Değişen Aile Örüntülerinde İşlevlerin Dönüşümü ve Farklılaşması Üzerine

Year 2025, Issue: Aile Özel Sayısı, 274 - 286, 30.09.2025

Songül Alkan Aykaç , Rasime Demir Başhan

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1746478

Abstract

Aile; hemen her toplum, kültür ve coğrafyada toplumsal yapı ve ilişkilerin önemli kurumlarından biridir. Son birkaç yüzyılda sanayileşme, kentleşme, modernleşme ve teknoloji devrimi gibi makro değişimlere rağmen varlığını sürdürmeye devam eden aile; gelenekselden çekirdek aileye, kır ailesinden kent ailesine, üretici aileden tüketici aileye dönüşmüş ve üyeler arasındaki roller de değişime uğramıştır. Dinamik, değişimlere açık ve uyum sağlayan yapısı ile ailenin yerine getirdiği toplumsal ihtiyaçlar da bu süreçten etkilenerek dönüşmüştür. Bahsi geçen makro gelişmeler, ailenin yerine getirdiği bazı işlevlere daha çok ihtiyaç duyulmasına neden olduğu gibi bazılarını da atıl bırakmıştır. Üreme gibi değişmeyen işlevler aile tarafından sürdürülmeye devam ederken bakım verme, koruma, eğitim alma gibi işlevlere modern kurumlarda eşlik etmiş ve iletişim araçlarının etkisiyle çocuğun toplumsallaşması farklı bir boyut kazanmıştır. Bu durum aile içinde kadın ve erkeğin rollerini de tartışmaya açmıştır. Bu araştırma yapısal-işlevselci perspektif bağlamında ailenin işlevlerini tartışarak, geleneksel dönemden modern döneme, oradan günümüze değin aile örüntülerindeki farklılaşmanın ailenin işlevlerine olan etkisini literatür tarama yöntemi kullanılarak tartışmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Aile , Değişim , Ailenin İşlevleri , Ailenin Yapısı , Toplumsallaşma

Ethical Statement

Yazar(lar), çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyduklarını beyan etmiştir.

The Transformation and Differentiation of Family Functions within Changing Family Patterns

Abstract

The family is one of the most significant institutions of social structure and relations in almost every society, culture, and geography. Despite macro-level transformations such as industrialization, urbanization, modernization, and the technological revolution over the past few centuries, the family has continued to exist; it has transformed from extended to nuclear, from rural to urban, from productive to consumer-oriented, and the roles among its members have also undergone change. With its dynamic, adaptive, and change-oriented structure, the social needs fulfilled by the family have also been reshaped throughout this process. The aforementioned macro developments have both increased the necessity of certain family functions while rendering others obsolete. While immutable functions such as reproduction continue to be sustained by the family, functions such as caregiving, protection, and education have been shared with modern institutions, and the socialization of the child has acquired a new dimension under the influence of mass communication tools. This situation has also brought the roles of men and women within the family into discussion. Within the framework of the structural-functionalist perspective, this study aims to discuss the functions of the family by employing a literature review method, focusing on how the differentiation of family patterns from the traditional to the modern era and into the present has influenced family functions.

Keywords

Family , Social Change , Family Functions , Family Structure , Socialization

Ethical Statement

The author(s) declared that they complied with ethical principles during the preparation of the study.

