İstisnalar Kaideyi Bozar mı? Kentlerin Kökeni Üzerine

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 42, 1042 - 1059, 31.01.2024

Ülke Evrim Uysal

https://doi.org/10.31198/idealkent.1348289

Öz

Bu çalışmada kentlerin kökenine ilişin dört temel yaklaşım eleştirel bir şekilde değerlendirilmiştir. Kentlerin ortaya çıkışına yönelik bu yaklaşımlardan ilki, avcı toplayıcı grupların zamanla tarımla uğraşmaya başlayarak yerleşik yaşama geçmelerini, üretim ve nüfus artışı sonucunda küçük köylerin kademeli bir şekilde kentsel yerleşimlere dönüştüğünü savunan kentsel devrim yaklaşımıdır. Daha sonra bu yaklaşımı eleştiren ve kentlerin kökenine alternatif çözümlemeler sunan, sırasıyla ticaret etkisi, su etkisi, din ve inanç etkilerini vurgulayan diğer yaklaşımlar karşılaştırmalı bir şekilde analiz edilmiştir. İncelenen savlara ‘istisna’ teşkil eden kent örneklerinin varlığı, bu dört yaklaşımın da kentlerin oluşumuna yönelik tek ve evrensel bir kuramsal çerçeve geliştiremediklerini ve kentleşmeyi ancak bölgesel olarak açıklayabildiklerini göstermiştir. Buna ek olarak yeni arkeolojik bulguların, daha önceden ihmal edilmiş bazı savları yeniden gündeme getirebileceği ve genel kabul gören yaklaşımları çürütebileceği ortaya konulmuştur. Çalışmada incelenen temel yaklaşımların bütüncül bir şekilde değerlendirilmesinin, kentlerin kökenine yönelik daha kapsamlı bir çerçeve sunabileceği de tartışılmıştır. Bununla birlikte mevcut arkeolojik bulgular ve akademik araştırmalar çerçevesinde “kentler nasıl ortaya çıktı?” sorusuna tek ve genel bir yanıt verilemeyeceği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

kentlerin kökeni, Neolitik Çağ kentleri, kentsel devrim, kentleşme

Do Exceptions Break the Rule? On the Origin of Cities

Öz

This study critically evaluates four basic approaches to the origin of cities. The first approach concerning how the cities emerge is the urban revolution approach, which asserts that hunter-gatherer groups engaged in agricultural activities and formed settlements, then due to increase in both production and population, their small villages gradually evolved into urban settlements. Aftermath, the study comparatively analyzed other approaches that critically evaluated the idea of urban revolution and offered alternative analyses; these approaches emphasized the effects of trade, water and religion and faith respectively. The ‘exceptional’ cases of cities to these arguments suggested that all these four approaches failed to develop a single and universal theoretical framework for the origin of cities; instead they only explained urbanization on a regional basis. In addition, it was found that new archeological findings might reawaken formerly ignored arguments and confute generally acknowledged approaches. It was also discussed that integrative assessment of these basic approaches might offer a more comprehensive framework for the origin of cities. Nevertheless, in the light of current archeological findings and scholarly works, the study emphasized that there is no single and general answer to the question of “how did cities emerge?”

