Soylulaştırmanın Gündelik Hayattaki Görünümleri: Balat’ın Mekânsal ve Sosyal Dönüşümü

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 23, 292 - 335, 25.04.2018

Nihal Ekin Erkan Safiye Altıntaş

https://doi.org/10.31198/idealkent.416805

Cited By: 2

Öz

Soylulaştırma
(gentrification), İngiliz sosyolog Ruth Glass’ın 20. yüzyılın ikinci yarısında
Londra’nın merkezinde yeni bir olgu olarak sosyal adalet ve sınıf vurgusu
yaptığı, bir yer değiştirme sürecini tanımlamaktadır. 1980’li ve 1990’lı
yıllardan itibaren soylulaştırma süreci, küresel ölçekte yaygınlaşarak Batı
Avrupa kentlerinden Amerika’ya, Mumbai’den İstanbul’a kadar birçok farklı
kentte görülerek yayılım göstermiştir.

Bu çalışma da İstanbul’un
Balat Mahallesinde Mart 2013-Aralık 2016 yılları arasında yürütülen saha
araştırması ve görüşmelere dayanarak, kentsel bir süreç olan soylulaştırmanın
gündelik hayattaki görünümlerine odaklanmaktadır. Bu bağlamda, 1990’lı yılların
sonlarından itibaren kademeli olarak ilerleyen Balat’taki soylulaştırma süreci,
gündelik hayat perspektifinden olgusal yönleriyle incelenmektedir. Makalede
öncelikle Soylulaştırma ve Aktörleri, Araştırma Yönteminin Tanımlanması,
Günümüzdeki Balat Mahallesi, Balat’ın Mekânsal Özellikleri ve Sosyo-Demografik
Yapısı başlıkları çerçevesinde ilgili bilgiler aktarılmaktadır. Devamında ise
Balat’ın mekânsal ve sosyal değişimi Balat ve Soylulaştırma: Kademeli Değişim
başlığında oluşturulan kronolojik bir dizi halinde ele alınmaktadır. Çalışmanın
ilerleyen bölümlerinde ise kronolojik dizinin son bölümünü oluşturan Değişen
Mekânlar, İnsanlar ve İlişkiler başlığında saha araştırmasının verileri;
eskiler ve yeniler, yer değiştirme, fiyat değişimi ve sokak kullanımı olguları
bağlamında incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Balat, soylulaştırma, kademeli değişim, gündelik hayat

The Views of the Gentrification in Daily Life: Spatial and Social Change of Balat

Öz

Gentrification
describes a displacement process by which the British sociologist Ruth Glass
emphasized social justice and class as a new phenomenon in the center of London
in the second half of the 20th century. With the 1980 and 90s, the process of
gentrification has become widespread on a global scale, spreading over to many
cities from Western European cities to America and, even further, from Mumbai
to Istanbul.

This
research focuses on the views of gentrification in daily life which is an urban
process. The data gathered through fieldwork and face to face interviews that
have been conducted in Balat between the March 2013 and December 2016 is going
to be the scientific basis for this research paper. In this framework, the
gentrification period of Balat which begun at the late 1990's and has been
continuing gradually was examined from daily life perspectives with factual
aspects. According to the determined framework, thepaper is organized into
three parts. First part introduces the concept and discusses the relevant
issues namely “Gentrification and its Actors”, “Defination of Research Method”,
“Nowadays in Balat”,“Spatial Features and Socio-Demographic Pattern of Balat”.
Second part focuses on spatial features and social change of Balat in a
chronological way with the title of “Balat and Gentrification: Gradual Change”.
Following the chronology, the last part "Changing Spaces, People and
Relations is going to explore and analyze the data gathered from fieldwork in
the context of old and new comer, replacement, price variation and street
usage.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Balat, gentrification, gradual change, daily life