References

• Akgül, F. G. & İl, S. (2017). Evli kadın ve erkeklerin toplumsal cinsiyet rolleriyle ilgili algılarının aile işlevlerine yansıması. Journal of International Social Research, 10(54), 523–533. https://doi.org/10.17719/jisr.20175434616
• Akın, M. H. (2019). Sosyal etkileşim ve sosyal benlik kaynağı olarak aile. Medeniyet ve toplum dergisi, 3(1), 1-14. Akın, M. H. (2011). Toplumsallaşma Sözlüğü. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Akın, M. H. (2012). Türkiye'de muhafazakarlığın direnme odağı olarak aile. Muhafazakar Düşünce. (31), 3–20.
• Akın, M. H. (2025). Türkiye'de aileyi anlamaya bir katkı: dünya değerler araştırması verileri üzerinden karşılaştırmalı bir analiz, Yeni Türkiye, 31(141), 218–229.
• Arı, Y. (2023). Aile kurumunun işlevleri nelerdir ve neden önemlidir sosyolojik bir araştırma. K. Ertaş (Ed.), İlahiyat alanında uluslararası araştırma ve değerlendirmeler içinde (ss. 127–139). Ankara: Serüven Yayınevi.
• ASAGEM (2011). Tek ebeveynli aileler. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Yayınları.
• ATHGM (2011). Türkiye aile yapısı araştırması. Araştırma ve sosyal politikalar serisi 04, İkinci Baskı, Ankara.
• Avcı, N. & Topçu, D. (2020). Ailede çocuk ve ebeveyn ilişkisi. L. Eraslan (Ed.), Aile Sosyolojisi içinde (ss. 89–120), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Bayer, A. (2013). Değişen toplumsal yapıda aile. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(8), 101-129.
• Beck, U., Beck-Gernsheim, E., & Ermiş, N. (2012). Aşkın normal kaosu (N. Ermiş, Çev.) (1. baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
• Belli, M., Akcay, N. & Bal Yılmaz, H. (2021). Geçmişten Günümüze Değişen Babalık Rolü ve Çocuk Gelişimine Katkıları, Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8(2), 366-371002E
• Beşirli, H. (2020). Aile Kuramları, L. Eraslan (Ed), Aile Sosyolojisi içinde (61-87), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Bourdieu, S. (2016). Sosyoloji meseleleri (A. Sümer, B. Uçar, F. Öztürk, M. Gültekin, Çev.). Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Canatan, K. (2013a). Aile hakkında kuramsal perspektifler. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed.), Aile sosyolojisi içinde (1–48). İstanbul: Açılım Kitabevi.
• Canatan, K. (2013b). Aile sosyolojisi: konuları, perspektifi ve gelişimi. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed.), Aile sosyolojisi içinde (15-25). İstanbul: Açılım Kitabevi.
• Cohen, I. (2020). Aile. B. Turner (Ed.), Sosyoloji sözlüğü içinde (50–59). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Çağan, K. (2013). Ailenin işlevleri. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed.), Aile sosyolojisi içinde (83–93). İstanbul: Açılım Kitabevi.
• Çelik, C. (2010). Değişim sürecinde Türk aile yapısı ve din paradigmatik anlam ve işlev farklılaşması. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. (8), 25–35.
• Çelikkol, Ö. (2020). Aile, Eğitim ve Sağlık. L. Eraslan (Ed), Aile sosyolojisi içinde (ss. 123–152), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Dedeoğlu, S. (2000). Toplumsal cinsiyet rolleri açısından Türkiye'de aile ve kadın emeği. Toplum ve Bilim. (86), 139–170.
• Demir, S. & Çelebi, Ş. (2017). Tek ebeveynli ailelerin sorunları: nitel bir araştırma. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), 111–128. https://doi.org/10.17828/yalovasosbil.333891
• Dikeçligil, F. B. (2012). Aileye dair kabullerin ezber bozumu. Muhafazakar Düşünce,, 8(31), 21–52.
• Ecevit, Y. (2012). Aile kadın ve devlet ilişkilerinin değerlendirilmesinde klasik ve yeni yaklaşımlar, Kadın Araştırmaları Dergisi (1).
• Güneş, H. N. (2018). Feminist akımlarda aile, Social Sciences Research journal, 7(3), 142-153.
