A Place of Memory From Era of Liberty to Era of Republic: Abide-i Hürriyet

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 38, 2898 - 2933, 31.12.2022

Elif Balam Sızan

https://doi.org/10.31198/idealkent.1123218

Öz

This paper discusses Abide-i Hürriyet as a place of memory. The subject is the construction, re-shaping and reproduction of the monument. The place has been an implement for remembering or forgetting for every political power it is the object of. Remembering or making one forget as the socialization of memory means experiencing the space constructed by power. Experience a place is both participatory and exclusionary. Abide expresses a historicity in which we can follow these experiences. Monument’s authenticity highlighted certain moments. These moments, from the 1908 Revolution to Turkey, have been the moments when the political power took decisions and was forced to take decisions about place. The funeral of Mahmut Şevket Pasha, the transfer of the bodies of Talat Pasha in 1942, of Mithat Pasha in 1951, and of Enver Pasha in 1996 to Hürriyet Hill are moments that reconstruct the place. As the burials of the historical identities of the revolution were moved to the shadow of the monument, a timeless historical block emerged. The historical block is the continuity between those who construct the place and those who shape it. This study discussed Abide-i Hürriyet as the symbolic place and pursued its spatial existence.

Anahtar Kelimeler

Place, Memory, Abide-i Hürriyet, Remembering, Forgetting

Devr-i Hürriyetten Devr-i Cumhuriyete Bir Hafıza Mekânı: Abide-i Hürriyet

Öz

Bu makale bir Hafıza Mekânı olarak Abide-i Hürriyet’i ele almıştır. Anıtın inşası, biçimlendirilmesi ve yeniden üretilmesi konu edilmiştir. Yüzyılı aşan tarihselliği ile mekân, nesnesi olduğu her siyasal iktidar için hatırlatmanın ya da unutturmanın bir aracı haline gelmiştir. Hafızanın toplumsallaşması olarak hatırlatma ya da unutturma, iktidar tarafından inşa edilen mekânın deneyimlenmesi ile demektir. Mekân deneyimi hem katılımcı hem de dışlayıcı bir edimdir. Abide-i Hürriyet de bu hem katılımcı hem de dışlayıcı edimi izleyebileceğimiz bir tarihselliği ifade eder. Anıtın özgünlüğü belirli anları öne çıkarmıştır. 1908 Devriminden Cumhuriyet Türkiye’sine bu anlar, siyasal iktidarın mekân ile ilgili karar aldığı ve almaya zorlandığı dönüm noktaları olmuştur. Mahmut Şevket Paşa’nın cenaze töreni, 1942’de Talat Paşa’nın, 1951’de Mithat Paşa’nın, 1996 yılında Enver Paşa’nın cenazelerinin Hürriyet Tepesi’ne taşınması mekânı yeniden inşa eden anlardır. Meşrutiyet mücadelesinin tarihi kimliklerinin cenazeleri anıtın gölgesine taşındıkça zamandan bağımsız bir tarihsel bloğu ortaya çıkarmıştır. Tarihsel blok mekânı inşa edenler ve mekânı biçimlendirenler arasındaki sürekliliktir. Bu çalışma, Abide-i Hürriyet'i tarihsel bloğun simgeselleşmiş mekânı olarak ele almış ve yüz yılı aşan mekânsal varlığını izlemiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekan, Hafıza, Abide-i Hürriyet, Hatırlama, Unutma

