İdeoloji ve Ütopya Arasında İslamcılık: Vasat Yaklaşımı Açısından Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 274 - 289

Ahmet Ayhan Koyuncu

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1707209

Abstract

Modern bir kurtuluş ideolojisi olarak İslamcılık, 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış ve tarihsel süreç içerisinde farklı görünümler sergilemiştir. Bu çalışma kapsamında 1970 sonrası İslamcı düşünce, ideoloji ve ütopya kavramları çerçevesinde tartışılmaya çalışılacaktır. İdeoloji pek çok farklı anlama sahip karmaşık bir kavramdır. Ancak ideoloji kavramı, bu çalışmada siyasal bağlamda yaşama yön veren ilkeler bütünü olarak tanımlanmakta ve kapalı düşünce sistemleri olarak ele alınmaktadır. Bu bağlamda çalışmada tanımlanan ideolojinin ütopyacılıkla ilişkisine değinilmekte ve Vasat Yaklaşımı bağlamında İslamcılık eleştirel bir değerlendirmeye tabii tutulmaktadır. Siyaset ve ekonomi örnekliğinde İslamcılığın kapalı düşünce sistemi çerçevesinde tasavvurunun yol açtığı ve açması muhtemel sorunlara değinilmiş ve İslam düşünce geleneği içerisinde bu sorunları aşabilme potansiyelinin olduğu gösterilmeye çalışılmaktadır. Burada öne çıkan kavramlar içtihat, istihsan ve ta’lil gibi fıkhın geçmişte kullandığı ilkeler ve Mecelle’de yer alan bazı kaidelerdir ki bunlar değişime imkân tanımaktadırlar. Bu bağlamda çalışmada bugün yaşanan krizleri çözebilme girişiminin İslam ilim geleneğindeki unsurlar üzerinden imkânı tartışılmaya çalışılmıştır.

Keywords

İslamcılık , İdeoloji , Ütopya , Vasat Yaklaşımı

Ethical Statement

Yazar(lar), çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyduklarını beyan etmiştir.

Islamism Between Ideology and Utopia: An Evaluation from the Perspective of the Wasati Approach

Abstract

As a modern liberation ideology, Islamism emerged in the second half of the 19th century and has exhibited different appearances throughout history. Within the scope of this study, the post-1970 Islamist thought will be discussed within the framework of the concepts of ideology and utopia. Ideology is a complex concept with many different meanings. However, in this study, it is defined as a set of principles that guide life in a political context and is considered as closed thought systems. In this context, the relationship between the defined ideology and utopianism is touched upon in the study and Islamism is subjected to a critical evaluation in the context of the Vasat Approach. In the political and economic examples, it is tried to show that the problems that Islamism has caused and is likely to cause within the framework of a closed thought system are not conceptualized and that there is a potential to overcome these problems within the tradition of Islamic thought. The concepts that stand out here are the principles used in the past by fiqh such as ijtihad, istihsan and ta'lil and some rules included in the Mecelle, which allow for change. In this context, the study attempts to discuss the possibility of solving the crises experienced today through the elements in the Islamic scientific tradition.

Keywords

Islamism , Ideology , Utopia , Wasati Approach

Ethical Statement

The author(s) declared that they complied with ethical principles during the preparation of the study.