• Giddens, A. (2005). Sosyoloji (C. Güzel, Çev.). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Giddens, A. (2012a). Sosyoloji kısa fakat eleştirel bir giriş., (C. Güzel Çev.), İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Giddens, A. (2012b). Sosyoloji kısa fakat eleştirel bir giriş. (Ü. Y. Battal Çev.), Ankara: Siyasal Yayınevi.
• Gittins, D. (2011). Aile sorgulanıyor (T. Erdem, Çev.). İstanbul: Pencere Yayınları.
• Gökçe, B. (1976). Aile ve aile tipleri üzerine bir inceleme. Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 8(1-2), 46–67.
• Gökçe, B. (2011). Türk Toplumunda aile yapısı. A. Kasapoğlu ve N. Karkıner (Ed), Aile Sosyolojisi İçinde (50–82), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayın.
• Görgün Baran, A. (2020). Türkiye'de yaşlanmanın kadınsılaşması ve yaşanan dezavantajlar, F. Arık ve L. Taş (Ed), Dezavantajlılar ve Dezavantajlılık Sosyolojisi içinde (ss.51-79). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Hoffman, J. (2020). Toplumsal değişme. B. Turner (Ed), Sosyoloji sözlüğü (899–901). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Kasapoğlu, A. (2011). Sosyolojik yaklaşımlar temelinde aile kuramları, A. Kasapoğlu, N. Karkıner (Ed), Aile Sosyolojisi İçinde (2-27), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Karataş, K. (2001). Toplumsal değişme ve aile. Toplum ve sosyal hizmet, 12(2), 89–98.
• Kılıç, S., Boduroğlu, G. & Alayvaz Güngör, C. (2025). Tek ebeveyn olarak kadınların karşılaştığı sorun, gereksinim ve beklentilerinin incelenmesi. Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute. (67), 271–289. https://doi.org/10.30794/pausbed.1541956.
• Kuzucu, Y. (2011). Değişen babalık rolü ve çocuk gelişimine etkisi, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(35), 79-91.
• Marshall, G. (2003). Sosyoloji sözlüğü (O. Akınhay. ve D. Kömürcü, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Sadıkoğlu, Z. Z. (2019). 1920 – 1960 Yılları arasında Abd’de aile sosyolojisi. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 22(1), 215–253. https://doi.org/10.18490/sosars.559106
• Sadıkoğlu, Z. Z. & Dikeçligil, F. B. (2023). Beğlü Dikeçligil ile Türkiye’de aileye dair. İstanbul Üniversitesi sosyoloji dergisi / İstanbul University journal of sociology, 43(1), 11–26.
• Sallan Gül, S. (2005). Türkiye'de yoksulluğun kadınsılaşması, Amme İdaresi Dergisi, 38(1), 25-45.
• TDK Türkçe Sözlük (2025). Aile ne demek? https://sozluk.gov.tr/ Son Erişim Tarihi: 10.08.2025
• Tekin Epik, M., Çiçek, Ö. & Altay, S. (2017). Bir sosyal politika aracı olarak tarihsel süreçte ailenin değişen/değişmeyen rolleri. Sosyal Politikalar Çalışmaları Dergisi. (38), 35-58.
• Turan, F. (2011). Aile ve değişme. A. Kasapoğlu ve N. Karkıner (Ed), Aile sosyolojisi içinde (237–250). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Uğur, Z., Yıldız, E. & Yüksel Doğan, R. (2023). Türkiye’de çalışan kadınların küçük çocuklarına kim bakıyor?, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 23(58), 93–128. https://doi.org/10.21560/spcd.vi.1101779.
• Yar, D., Ulaş, S. & Mualla Y. (2023). Gönüllü çocuksuzluğa ilişkin tutumların çelişik duygulu cinsiyetçilik, genel muhafazakarlık ve sosyal onay ile ilişkisi, Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 8(11), 45-65.
• Yıldırım, E. (2013a). Aile ve evlilik türleri. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed), Aile sosyolojisi içinde (65–80), İstanbul: Açılım Kitap.
• Yıldırım, E. (2013b). Toplumsal değişme sürecinde Aile. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed), Aile sosyolojisi içinde (121–132). İstanbul: Açılım Kitap.
• Zeybekoğlu, Ö. (2013). Günümüzde erkeklerin gözünden babalık ve aile. Mediterranean Journal of Humanities, 3(2), 297. https://doi.org/10.13114/MJH/201322486