Kaynakça

• Abide-i Hürriyet-Monument of Liberty. (1910). 27 Mayıs 2022 tarihinde https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/118958 adresinden erişildi.
• Adıvar, A. A. (1949). Korkulu, fakat ibretli bir rüya. 20 Aralık 2021 tarihinde http://openaccess.marmara.edu.tr/handle/11424/132744 adresinden erişildi.
• Adıvar, A. A. (1951). Mithat Paşa geliyor. 7 Nisan 2022 tarihinde http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/138070/001584750010.pdf?sequence=3&isAllowed=y adresinden erişildi. Ahmed Refik. (1324-1326). İnkılâb-ı azim. Dersaâdet: Asr Matbaası.
• Ahıska, M. (2011, Fall). Monsters that remember: Tracing the story of the Workers' Monument in Tophane, İstanbul. New Perspectives on Turkey, 45, 9-47. Akşam. (1943, 25 Şubat). Talat Paşa’nın cenazesi. Akşam Gazetesi, ss. 2.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: Eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Avcı, Y. ve Avcı, S. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda siyasi meşruiyet ve propaganda aracı olarak anıtın icadı (1840-1917). Kebikeç, 43, 23-45.
• BCA. 124.94.8, 29.12.1950(M).
• BCA. 126.45.1, 21.06.1951(M).
• BCA. 130.80.12, 13.10.1952(M).
• BCA. 142.31.9, 07.04.1956(M).
• Ben-Amos, A. (1993, Fall - Winter). Monuments and memory in French nationalism. History and Memory, 5(2), 50-81.
• Berktay, H. (1997, Ocak). Tarih, devlet, mezarlar. Toplumsal Tarih, 37, 37-42.
• Bilgin, N. (2008, Mayıs). Geçmişin araçsallaştırılması: Tarih ve kolektif bellek (I). Toplumsal Tarih, 173, 34-40. BOA. DHMKT.2814.73, 26.04.1327(H).
• BOA. DHMKT.2838.53, 25.05.1327(H).
• BOA. DHMKT.2860.78, 10.06.1327(H).
• BOA. DHMKT.2904.23, 01.08.1327(H).
• BOA. İ..MBH6.59, 26.07.1329(H).
• BOA. MBİ.146.30, 25.08.1328(H).
• BOA. MV.154.80, 20.07.1329(H).
• Cangızbay, K. (2000). Hiçkimsenin cumhuriyeti. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Cangızbay, K. (2011). Sosyolojiler değil sosyoloji. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Caves, R. W. (2005). Encyclopedia of the city. New York: Routledge.
• Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar?. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cumhuriyet. (1932, 27 Aralık). Tek taksi kontrolü: Dün 600 otomobil Hürriyeti Ebediye'de muayene edildi, kontrol devam ediyor. Cumhuriyet, ss. 2.
• Cumhuriyet. (1942, 12 Aralık). Hükümetimizin çok güzel bir kararı. Cumhuriyet, ss. 1,3.
• Cumhuriyet. (1947, 22 Ocak). Atıf Kamçıl. Cumhuriyet Gazetesi, ss. 4.
• Cumhuriyet. (1950, 17 Ağustos). Acı bir kayıp. Cumhuriyet Gazetesi, ss. 1,4.
• Cumhuriyet. (1952, 26 Mayıs). Şoför ehliyeti almanın aırrı. Cumhuriyet, ss. 1,4.
• Cumhuriyet. (1956, 21 Şubat). Mithat Şükrü Bleda. Cumhuriyet Gazetesi, ss. 4.
• Cumhuriyet. (1988, 28 Kasım). Yaşam hakkına saygı mitingi. Cumhuryet, ss. 1,6.
• Cumhuriyet. (1990, 15 Haziran). Yürüyüş.... Cumhuriyet, ss. 2.
• Çetinsaya, G. (2009). Mithat Paşa. T. Bora ve Murat Gültekin (Der.), Modern Türkiye'de siyasal düşünce: Cumhuriyete devreden düşünce mirası içinde, (ss. 60-65). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Daver, A. (1930, 11 Kasım). Hem nalına hem mıhına. Cumhuriyet, ss. 3.
• Deleuze, G. ve Guattari, F. (2014). Anti-ödipus kapitalizm ve şizofreni. Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Eldem, E. (1997, Ocak). Gençlik mektuplarında Enver Bey. Toplumsal Tarih, 37, 14-21.