References

• Ağkaya, O. (2016). Ütopya ve distopya: siyasetin edebiyat üzerindeki etkisi. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 14(4), 23-48. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.280053
• Ahmad, H. (1997). Önsöz, İslam’da siyasi sistem. S. E. Mevdudi, (7-8). İstanbul: Özgün Yayıncılık.
• Akçura, Y. (2011), Üç tarzı siyaset. O. Bensoy, (Haz.), Ankara: Kilit Yayınları.
• Akdoğan, Y. (2003). Değişim ama nasıl? Bilgi ve Düşünce, S. 8, 18-20.
• Akgül, A. (1978), Müslüman olmak. Şûra, S. 20, (11).
• Akgün, B. ve Bozbaş, G. (2012), Arap dünyasında siyasî selefizm. Akademik Ortadoğu, (1-38), C. 7, S. 14.
• Akpolat, Y. (2010). Bilgi sosyolojisi notları. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Aktay, Y. (2014). İslamcı siyasetin yeni halleri ve söylemleri. Tezkire Dergisi, (48), 36-83.
• Aytepe, M. (2016). Doğuşundan Günümüze İslamcılığın Türkiye Seyri: Bir Sınıflandırma Denemesi. Anemon Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 169-200. https://dergipark.org.tr/tr/pub/anemon/issue/23921/260242
• Aydın, M. S. (1990). Fazlur Rahman ve İslam modernizmi. İslami Araştırmalar Dergisi, 4(4), 273-284.
• Bauer, T. (2020). Müphemlik kültürü ve İslam. (Çev. T. Bora), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bayram, A. K. (2024). Probtematising the Compatibility of Islam and Democracy through a Hermeneutical Approach, Beyond modernity: Critical perspectives on on Islam, tradition and power, in M. Moussa and E. Goto, (23-41). London: The Rowman & Littlefield Publishing.
• Bora, T. (1998). Türk sağının üç hali: milliyetçilik, muhafazakârlık, İslamcılık. (1. Baskı). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Bulaç, A. (2014). İslâm’ın üç siyaset tarzı veya İslamcıların üç nesli. İçinde Y. Aktay (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce 6: İslâmcılık, (5. Baskı), ss. 48-67, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bulut, Y. (2013). Türkiye’de İslamcılık ve tercüme faaliyetleri. (Ed. İ. Kara ve A. Öz), İçinde Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri, (ss. 339-368), İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları.
• Bülbül, K. (2022). Wael hallaq’ın imkânsız devleti üzerine. Cihannüma Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 95-99. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3687765 Büyükkara, M. A. (2017). Mezhep ve mezhepçilik. İlahiyat Akademi Dergisi, S.5, 1-10. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1024324
• Cevizci A. (2003). Felsefe terimleri sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Çağlayan, S. (2011). Müslüman kardeşlerden yeni Osmanlılara İslamcılık. (2. Baskı), İstanbul: İmge Yayınları.
• Çelebi, N. (1991). Sosyal bilimlerde yöntem. Konya: Aba Yayınları.
• Çelikçi, A. S. (2021). Radical İslamism’s approach to the kurdish question in Turkey (1980-2002): “the Kurdish question is the ummah's question”. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 329-340. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1015245
• Çelikçi, A. S. (2023). Türkiye’de İslamcılık ve Kürt sorunu. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Çetinbudak, (2019). Enflasyon sorununa İslami çözüm. Köklü Değişim Dergisi, S.149, 48-51. https://kokludegisimdergisi.com/index.php?p=makaleDetay&makale=750
• Çonkar, K. (2025). Bankacılık uygulamasındaki faiz riba mıdır? Bankaların işlevleri ışığında finansçı gözüyle bir yaklaşım, Tarih Çevresi, S.7, 5-27.
• Dellaloğlu, B. F. (1995). Frankfurt okulunda sanat ve toplum. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Doğan, (1993). Müslümanları değil kabuğumuzu kıralım. Yeni Zemin, S. 9, 64-65.
