Engelli Bireyler İçin Erişilebilir Eğitim Mekanlarının İrdelenmesi ve Erişilebilirliğin Ailelerin Psikososyal Durumuna Katkıları

Year 2025, Issue: Aile Özel Sayısı, 387 - 408, 30.09.2025

Mehmet Sarıkahya , Hacer Hazel Şap Acar

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1749233

Abstract

Engelli bireylerin toplumun önemli bir bölümünü oluşturması ve engelliliğin toplumsal yaşamdaki etkilerinin giderek daha görünür hale gelmesiyle birlikte, 'engelsiz yaşam', 'erişilebilirlik' ve 'evrensel tasarım' gibi kavramlar önem kazanmaya başlamıştır. Bu kavramların yaygınlaşması, toplumda engellilere yönelik bakış açısının yeniden değerlendirilmesi gerekliliğini de beraberinde getirmiştir. Engelli bireylerin mekânsal erişim konusunda yaşadıkları sorunların giderilmesi, yalnızca yasal düzenlemeler, ilgili mevzuatlar ve erişilebilirlik projeleri ile sınırlı kalmamalı; aynı zamanda engellilerin günlük yaşamda refakatçiye ihtiyaç duymaksızın kendi gereksinimlerini karşılayabilmeleri için ihtiyaç duydukları fiziksel ve sosyal koşulların, doğrudan onların beklenti ve talepleri doğrultusunda belirlenmesi gerekmektedir. İlgili yasa ve mevzuatlar engellilerin daha erişilebilir bir hayat için neler istedikleri sorusuna verilen cevaplar doğrultusunda günlük hayata entegre edilmelidir. Çalışmanın amacı, sayıca diğer engelli gruplardan daha fazla olan bedensel (ortopedik) ve görme engelli bireylerin eğitim mekânlarına ilişkin beklentilerini saptamak ve bu yapıların söz konusu bireyler açısından erişilebilirlik ve uygunluk düzeylerini irdelemektir. Bu kapsamda görme ve bedensel engelli bireylere, Afyonkarahisar ilinde erişim sağladıkları eğitim yapılarının erişilebilirliği ile ilgili 20 sorudan oluşan bir anket yapılarak sorular yöneltilmiş ve engelli bireylere engelsiz eğitim yuvaları verilmesi için eğitim yapılarımızı erişilebilir hale getirmek adına küçük de olsa bir katkı sağlamak amaç edinilerek, yapılan anketin sonuçlarına göre istatistiksel grafikler oluşturulup, olumlu ve olumsuz durumlar değerlendirilerek çözüm önerilerinde bulunulmuştur.

Keywords

Engelli , Erişilebilirlik , Aile , Eğitim Yapıları , Afyonkarahisar

Ethical Statement

Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu, sayı: 20 ve tarih 20.11.2024 toplantısı ile "Afyonkarahisar'da Bulunan Eğitim Yapılarında Engellilerin Erişilebilirliği" başlıklı araştırma projesi kapsamında yapılan başvuruda yer alan veri toplama araçlarının, etik açıdan sakıncalı olmadığına, katılanların oy birliği ile karar verildi.

Supporting Institution

Afyon Kocatepe Üniversitesi

Examination of Accesible Educational Spaces for Disabled İndividuals and the Contributions of Accessibility to the Psychosocial Status of Families

Abstract

With the increasing visibility of individuals with disabilities in social life, concepts such as “barrier-free living,” “accessibility,” and “universal design” have gained growing significance in recent years. These concepts represent a multidimensional approach that not only addresses physical access but also encompasses full and equal participation in social life, independent mobility, and overall quality of life for individuals. In this context, addressing spatial accessibility problems faced by people with disabilities cannot be limited solely to legal regulations. Instead, it is essential to establish physical and social environmental conditions that allow individuals to lead sustainable lives without the constant need for a companion in daily routines. The primary aim of this study is to evaluate the accessibility expectations and experiences of physically (orthopedically) and visually impaired individuals groups that statistically outnumber others in relation to educational facilities. The research was conducted in educational institutions located in the province of Afyonkarahisar, Türkiye, employing a quantitative method, specifically a questionnaire technique, as the data collection tool. The survey, consisting of 20 questions, was designed to analyze the current state of spatial accessibility based on participants’ personal experiences. The data obtained were analyzed using the SPSS software and presented in graphical form. The findings indicate that although some structural improvements have been made in educational buildings, full accessibility has not yet been achieved. Accordingly, the study proposes applicable solutions at both the physical and administrative levels.

Keywords

Disabled , Accessibility , Family , Educational Structures

Ethical Statement

Afyon Kocatepe University Social and Human Sciences Research and Publication Ethics Board, number 20, dated 20.11.2024, decided unanimously that the data collection tools in the application made within the scope of the research project titled "Accessibility of Disabled People in Educational Buildings in Afyonkarahisar" were not ethically objectionable.