• Eldem, E. (2005). Death in İstanbul: Death and its rituals in Ottoman - Islamic culture. İstanbul: Ottoman Bank Archives and Research Centre.
• Elden, S. (2019). Mekan siyaseti vardır çünkü mekan siyasal bir şeydir: Henri Lefebvre ve mekanın üretimi. Ö. Kulak ve S. Torlak (Der.), Önce mekan vardı içinde (ss. 9-31). İstanbul: Edebi Şeyler Yayıncılık.
• Erkmen, A. (2006). Mimarlık ve hafıza: geç Osmanlı dünyasında geçmişin yeniden üretildiği yapılar. (Yayınlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Erkmen, A. (2010). Osmanlı Türkiyesi ile cumhuriyet Türkiyesi'nin anı(t)ları: Timsal ve temsil üzerine notlar. E. A. Ergur ve B. İmamoğlu (Der.), Cumhuıiyet'in mekanları/zamanlan/insanları içinde (ss. 31-53). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Fırat, N. İ. (2000). XX. yüzyıl başlarında görülen Osmanlı mimarisi. Yeni Türkiye, 34, ss. 443-451.
• Foucault, M. (2014). Özne ve iktidar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2016). Entelektüelin siyasi İşlevi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gasset, O. Y. (1992). Tarihsel bunalım ve insan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gençosman, K. Z. (1943, 26 Şubat). Talat Paşa rahat döşeğinde. Ulus Gazetesi, ss. 2.
• Gezgin, H. S. (1943, 26 Şubat). Görüp düşündükçe: Talat’ın arkasında. Vakit Gazetesi, ss. 3.
• Hakkı, B. İ. (2004, Nisan). Cehennemi bir gün. Toplumsal Tarih, 124, 96-99.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif hafıza. Ankara: Heretik.
• Harvey, D. (1979, September). Monument and myth. Annals of the Association of American Geographers, 69(3), 362-381.
• Hürriyet. (1954, 22 Ekim). Hürriyeti Ebediye Tepesi. Hürriyet, ss. 4.
• İkdam. (1908/2021). Şehrimizin dünkü hali. II. Meşrutiyet'in ilk yılı 23 Temmuz 1908 – 23 Temmuz 1909 içinde (ss. 41). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H. (2010). II. Meşrutiyet: anayasa rejimi geliyor, cumhuriyet yolu açılıyor. S. Akşin, S. Balcı ve B. Ünlü, 100. yılında JönTürk devrimi içinde (ss. 3-11). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kansu, A. (1995). 1908 devrimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kansu, A. (2016). İttihadcıların rejim ve iktidar mücadelesi, 1908-1913. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karabekir, K. (2011). İttihat ve Terakki Cemiyeti. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karabekir, K. (2017). Günlükler-1906-1948 Cilt 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Koçu, R. E. (1958). İstanbul ansiklopedisi. İstanbul: Tan Matbaası.
• Koçu, R. E. (1959). İstanbul'da Abide-i Hürriyet Mescidi. 7 Nisan 2022 tarihinde https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/26497?mode=full adresinden erişildi.
• Kreiser, K. (1997). Public monuments in Turkey and Egypt 1840-1916. MUQARNAS An Annual on the Visual Culture of the Islamic World, 14, 103-117.
• Kreiser, K. (2018, Mart). Özgürlük Anıtı - Hürriyet Abidesi- Abide-i Hürriyet. Toplumsal Tarih, 291, 12-17.
• Kuban, D. (1973, Temmuz). Anıt kavramı üzerine düşünceler. Mimarlık, 7, 5-6.