• Döndüren, H. (2024). İslam hukukuna göre sarf akdi ve güncel değerlendirmesi. KARJIEF, 2(1), 1-17. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4122938
• Eagleton, T. (2011). İdeoloji. (3. Baskı), (Çev. M. Özcan), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Edip, E. (1949). Allah’ın inayeti ile ikinci cilde başlıyoruz. Sebilürreşad, C. II, S. 26, (2-4).
• El-Cüveyni, İ. H. (2016). El-Varakat, (Çev. A. Memduhoğlu). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Eryarsoy, M. B. (1995). İslam devlet yapısı. İstanbul: Buruc Yayınları.
• Fazlıoğlu. İ. (2018). Sözün eşiğinde. İstanbul: Papersense Yayınları.
• Gannuşî, R. (2010). Laiklik ve sivil toplum. (Çev. G. Topçu). İstanbul: Mana Yayınları.
• Gannuşî, R. (2013). İslâm devletinde kamusal özgürlükler. (Çev. O. Tunç). İstanbul: Mana Yayınları.
• Gencer, B. (2006). Siyasetin Akıbeti: İdeoloji ve Ütopya. Öneri Dergisi, C.7, S.25, 167-173. https://doi.org/10.14783/maruoneri.677609
• Gezgin, Y. E. (2020). Fıkhi açıdan altın’ın para veya meta’ olma niteliği. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies. S.2, 156-179. https://doi.org/10.25272/ijisef.692914
• Giddens, A. (2000). Elimizden kaçıp giden dünya. (Çev. O. Akınhay), İstanbul: Alfa Yayınları.
• Gökalp, Z. (1997). Türkleşmek, İslamlaşmak, muasırlaşmak. İstanbul: Toker Yayınları.
• Görmüş, Ş. (2015). İslam iktisadı insanlık için bir ihtiyaç mı? International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 1(2), 161-170. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/303993 Habergetiren, Ö. F. (2017). İslam hukukunda paranın değer kaybının ödenmesini gerektiren esaslar. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 1(1), 19-31. https://doi.org/10.32711/tiad.326583
• Haeni, P. (2014). Piyasa İslam’ı. (Çev. L. Ünsaldı). Ankara: Heretik Yayınları.
• Hallaq, W. (2019). İmkânsız devlet. (Çev. A. Hikmet). İstanbul: Babil Kitap.
• Hekman, S. (1999). Bilgi sosyolojisi ve hermenötik. (Çev. B. Balkız, H. Arslan), İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Heywood, A. (2011). Siyasî ideolojiler. (Çev. A. K. Bayram vd.), Ankara: Adres Yayınları.
• İlhan, C. (2003). Mecelle: hukukun 99 ilkesi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İşcan, M. Zeki, (2011). Din olması istenmeyen din: toplumsal siyasal bir sistem olarak İslam algısı. Düşünce Dünyasında Türkiz, 2(11), 9-20. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3173465 İşcan, M. Z. (2012). Selefilik: İslami köktenciliğin tarihi temelleri. İstanbul: Kitap Yayınları.
• Kara, İ. (2013). İslâmcılık düşüncesi, gelenek ve modernlik arasında İslamcılık. (Haz. Umran Dergisi), (ss. 311-317), İstanbul: Umran Dergisi Yayınları.
• Kara, İ. (2014). İslamcı söylemin kaynakları ve gerçeklik değeri. (Ed. Y. Aktay), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 6: İslamcılık. (5. Baskı) içinde, (s. 34-47), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koyuncu, A. A. (2018). İslamcılık ve demokrasi. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Koyuncu, A. A. (2023). Vasat sosyolojisi. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Kundak, O. (2024). İslâm hukukuna göre kâğıt paranın temellendirilmesi, Marmara İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 66, 63-87. https://doi.org/10.15370/maruifd.1456886 Kurtoğlu, Z. (2013). İslam düşüncesinin siyasal ufku. (2. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kutup, S. (1989). Faiz. (2. Baskı), (Çev. C. Tayyar). İstanbul: İslamoğlu Yayınları.