Anahtar Kelimeler

The origin of cities, urban settlements, Urban Revolution, urbanization

Kaynakça

• Aktüre, S. (1994). Anadolu’da bronz çağı kentleri. Tarih Vakfı Yurt Yayınları: İstanbul.
• Albayrak, Y (2023). Göbekli Tepe’den hayvan tasvirleri. Külliye, 4(2), 81-111.
• Aslanoğlu, R. (1992). Kentlerin kökeni üzerine bir değerlendirme. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1-2), 133-141.
• Atila, C. & Uyar, E. N. (2022). Artı ürün: Kentleşme süreci ve tapınak ekonomisine etkisi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 45-53.
• Ayaz, O. (2023). An alternative view on animal symbolism in the Göbekli Tepe neolithic cultural region in the light of new data (Göbekli Tepe, Sayburç). Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 365-383.
• Begel, E. B. (1996). Kentlerin doğuşu. Cogito 8, 7-16.
• Braidwood, R. J. (2008). Tarihöncesi insanları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları: İstanbul.
• Childe G. V. (1950). The urban revolution. The town planning review, 21(1), 3-17.
• Claire, L. (2000). Göbekli Tepe, Turkey. A Brief summary of a research at a new World Heritage Site (2015-2019) (https://publications.dainst.org/journals/index.php/efb/article/view/2596) son erişim 15.10.2023)
• Curry, A. (2008). Seeking the roots of ritual. Science 319, 278-280.
• Çelik, B. ve Ayaz, O. (2022). Rise of Göbekli Tepe culture: “hunting ground economy” and the role of speculative knowledge. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(56), 143-160.
• Davis, K. (1955). The origin and growth of urbanization in the world. American Journal of Sociology, 60(5), 429-437.
• Düring B. S. (2007). Reconsidering the Çatalhöyük community: From households to settlement systems. Journal of Mediterranean Archeology, 20(2), 155-182.
• Eser, E. & Kılıç, Y. (2017). Mezopotamya’nın ilk kent binaları (tapınakları) ve işlevleri. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(13), 412-438.
• Hatt, P. K. & Reiss, A. J. Jr. (2022). Kentsel yerleşimlerin tarihi. Alkan, A. ve Duru, B. (Der. ve Çev.). 20. Yüzyıl Kenti, İmge Yayınevi: Ankara, 27-36.
• Hodder, I. ve Cessford, C. (2004). Daily practice and social memory at Çatalhöyük. American Antiquity 69, 17-40.
• Jacobs, J. (1969). The economy of cities. Vintage: New York.
• Jacobs, J. (1984). Cities and the wealth of nations. Vintage: New York.
• Karul, N. (2021). Buried buildings at pre-pottery neolithic Karahantepe. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 82, 21-31.
• Mazı, F. (2008). Antik çağda düşüncenin kentsel mekân yansıması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(10), 33-48.
• Mumford, L. (1951/2019). Tarih boyunca kent, kökenleri, geçirdiği değişimler ve geleceği. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Naiboğlu, N. (2019). Kentleşmenin kökeni: Mezopotamya’da ilk kentler. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3(20), 211-224.
• Ovalı, T. (2019). Çin felsefe ve düşüncesinin antik kentlerine yansımaları, Journal of Academic Value Studies, 5(4), 684-699.
• Poon, L. (2017). “How did the world’s first cities begin?” (03.03.2023 tarihinde https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-03-20/how-did-the-world-s-first-cities-begin adresinden erişildi).
• Soja, E. (2000). Postmetropolis: Critical studies of cities and regions. Blackwell Publishers.
• Soja, E. (2003a). Writing the city spatially. City 7(3), 269-280.
• Soja, E. (2003b). Putting the cities first. Bride, G. ve Wilson S. (Der.), A Companion to the City içinde (ss. 26-34). Blackwell Publishers.
• Soja, E. (2010). Cities and states and geohistory. Theory and Society, 39, 361-376.
• Taylor, P. J. (2012). Extraordinary cities: Early city-ness and the origins of agriculture and states. International Journal of Urban and Regional Research, 36(3), 415-447.
• Urcid, J. (2017). “The concept of wheel in ancient mesoamerica” (13.08.2023 tarihinde https://www.mexicolore.co.uk/aztecs/home/the-concept-of-the-wheel-in-ancient-mesoamerica adresinden erişildi).
• Watkins, T. (2010). New light on Neolithic revolution in south-west Asia. Antiquity, 84 (325), 621-634.
• Wheatley, P. (1970). The significance of traditional yoruba urbanism. Comparative Studies in Society and History, 12(4)- 393-423.
• Wheatley, P. (1971). The pivot of the four quarters, a preliminary enquiry into the origins and character of the ancient chinese city. Edinburgh University Press: Edinburgh.
• Wittfogel, K.A. (1957). Oriental despotism: a comparative study of total power. Yale University Press: Londra.