• Kutlu, S. (2004). Didâr-ı hürriyet: Kartpostallarla İkinci Meşrutiyet (1908-1913). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Lefebvre, H. (2014). Mekanın üretimi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2017). Kentsel devrim. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Legg, S. (2005). Contesting and surviving memory: Space, nation, and nostalgia in Les Lieux de Mémoire. Environment and Planning D: Society and Space, 23(4), 481-504.
• Lektorski, V. A. (2016). Özne, nesne, biliş. İstanbul: Yordam Kitap.
• Lenin, V. I. (1976). Collected works (Vol. 38). Moscow: Progress Publishers.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye'nin doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Margulies, R. (1997). Manastır'da ilan-ı hürriyet 1908-1909: The proclamation of freedom Manastir. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Meclis-i Mebusan. (1324/1909). 13.01.1324 Salı, cilt: 1, devre:1, içtima 1. Zabıt Ceridesi, s. 319-323.
• Nazım Hikmet. (2020). Nazım Hikmet'in ilk kez yayınlanan 1 Mayıs şiiri. 26 Nisan 2022 tarihinde https://www.tustav.org/gorsel-isitsel/nazim-hikmetin-ilk-kez-yayinlanan-1-mayis-siiri/ adresinden erişildi.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Ortaylı, İ. (1985). Batılılaşma sorunu. M. Belge, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye ansiklopedisi içinde (ss. 134-138). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Platon. (2010). Devlet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Raivo, P. J. (2015). Politics of memory: Historical battlefields and sense of place. Nordia Geographical Publications, 44(4), 95-100.
• Rasmussen, S. E. (2020). Şehirler ve yapılar. İstanbul: Arketon Yayıncılık.
• Sevük, İ. H. (1951, 29 Haziran). Kubbesiz Pantheon'un noksanı. Cumhuriyet Gazetesi, ss. 4.
• Soja, E. W. (2017). Postmodern coğrafyalar: Eleştirel toplumsal teoride mekanın yeniden ileri sürülmesi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Som, D. (2003, 31 Mart). Abide-i rezalet. Cumhuriyet, ss. 7. Sönmez, S. (1943, 26 Şubat). Birkaç satırla: Ölü gitmişti fakat dipdiri geldi! Ulus Gazetesi, ss. 2.
• Sözen, M., ve Dülgerler, O. N. (1977). Mimar Muzaffer'in Konya öğretmen lisesi. ODTÜ Mimarlik Fakültesi Dergisi, 4(1), 117-129.
• Şehsuvaroğlu, H. (1953). Asırlar boyunca İstanbul. Cumhuriyet Gazetesi, 8, 118.
• Tanyeli, U. (2009, Eylül). Mimar müellifin icadı, mesleğin fethi, ulusun inşası. Toplumsal Tarih, 189, 68-75.
• Toprak, Z. (1997). Hürriyet-müsavat-uhuvvet "her tarafta bir politika tufanı var". R. Margulies, Manastır’da ilan-ı Hürriyet 1908 - 1909 the proclamation of freedom in Manastir 1908 - 1909 içinde (ss. 9-13). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Traverso, E. (2020). Geçmişi kullanma kılavuzu: Tarih, bellek, politika. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tülbentçi, F. F. (1958, 11 Haziran). 45. yıldönümünde: Mahmut Şevket Paşa niçin öldürülmüştü? Hürriyet, ss. 3.
• Tütengil, C. O. (1948). Fikir hayatımızın büyük kaybı:Sabahattin Bey. 6 Nisan 2022 tarihinde http://openaccess.marmara.edu.tr/handle/11424/133490 adresinden erişildi.
• Uşaklıgil, H. Z. (2003). Saray ve ötesi. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Vakit. (1943, 26 Şubat). Talat Paşa, yurd topraklarına merasimle gömüldü. Vakit, ss. 1.
• Vatan. (1951, 1 Temmuz). Prens Sabahattin'in hâtırası dün anıldı. Vatan Gazatesi, ss. 4.
• Yalçın, H. C. (1943). Talat Paşa. İstanbul: Yedigün Neşriyatı.