• Kutup, S. (1993). İslam’ın dünya görüşü. İstanbul: Arslan Yayınları.
• Kutup, S. (2014), İslâmî etütler. (Çev. H. F. Ulus), İstanbul: Hikmet Neşriyat.
• Kutub, S. (2017). Devlet bilinci. (Der. A. Coşkun). İstanbul: Ehil Yayınları.
• Mannheim, K. (2002). İdeoloji ve ütopya. (Çev. M. Okyayuz), Ankara: Epos Yayınları.
• Maviş, N. (2018). İslamcılığın değişen dili: 1990’lı yıllar ve siyaset. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Meriç, C. (1995). Bu ülke. 10. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mevdudî, E.A. (1997). İslâm’da siyasî sistem. (4. Baskı), (Çev. A. Seçkin). İstanbul: Özgün Yayınları.
• Mevdudi, E. A. (2014). İslami hareketin ahlaki temelleri. (Çev. H. Bayrak). İstanbul: İnkılab Yayınları.
• Mevdudi, E. A. (2018). Faiz. (Çev. N. A. Asrar), İstanbul: Hilal Yayınları.
• Murat, E. (1978). Efendiler hâkimiyet Allah’ındır: Beyanname. Şûra, S. 1, (8-11,14).
• Nafi, B.M. (2012). İslâmcılık. (Çev. B. Aldiyai), İstanbul: Yarın Yayınları.
• Öztürk M. ve Şahin H. (2021). Riba nedir ne değildir? Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Sancar Üşür, S. (1997). İdeolojinin serüveni: Yanlış bilinç ve hegemonyadan söyleme. Ankara: İmge.
• Sartori, G. (1969). Politics, ideology and belief sistems. American Political Science Review, Vol: LIII, No.1. https://www.jstor.org/stable/pdf/1954696.pdf
• Selami, A. (1978a). Şeriat baştan aşağı adalet. Şûra, S.21, (3).
• Selami, A. (1978b). Müstakil devlet. Şûra, S.16, (3).
• Selim, F. (1978). Kefere çağından kurtarıcı nizam: İslam. Şûra, S. 17, (7-9).
• Subaşı, N. (2014). 1960 öncesi İslami neşriyat: sindirilme, tahayyül ve tefekkür. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce 6: İslâmcılık, (5. Baskı) içinde (217-235), (Ed. Y. Aktay), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şatıbi, (2010). El-muvafakat: İslami ilimler metodolojisi. (Çev. M. Erdoğan), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Şentürk, H. (2011). Türkiye’de İslami oluşumlar ve siyaset: İslamcılık, (2. Baskı), İstanbul: Çıra Yayınları.
• Şûra, (1978), Kapak sayfası, Şûra, S. 21, (1).
• Tandaçgüneş, N. (2013). Ütopya: Antik Çağ’dan günümüze “mutluluk vaadi”, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Türkmen, H. (2008). Türkiye’de İslamcılık ve özeleştiri, İstanbul: Ekin Yayınları.
• Türkmen, H. (2011). Türkiye İslamcılığı sağcı, devletçi ve milliyetçi, cumhuriyet, milliyetçilik ve İslamcılık: Türkiye söyleşileri 5, (ss. 141-155), İstanbul: Küre Yayınları.
• Türkmen, M. R. ve Kilik, E. (2024). Use of fuzzy logic in determining the academic achievement of secondary school students in mathematics class, İçtimaiyat Sosyal Bilim Dergisi, Türk Eğitim Sisteminde Değişimler ve Yeni Eğilimler Özel Sayısı, 112– 25. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1499604
• Türköne, M. (1994). Cemaleddin Afgani. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Türköne, M. (2011). Siyasî ideoloji olarak İslamcılığın doğuşu. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Türköne, M. (2012), Doğum ile ölüm arasında İslamcılık. İstanbul: Kapı Yayıncılık.
• Ünal, H. (1991). Araya. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.3, 337. https://islamansiklopedisi.org.tr/araya
• Yıldırım, E. (2016). Neoliberal İslamcılık. (2.Baskı). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Yıldırım, E. (2022). İmparatorluktan ulus devlete İslamcılık. Ankara: Varoluş Yayınları.
• Yılmaz, H. ve Şahin, M. E. (2023). Bulanık mantık kavramına genel bir bakış. Takvim-i Vekayi, C.11(1), 94-129.
• Yorulmaz, Ö. (1978). Şeriat meşrudur. Şûra, S. 21, (16).