The Concept of Backbone in Urban Planning and the Case of the Historical Peninsula

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 22, 483 - 509, 31.05.2017

Eda Ekinci Esin Özlem Aktuğlu Aktan

Öz

From past to present, mankind tends to be inspired by the universe in both micro and macro scales. Undoubtedly, this tendency is justifiable. We can see examples of the most functional, economic and aesthetic solutions in the universe and in the lives of the living (Arslan, 2014). So there are structural and functional similarities between the backbones of biological creatures and the backbones of cities. The purpose of this study is the exploration of the spatial equivalents of urban backbones and the presentation of its basic building blocks with its components and tackling of the urban backbone within the context of the urban macroform. The aim was to create an initial study to show the reflection of the concept within the cities, which does not have enough examples in the scientific literature.  In the city structure, there are functions and areas that these functions cluster, which is realized in accordance with the functions that the residents needed. These areas are; work areas, housing areas, recreation areas, transportation areas and urban service areas (Hamamcıoğlu, 2009).  The scope of the study is to reveal the characteristics of backbone based cities with their relation to these functions. Backbone-based cities are particularly able to provide references in the context of access. The importance of establishing settlements over the backbone has been interpreted with the effect of increasing / decreasing the accessibility of the urban backbone. In the context of the relations and access between different areas of the city, situations in which spine-based settlements become important have been mentioned. The first chapter focuses on the conceptual framework of the subject. The sampling of the use of the concept mentioned in the study in a spatial analysis is shown on the Historical Peninsula. In the study, it was aimed to construct the conceptual tabulation of the concept of "urban backbone" by evaluating the similarities between the biological backbone and the urban backbone. An analogy to the Historical Peninsula was applied in the light of spatial implications of the backbone concept. The area was selected as the study area because of the fact that it was a rooted and old settlement which has the potential to exemplify the historical development of the concept. In the light of the historical process, the reflections of the urban backbone concept over the city were interpreted by examining maps and engravings. The mentioned examinations cover the time interval between the Roman period and the Late Ottoman Period for the Historical Peninsula. 

Anahtar Kelimeler

backbone, urban backbone, urban form, accessibility, Historical Peninsula.

Kent Planlamada Omurga Kavramı ve Tarihi Yarımada Örneği

Öz

Geçmişten günümüze insanoğlu mikro ve makro ölçekte evrenden ilham alma eğilimi göstermektedir. Kuşkusuz, bu eğilim arkasında haklı sebepler taşır. Evrende ve canlıların yaşayışlarında en işlevsel, iktisadi ve estetik çözümlerin örneklerini görebilmekteyiz (Arslan, 2014). Biyolojik anlamda omurga ile kent omurgası arasında da yapısal ve işlevsel olarak benzerlikler bulunmaktadır. Çalışmanın amacı kentsel omurganın mekânsal karşılıklarının araştırılması, bileşenleriyle temel yapıtaşlarının ortaya konulması, kentsel omurganın kent makroformu kapsamında ele alınmasıdır. Üzerinde yeterli sayıda yapılmış çalışma bulundurmayan kavramın kent üzerinde yansımasının gösterilmesi adına, bir başlangıç çalışması oluşturmak hedeflenmiştir.  Kent yapısında, yaşayanların gereksinim duydukları fonksiyonlara göre meydana gelmiş işlevler ve bu işlevlerin alanları vardır.  Bu alanlar; çalışma alanları, barınma alanları, boş zamanları değerlendirme alanları, ulaşım alanları ve kentsel hizmet alanlarıdır (Hamamcıoğlu, 2009).  Çalışmanın kapsamı,  işlevler arasındaki ilişkilerle omurga eksenli kentlerin karakteristiğinin ortaya konulmasıdır. Omurga eksenli kentler özellikle erişim bağlamında referanslar sunabilmektedir. Yerleşmelerin omurga üzerinde kurulmasının önemi kentsel omurganın erişilebilirliği artırma/azaltma etkisi ile birlikte yorumlanmıştır. Kentin bölgeleri arasındaki ilişkiler ve erişim kapsamında bakıldığında omurga eksenli bir yerleşimin önemli hale geldiği durumlardan bahsedilmiştir. İlk bölümde konunun kavramsal çerçevesi üzerinde durulmuştur. Çalışma ile bahsedilen kavramın mekânsal bir çözümlemede kullanımına dair örnekleme Tarihi Yarımada üzerinden gösterilmiştir. Çalışmada biyolojik omurga ile kent omurgası arasındaki benzerlik değerlendirilerek “kent omurgası” kavramının kavramsal tablosunun oluşturulması hedeflenmiştir. Omurga kavramının mekânsal çıkarımları ışığında Tarihi Yarımada’ya yönelik bir benzeşim yöntemi uygulanmıştır. Çalışma alanı seçiminde, alanın köklü ve eski bir yerleşme olması, kavramın tarihsel gelişimini de örnekleyebilecek potansiyelde olması etkili olmuştur. Tarihsel süreçlerden gelen veriler ışığında kentsel omurga kavramının kent üzerindeki yansımaları, harita ve gravürler incelenerek yorumlanmıştır. Sözü edilen incelemeler Tarihi Yarımada için Roma Dönemi’nden Osmanlı Geç Dönemi’ne kadar zaman aralığını kapsamaktadır. 