Supporting Institution

Afyon Kocatepe University

References

• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Erişilebilirlik Kılavuzu, 2024.
• Allman, C. B. (1998). Braille communication skills: what teachers teach and visually impaired adults use. Journal of Visual Impairment & Blindness, 92(5), 331-337, https://doi.org/10.1177/0145482X9809200511.
• Amato, S. (2002). Standards and criteria for competence in braille literacy within teacher preparation programs. Journal of Visual Impairment & Blindness, 96(3), 143-153, https://doi.org/10.1177/0145482X0209600303.
• Aykara A. ve Çelik G.(2012). Fiziksel engelli birey olmak: varoluşçu bir bakış, Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, (1), 5-18, (https://dergipark.org.tr/en/pub/uobild/issue/47083/592111)
• Aytıs S. (2021), Mekansal erişilebilirliğin ötesinde zihin farklı bireyler için erişilebilir yaşamı tasarlamak: izev örneği, Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6(4), 505-518, (https://acikerisim.aksaray.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12451/6370?locale-attribute=tr)
• Berkün, S., 2016, Avrupa kentsel şartı’nın kentlerdeki özürlü ve sosyo-ekonomik bakımdan engellilere yönelik ilkeleri ve Bursa kentinde kamu kurum ve kuruluşlarının erişilebilirliği, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 61-72, https://hdl.handle.net/20.500.12451/6370
• Birleşmiş Milletler Genel Kurulu sakat kişilerin hakları bildirgesi, http://www.engelsizbilisim.org/bm-engelli-haklari-sözleşmesi/, 2008, (15.02.2015).
• Boduroğlu, Ş., Kariptaş, F. S., & Sarıman, E. (2011). Tasarım eğitiminde değişen dinamikler: evrensel tasarım kavramı. In 2nd Intenational Conference on New Trends in Education and Their Implications (pp. 1774-1781), (https://www.academia.edu/36378911/TASARIM_E%C4%9E%C4%B0T%C4%B0M%C4%B0NDE_DE%C4%9E%C4%B0%C5%9EEN_D%C4%B0NAM%C4%B0KLER_EVRENSEL_TASARIM_KAVRAMI).
• Burchardt, T. (2004), Capabilities and disability: the capabilities framework and the social model of disability, Disability & Society, 19(7), 735-751, https://doi.org/10.1080/0968759042000284213
• Çağlayan Gümüş, D. (2014). Erişilebilirlik mevzuatı ve erişilebilir asansörlerin özellikleri, Aile Ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Asansör Sempozyumu, İzmir.
• Garip, S. (2023). Sosyal bilimlerde nicel araştırma geleneği üzerine kurumsal bir inceleme, Uluslararası Sosyal Alan Araştırmaları Dergisi, 1(12), 1-19, (https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijssresearch/issue/77777/1187635).
• Giotis, P. (2016). Teaching reading and writing in mother tongue for children with visual impairments. Journal of Mother Tongue Education, 4(1), 100-118, https://doaj.org/article/82c456de2fd547d2b2ac6ad1aa8a182e.
• Kalaycı, Ş. (2005). SPSS Uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri, Ankara: .Asil Yayın Dağıtım.
• Kaymaz M.K. (2016). Eğitim yapılarında bedensel engellilere yönelik engelsiz tasarım, Selçuk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Selçuk Teknik Dergisi, 14(2), 238-250.
• Kınalı, G. (2020). Rehabilitasyonda topluma katılımın iki anahtarı: erişilebilirlik ve evrensel tasarım. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 1(“Erişilebilirlik” Özel Sayısı),105-118, https://doi.org/10.21560/spcd.vi.818685
• Kuş. E. (2012). Nicel-Nitel araştırma teknikleri, Ankara: Anı Yayımcılık, s.59.
• Orhan, S. (2013). Türkiye’de özürlü dostu istihdam politikaları, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ankara: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Özaydın, M. M. ve Ölmezoğlu İri, N. (2020). İşgücü piyasasında engelli istihdamı üzerine emek arz yönlü bir araştırma: Gümüşhane örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 89-110, (https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/issue/53017/705169).
• Sayman, F.A. (1996). Diğerlerinin konut sorunları. Özürlü çocukların zihinsel gelişiminde mekân özelliklerinin etkisi, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Schroeder, F. K. (1996). Perceptions of braille usage by legally blind adults. Journal of Visual Impairment & Blindness, 90(3), 210-218, https://doi.org/10.1177/0145482X9609000310.
• Sungur Ergenoğlu, A. (2013). Mimarlıkta kapsayıcılık: herkes için tasarım, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Basım Yayın Merkezi, (https://avesis.yildiz.edu.tr/yayin/4f7f9d8b-cd11-40e1-b47a-ce308b5dce38/mimarlikta-kapsayicilik-herkes-icin-tasarim)
• Ulusoy A. (2006). Kaynaştırma eğitimi kapsamında eğitim yapılarında engellerin 250 kullanımına yönelik mimari düzenlemeler”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Bölümü, Bina Bilgisi Anabilim Dalı, İzmir, (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=p0FjMgCHaEpBHepG7tS81w&no=B3YGU95CCn-0sabX3yUz0g)
• Yıldırım, Y.Z. (2011). Dezavantajlı bir grup olarak engellilere yönelik eğitim faaliyetleri: İsmek örneği, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Ana Bilim Dalı, İstanbul, (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=BNRYxp93WPJbUKr0G018_A&no=eht-FuPGVleSql66mK7rBQ)