapısı ve kadının durumu. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(24), 121-134.
• Cumhuriyet Halk Partisi. (1935). CHP programı: Partinin Dördüncü Büyük Kurultayı onaylamıştır. Ulus Basımevi.
• Cumhuriyet Halk Partisi. (1939). CHP programı: Partinin Beşinci Büyük Kurultayınca kabul edilmiştir. Ulus Basımevi.
• Çakır, G. (2019). Atatürk Dönemi’nde çocuk, kadın ve aile algısı (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Çelik, D. D. C. (2010). Değişim sürecinde Türk aile yapısı ve din paradigmatik anlam ve işlev farklılaşması. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (8), 25-35.
• Çelik, S. (2024). Erken Cumhuriyet “Millet/Memleket Meselesi”: Nüfusun çoğaltılması. İstanbul Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 743-764.
• Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. Siyasal Kitabevi.
• Dere, İ., & Ecer, B. (2025). Türkiye’de aile tarihi çalışmalarının yüzyılı: Bibliyografik bir analiz (1924–2024). Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 8(15), 203-232.
• Diduck, A. Ve Felicity, K. (2021). Family law, Gender and the State. Oxford: Hart Publishing.
• Doyran, M. (2023). 1926, 2001 yıllarında kabul edilen Türk Medeni Kanunlarının hazırlanışı sırasında yapılan tartışmalar ve yaşanan gelişmeler. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 1089-1100.
• Ekici, F. Y. (2014). Türk aile yapısının değişim ve dönüşümü. Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), 30, 210-216.
• Eyce, B. (2014). Tarihten günümüze TÜRK aile yapısı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 1(4), 223-244.
• Giddens, A. (2008). Sosyoloji. Kırmızı Yayınları.
• Gough, K. (1971). The origin of the family. Journal of Marriage and family, 33(4), 760-771.
• Gökalp, Z.(1968). Türkçülüğün esasları. Varlık Yayınları.
• Gökalp, Z. (1992). Türk ahlakı. (Sad. Yalçın Toker).Toker Yayınları.
• Görgülü, H. A. (2010). Kur’an’ın kadının evlenmesine bakışı ve İslam hukukçularının konu hakkındaki görüşleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30(30), 37-73.
• Gülen, H. (2015). Kemalist modernleşme’de aile, ulus, kadın ve kadın yolu/ Türk kadın yolu dergileri. MSGSÜ Sosyal Bilimler, 12, 152-164.
• Günşen İçli, T. (1999). Cumhuriyet döneminde kadının sosyal konumu. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 93-103.
• Halaç, S. ve Öz, F. (2014). Aile kavramına kuramsal bir bakış. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 6(2), 142-153.
• Hareven, T. K. (1987). Historical analysis of the family. In Handbook of marriage and the family (pp. 37-57). Boston, MA: Springer US.
• Ilıkan Rasimoglu, C. G. (2019). Erken Cumhuriyet döneminde sağlıklı bireyin inşası: Pronatalist politikalar, çocuk sağlığı ve verem. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 39(2), 329-357.
• Işık, E. (2023). Cumhuriyet’in gürbüz çocukları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 75, 1-12.
• İçli, G. (1997). Aile araştırmalarında yöntem ve yaklaşım. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(3), 59-68.
• Kabadayı, H. ve Yavuzer, H. (2021). Cumhuriyetten günümüze Türk toplumunda aile yapısı. L. Tanrıkulu ve diğerleri (Ed.), II. Uluslararası Kapadokya Sosyal Bilimler Öğrenci Kongresi Bildiri Kitabı (16-18 Aralık 2020) (s. 338-345). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Karaer, İ. (1992İ. (ilk yıllarında yaygın eğitim ve Türk ocakları (1923-1931). Türk Yurdu, 12(53), 25-27.
• Karslı, E. (2019). Modernleşme sürecinde çözülen aile yapısı ve kadının yeniden inşası. Uluslararası Hukuk ve Sosyal Bilim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-14.
• Kaya, M. M. (2022). Citizenship education in early republican era in Turkey. Research in Social Sciences and Technology, 7(2), 1–26.
• Koçak, H. ve Evran, S. (2024). Ziya Gökalp’e göre modern Türk ailesi: gelenekten geleceğe. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 297-310.
• Koyuncu, A.A.(2014). Aile Araştırmaları metodolojisi: yaklaşımlar ve yöntemler. M. Aydın (Ed.), Sistematik aile sosyolojisi (41-64). Çizgi Yayınları.
• Kreppner, K. (2000). The child and the family: Interdependence in developmental pathways. Psicologia: teoria e pesquisa, 16, 11-22.
• Lamanna, M. A. (2002). Emile Durkheim on the family. Thousand Oaks, California: Sage.
• Murdock, G. P. (1949). Social structure. New York, NY: Macmillan.
• Ortaylı, İ. (2015).Osmanlı toplumunda aile. Timaş Yayınları.
• Öztan, G. (2010). Türkiye’de çocukluğun politik inşası. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Örsten Esirgen, S. (2011). Osmanlı Devleti’nde medeni kanun tartışmaları: Mecelle mi, Fransız Medeni Kanunu mu? OTAM, 29, 31-48.
• Özbay, F. (2002). Dünden bugüne aile, kent ve nüfus. İletişim Yayınları.
• Özkiraz, A. ve İşçi Baş, G. (2016). Osmanlı’dan günümüze Türk toplumunda aile yapısı ve boşanma. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18(30), 87-95.
• Pickering, M. (2011). Auguste Comte. G. Ritzer & J. Stepnisky (Ed.) The Wiley-Blackwell companion to major social theorists (Cilt. 1, s. 30–60). Wiley-Blackwell.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-256.
• Sancar, S.(2020). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İletişim Yayınları.
• Toprak, Z. (2014). Türkiye’de kadın özgürlüğü ve feminizm (1908–1935). Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Toprak, Z. (2019). Türkiye’de yeni hayat. Doğan Kitap.
• Tufaner, Ç. (2020). Cumhuriyet dönemi (1935-1950) Türk hikâyesinde değerler inşâsı: Aile kurumuyla ilgili değerler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 46, 316-337.
• Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1953). Nüfus hareketleri istatistiği. Ankara.
• Üstel, F. (2019). Makbul vatandaş’ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İletişim Yayınları.
• Vatandaş, C. (2007). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. Istanbul Journal of Sociological Studies, (35), 29-56.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri.Seçkin Yayıncılık.