Anahtar Kelimeler

omurga, kent omurgası, kent formu, erişilebilirlik, Tarihi Yarımada.

Kaynakça

• Akbaş, A., (2001). Anadolu’daki Roma dönemi sütunlu caddeleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Akın, O. (2012). İstanbul kentinin değişim öyküsü. Mimarist, yıl 12, no: 45, 46-59.
• Aktan, E., (2006). Kent biçimi-ulaşım etkileşimine ilişkin tarihsel ve güncel yaklaşımlar ve İstanbul örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Arslan, G. (2014). Geleceğin mimarisi ve şehirleri. Taşçı H., Yeşil, H. (Ed.) Geleceğin Şehri Sempozyum Bildirileri. ss. 113-125, 24-25 Aralık 2014, İstanbul.
• Aydemir, Ş., Aydemir, S., Beyazlı, D., Ökten, N., Öksüz, A., Sancar, C., Özyaba ve M., Türk, Y.(2004). Kentsel alanların planlaması ve tasarımı. Trabzon, Akademi.
• Barkul, Ö ve Tönük, S. (2011). Historical development of the city skeleton: on the “Mese” – The imperial road and the squares at Historical Peninsula of Istanbul. academia.edu, 01.04.2017 tarihinde http://www.academia.edu/3693110/A_survey_on_the_messe_road adresinden erişildi.
• Ben-Akiva, M., & Lerman, S. R. (1979). Disaggregate travel and mobility choice models and measures of accessibility. In behavioural travel modelling. (Hensher, D. A. & Sopher, P. R. (Eds.)) (654-679).
• Andover: Croom Helm. Berger, A. (2000). Streets and public spaces in Constantinople. Dumbarton Oaks Papers, Vol. 54, pp. 161–172. Trustees for Harvard University. www.jstor.org/stable/1291837 adresinden erişildi.
• Berger, A. (2008). Milion. 26.03.2017 tarihinde http://byzantium1200.com/milion.html adresinden erişildi.
• Berger, A. (2011). Forum Constantine. 26.03.2017 tarihinde http://byzantium1200.com/forum-c.html adresinden erişildi.
• Berger, A. (2017). The Byzantium 1200 model. 26.03.2017 tarihinde http://byzantium1200.com adresinden erişildi.
• Bergstein, D. (2010). The Mese: main street of Constantinople. 28.03.2017 tarihinde, https://arha318.files.wordpress.com/2010/01/the-mese-main-street-of-constantinople.pdf adresinden erişildi.
• Bhat, C., Handy, S., Kockelman, K., Mahmassani, H., Chen, Q., Srour, I., & Weston, L. (2001). Assessment of accessibility measure (Research Report No. 7-4938).Texas: Texas Department of Transportation. Texas, U.S.A.
• Biyoloji Terimleri Sözlüğü, TDK. (1998). Omurga. 25.02.2017 tarihinde http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=242708 adresinden erişildi.
• Burns, L. D. (1979). Transportation, temporal and spatial components of accessibility. Toronto: Lexington Books.
• Büyükcivelek, B. (2012). (der. Melih Ersoy). Kentsel omurga / kent omurgası. Kentsel Planlama - Ansiklopedik Sözlük, ss. 238-240. İstanbul, Ninova.
• Büyük Türkçe Sözlük, TDK. Omurga. 25.02.2017 tarihinde http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5975a7325b63b6.22312843 adresinden erişildi.
• Cplakidas ve Gökhan (2008 / 2010). Constantinople imperial district tr. 26.03.2017 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Constantinople_imperial_district_tr.png adresinden erişildi.
• Çelik, Z. (1986). 19. Yüzyılda Osmanlı başkenti - değişen İstanbul. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Demirkent, I. (2001). İstanbul. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt no. 23, ss. 205-212.