Kaynakça

• Akın, N. (2016). Haliç’te bir rehabilitasyon alanı: Balat. Ahunbay, Z. vd. (Ed.) Neoliberal kent politikaları ve Fener-Balat-Ayvansaray bir koruma mücadelesinin öyküsü içinde (ss. 17-47). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Aslan, B. (2010). Endüstriyel devrimin Fener ve Balat semtlerindeki geleneksel konut mimarisi üzerindeki etkileri (Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Atalay, C. (2016). Fener-Balat-Ayvansaray’da hukuk işe yarayacak mı?. Ahunbay, Z. vd. (Ed.) Neoliberal kent politikaları ve Fener-Balat-Ayvansaray bir koruma mücadelesinin öyküsü içinde (s. 205-223). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Budak, B. (2007). Kentsel yenileşme süreci bağlamında ‘soylulaşma’: Fener-Balat örneği (Yüksek lisans tezi, MSGSÜ Şehir Planlama, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Bray, Z. (2015). Etnografik yaklaşımlar. Porta, D. D ve Keating, M. (Haz.) Sosyal bilimlerde yaklaşımlar ve metodolojiler: çoğulcu bir perspektif. (Çev.) Gürses, S. içinde (s. 357-378). İs-tanbul: Küre.
• Çavdar, A. ve Tan, P. (Ed.) (2013). İstanbul: Müstesna şehrin istisna hali. İstanbul, Sel.
• Deleon, J. (1991). Balat ve çevresi: Bir semt monografisi. İstanbul: Can.
• Emerson, M. R. vd. (2008). Bütün yönleriyle alan çalışması: Etnografik alan notları yazımı. Ankara: Birleşik Kitabevi.
• Ergün, N. (2006). Gentrification kuramlarının İstanbul’da uygulanabilirliği. İslam, T. ve Behar, D. der. İstanbul’da “soylulaştırma”: Eski kentin yeni sakinleri içinde (s. 17-31). İs-tanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Erman, T. (2016). Mış gibi site” Ankara’da bir TOKİ-gecekondu dönüşüm hikâyesi (s. 25-73). İstanbul: İletişim.
• Fatih Bld, AB, UNESCO Dünya Mirası Merkezi ve Fransız Anadolu Araştırmaları Ensti-tüsü (1998) Balat ve Fener semtlerinin rehabilitasyonu (İstanbul Tarihi Yarımadası).
• Güneş, S. (2014). Kentsel dönüşümde kentsel haklar ve soylulaştırma: İstanbul Şerif Ali Çiftliği imar iskân evlerinde yapılan niteliksel bir araştırma (Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ ad-resinden edinilmiştir.
• İlyasoğlu, A. vd. (2003). İstanbul’un Haliç semtlerinde yerel değişim, toplumsal dönüşüm ve topluluk yaşantıları, TUBİTAK Projesi No: SBB-3015.
• İslam, T. (2009). Devlet eksenli soylulaşma ve yerel halk: Neslişah ve Hatice Sultan Mahalleleri (Sulukule) örneği (Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İs-tanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• İslam, T. ve Behar, D. (Der.) (2006). İstanbul’da “soylulaştırma”: eski kentin yeni sahipleri. İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• İslam, T. (2003). İstanbul’da soylulaştırma: Galata örneği (Yüksek lisans tezi, YTÜ Fen Bilim-leri Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinil-miştir.
• Jager, M. (2015). Sınıfın tanımlanması ve mutenalaştırmanın estetiği: Melbourne’da Vik-toryacılık. Smith, N. ve Williams, P. (Haz.), Kentin Mutenalaştırılması içinde (111-127). İstanbul: Yordam.
• Kavalcı, L. (2010). Balat’ın mekânsal gelişim süreci (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Coğrafya bölümü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Kayalar, A. (2010). Soylulaştırma projelerinin çift yönlü simetrik model kavramları çerçevesinde değerlendirilmesi: Sulukule ve Fener-Balat örnekleri (Doktora tezi, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Kaygılı, O. C. (2009). Köşe bucak İstanbul (s. 193-198). İstanbul: Selis.
• Keyder, Ç. (2000). Enformel konut piyasasından küresel konut piyasasına. Keyder, Ç. (Haz.) Küresel ile yerel arasında içinde (s. 171-191). İstanbul: Metis.
• Keyder, Ç. (2000). İki semtin hikâyesi, Keyder, Ç. (Haz.), İstanbul küresel ile yerel arasında içinde (s. 206-221). İstanbul: Metis.
• Koçu, E. R.(1960). Balat, İstanbul Ansiklopedisi. (cilt 4, s. 1961-1977). İstanbul, İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat.
• Ley, D. vd. (2015). Yeniden canlandırmış mahallelerin siyasal ve toplumsal inşası: Society Hill, Philadelphia ve False Vancouver, Smith, N. ve Williams, P. (Haz.), Kentin Mute-nalaştırılması içinde (128-165). İstanbul, Yordam.
• Ley, D.(2003). Artists, aestheticisation and the field of gentrification. Urban Studies, 40 (12), 2527–2544.
• Ley, D. (1994). Gentrification and the politics of the new middle class. Environment and Planning D, Society and Space, 12 (1), 53-74.
• Marshall, G. (2009). Sosyoloji sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Narlı, N. (2006). Tecride uğrayan bir bölgede yaşayan ailelerin soylulaştırma projesine yakla-şımı: Balat-Fener vaka çalışması. İslam, T. ve Behar, D. (Der.) İstanbul’da “soylulaştırma”: eski kentin yeni sahipleri içinde (s. 113-127). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Okay, O. (2009). Balat. İstanbul: Heyamola.
• Smith, N. (2006). Yeni küresellik, yeni şehircilik: Küresel kentsel strateji olarak soylulaş-tırma. İlknur Urkun, İ. ve Gündoğdu, İ. B. (Çev.), Planlama Dergisi, 2, 13-27.
• Soytemel, E. ve Şen, B. (2016). İstanbul’da soylulaştırma: orta sınıfın sosyal ağları ve mekân yaratma stratejileri. Koçak, Ö. D. ve Koçak, K. O (Haz.), İstanbul kimin şehri?: kültür, tasarım, seyirlik ve sermaye içinde (s. 85-112). İstanbul: Metis.
• Spataris, H. (2004). Biz İstanbullular Böyleyiz! Fener’den Anılar 1906-1922. İstanbul: Kitap.
• Sönmez, B. (2014). Soylulaştırmanın Yeni Biçimleriyle Yerinden Edilmeyi Yeniden Dü-şünmek. Planlama, 24(1), 42-53.
• Sözen, Ü. (2010). Beyoğlu bölgesinde soylulaştırma, kozmopolitlik ve tüketim: Metropolitan habi-tus üzerine bir durum çalışması (Yüksek lisans tezi, Koç Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens-titüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Şaul, E. (2000). Balat'tan Bat-Yam'a. İstanbul: İletişim.
• Şen, B. (2005). Soylulaştırma: Kentsel mekânda yeni bir ayrışma biçimi. Kurtuluş, H. (Haz.), İstanbul’da kentsel ayrışma içinde (s. 127-159). İstanbul: Bağlam.
• Şen, B. (2006). Kentsel gerilemeyi aşmada çelişkili bir süreç olarak soylulaştırma: Galata örneği, yayınlanmamış doktora tezi, MSGSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Uzun, N. (2006). İstanbul’da seçkinleştirme (gentrification): örnekler ve seçkinleştirme kuramları çerçevesinde bir değerlendirme. İslam, T. ve Behar, D. (Der.), İstanbul’da “Soylulaştırma”: Eski Kentin Yeni Sahipleri içinde (s. 27-31). İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Yılmaz, Ç. Ed. (2011). İstanbul kadı sicilleri, Cilt; 7, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 30, 31, 40, İSAM: İstanbul.
• Williams, P. ve Smith, N. (2015). Rönesans’tan yeniden yapılandırmaya: Çağdaş kentsel gelişimin dinamikleri. Smith, N. ve Williams, P. (Haz.), Kentin Mutenalaştırılması içinde (271-298). İstanbul, Yordam.
• http://www.star.com.tr/pazar/sokak-arasindan-fiskiran-tasarim-haber-956878/ (Erişim tarihi 25 Eylül 2016).
• http://www.salom.com.tr/haber-91353-fenerbalatta_tiyatro_parkuru_nereye_herkesIn_bIr_hIkyesI_vardir.html (Erişim ta-rihi 25 Eylül 2016).
• https://www.theguardian.com/travel/2015/mar/29/fener-balat-istanbul-design-district (Erişim tarihi 25 Eylül 2016)
• http://www.hurriyet.com.tr/halicte-yeni-cag-39276550 (Erişim tarihi 29 Mart 2016)
• http://arsiv.sabah.com.tr/2001/01/21/z10.html (Erişim tarihi 29 Mart 2016)
• http://www.mimdap.org/?p=27602 (Erişim tarihi 26 Aralık 2016)
• http://www.fatih.bel.tr/icerik/6867/fener-balat-kentsel-yenileme-projesi/ (Erişim Tarihi 2 Aralık 2016)
• http://www.fatih.bel.tr/icerik/1152/fener-balat-semtleri-sahil-kesimi-yenileme-projesi/ (Erişim tarihi 7 Mart 2017)
• http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1059 (Erişim tarihi 2 Aralık 2016)
• http://www.emlaktasondakika.com/haber/sektorden-haberler/emlak-piyasasi-balatta-yukseliyor/3672 (Erişim tarihi 25 Mart 2017)