• Eldem, E. (1996). Osmanlı dönemi İstanbul’u. Dünya kenti İstanbul. Habitat II, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Hamamcıoğlu, C. ve Yenen, Z., (2011). Kentsel hizmet alanlarının yerseçiminin değerlendirilmesinde izlenebilecek analiz yöntemi. Sigma - Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 3(2), ss. 355-374.
• Hamamcıoğlu, C., (2009). Ulaşım ağının kentsel hizmet alanlarının yerseçimine etkilerinin İstanbul Tarihi Yarımada örneğinde değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Hansen, W.G.(1959). How accessibility shapes land-use. Journal of the American Institute of Planners, 25, ss. 73–76.
• Hemşirelik Terimleri Sözlüğü, TDK. Omurga. 25.02.2017 tarihinde http://www.tdk.org.tr/index.php?option=com_hemsirelik&view=hemsirelik&kategori1=yazimay&kelimesec=6146 adresinden erişildi.
• Janin, R. (1964). Constantinople Byzantine. Paris. Kuban, D. (2004). İstanbul, bir kent tarihi. İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kuban, D. (1994). Mese. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (editör İlhan Tekeli). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Mango, C. (2000). The triumphal way of Constantinople and the Golden Gate. Dumbarton Oaks Papers, Vol. 54, pp. 173–188.
• Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, http://www.jstor.org/stable/1291838 adresinden erişildi.
• Müller, W. (2007). İstanbul’un tarihsel topoğrafyası. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
• Müller, W., Vogel, G. (2012). Mimarlık atlası, Mezopotamya’dan Bizans’a mimarlık tarihi. İstanbul: YEM Yayın, Cilt no.1, ss. 153-169.
• Özuysal, M. (2010). Şehirsel yerleşimlerde erişilebilirlik ölçütünün modellenmesi ve kullanımı: ulaşım türü üzerindeki etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Süel, A. (1977). Kentsel yapı oluşumu, İzmir üzerine bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir.
• Şenbil, M. (2012). Erişebilirlik. Kentsel Planlama - Ansiklopedik Sözlük (der. Melih Ersoy). ss. 118-119. İstanbul: Ninova.
• Tekeli, İ. (editör) (1994) Divanyolu. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Tekeli, İ. (1994). The development of the Istanbul Metropoliten Area. Urban Administration and Planning, IULA-EMME. İstanbul: Kent Basımevi.
• The Free Dictonary. Backbone. 30.03.2017 tarihinde http://www.thefreedictionary.com/backbone adresinden erişildi.
• The Free Dictonary. Spine. 30.03.2017 tarihinde http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/spine, adresinden erişildi
• Tuncel, M. (2001). Bugünkü İstanbul. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Cilt no. 23, ss. 239-243. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yenen, Z.(2016). Historic cultural landscape of Istanbul. World Heritage - Special Issue in Turkey, No.80, June 2016. London, ss. 24-31.
• Yollu, D. (2006). Mekân organizasyonu ve biçim kavramlarının Tarihi Yarımada örneğinde incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Zooloji Terimleri Sözlüğü, TDK. (1963). Omurga. 25.02.2017 tarihinde http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=242708 adresinden erişildi.