Belediye Öncülüğünde Dijital Platformları Alternatif Güzergâhlar İçin Kullanabilmek: Lezzet Ankara’nın Düşündürdükleri

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 46, 2623 - 2652, 31.12.2024

Tolgahan Aydıner

https://doi.org/10.31198/idealkent.1573197

Öz

Bu çalışmada, Dünya’da ve Türkiye’de platform şirketlerine alternatif olabilecek nitelikte, kamu önderliğinde ortaya çıkan nadir örneklerden Lezzet Ankara platformu ele alınmıştır. Dijitalleşme ve yerel yönetimler arasındaki ilişkinin son yıllarda artmasına koşut olarak dijital platformlar da yerel yönetimlerin önemli tartışma konularından biri haline gelmiştir. Platform kapitalizmine karşı geliştirilen alternatiflerde müşterekler ve platform kooperatifçiliği tartışmaları ön plana çıksa da yerel yönetimlerin platform ekosisteminde üstlenebilecekleri roller bir hayli fazladır. COVID 19 Pandemisi koşullarında Ankara Büyükşehir Belediyesi (BŞB) tarafından esnafların ekonomik sorunlarını hafifletmek amacıyla uygulamaya konan ve esnaftan komisyon almayan online yemek sipariş platformu Lezzet Ankara’nın kamuoyunda yarattığı tartışmalar ve uygulamanın süreç içinde karşılaştığı zorluklar, yerel yönetimler nezdinde üretilebilecek alternatiflerin geleceği hakkında önemli ipuçları sunmaktadır. Lezzet Ankara deneyiminin kendi değerini üretmesinin sağlayabileceği olanaklar ve bu deneyimin neden devam etmediği sorusuna verilen yanıtlar, çalışmanın temel sorunsalını oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Platform kapitalizmi, platformlar ve kentsel alanlar, müşterekler, platformları müşterekleştirmek, Lezzet Ankara

Using Digital Platforms for Alternative Routes Under the Municipality's Leadership: Reflections of Lezzet Ankara

Öz

In this study, the Lezzet Ankara platform, one of the rare examples of a public-led alternative to platform companies both globally and in Türkiye, will be discussed. As the relationship between digitalization and local governments has intensified in recent years, digital platforms have become a central topic in this discourse. While debates around the commons and platform cooperativism have gained prominence in discussions about alternatives to platform capitalism, there are many roles local governments can play in the platform ecosystem. The public debate surrounding Lezzet Ankara, an online food ordering platform developed by the Ankara Metropolitan Municipality to support local shopkeepers during the COVID-19 pandemic, offers important insights. Notably, Lezzet Ankara does not charge commission fees to shopkeepers, distinguishing it from typical commercial platforms. The challenges faced during its implementation process provide valuable clues about the future of alternatives that could be developed by local governments. The main aim of the study is the potential of the Lezzet Ankara experience to create its own value and the reasons why this experience has not continued.

Anahtar Kelimeler

Platform capitalism, platforms and urban spaces, commons, commoning platforms, Lezzet Ankara

Kaynakça

• Aba, A. (2021, Haziran 15). Platform kapitalizmine karşı kamucu örnek: Lezzet Ankara. NewsLabTurkey. 30 Kasım 2022 tarihinde, https://www.newslabturkey.org/2021/06/15/platform-kapitalizmine-karsi-kamucu-ornek-lezzet-ankara/ adresinden erişildi.
• Akçoraoğlu, A. (2019). Yeni kapitalizm teorileri, dijital devrim ve Türkiye kapitalizmi. Mülkiye Dergisi, 43(3), 525-575.
• Akkoyunlu, N. (2022). Akıllı şehirlerdeki akıl kimin neyin aklı?. İPA Dergi, 5, 20-24.
• Ankara BŞB (2021, Ekim 19). İyiliğin ve dayanışmanın tadı: Lezzet Ankara'da sipariş başladı. Ankara BŞB. 23 Ekim 2022 tarihinde, https://www.ankara.bel.tr/haberler/iyiligin-ve-dayanismanin-tadi-lezzet-ankarada-siparis-basladi-14944 adresinden erişildi.
• Ansell, C. ve Miura, S. (2020). Can the power of platforms be harnessed for governance?. Public Administration, 98(1), 261-276.
• Aşık, G. (2021, Haziran 18). Kamunun yemek hizmetleri faaliyetinde ne işi var? Lezzet Ankara tartışmaları. Daktilo1984. 30 Kasım 2023 tarihinde, https://daktilo1984.com/forum/kamunun-yemek-hizmetleri-faaliyetinde-ne-isi-var-lezzet-ankara-tartismalari/ adresinden erişildi.
• Ateş, M. ve Erinsel Önder, D. (2019). Akıllı şehir kavramı ve dönüşen anlamı bağlamında eleştiriler. Megaron, 14(1), 41-50.
• Atık, E. ve Genç, F. N. (2022). Covid-19 pandemi sürecinde büyükşehir belediyelerinin gerçekleştirdiği çalışmalar. Artuklu Kaime Uluslararası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi, 5(1), 49-83.
• Barns, S. (2019). Negotiating the platform pivot: From participatory digital ecosystems to Infrastructures of everyday life. Geography Compass, 13(9), 1-14.
• Bauriedl, S. ve Strüver, A. (2020). Platform urbanism: Technocapitalist production of private and public spaces. Urban Planning, 5(4), 267-276.
• Bayırbağ, M. K. ve Penpecioğlu, M. (2022). Kentsel kriz: Yabancılaşmanın yönetişiminin sınırları. E. Acara ve M. Penpecioğlu (Der.), Tamamlanmamış kentsel devrim: Günümüz Türkiye’sinde kent, kriz ve gündelik hayat içinde (ss. 21 – 42). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Berfelde, R. ve Kluzik, V. (2022). Platforms becoming infrastructural? Mapping socio-spatial transformations. A. Strüver ve S. Bauriedl (Ed.), Platformization of urban life: Towards a technocapitalist transformation of European cities içinde (ss. 39-52). Berlin: De Gruyter.
• Bria, F. (2016). Public policies for digital sovereignty. T. Scholz ve N. Schneider (Ed.), Ours to hack and to own the rise of platform cooperativism, a new vision for the future of work and a fairer internet içinde (ss. 218-222). New York and London: OR Books.
• Bulut, E. ve Yeşilyurt, A. (2022, Şubat 15). Platform kapitalizminin tekerlerine çomak sokan kuryeler ve esnaf kurye ideolojisinin alaşağı edilişi. Birikim. 24 Eylül 2023 tarihinde, https://birikimdergisi.com/guncel/10914/platform-kapitalizminin-tekerlerine-comak-sokan-kuryeler-ve-esnaf-kurye-ideolojisinin-alasagi-edilisi adresinden erişildi.
• Bulut, E. ve Yeşilyurt, A. (2024). Delivery workers’ visibility struggles: Weapons of the gig, (extra) ordinary social media and strikes. Convergence, 30(1), 450-475.
• Caprotti, F., Chang, I. C. C., ve Joss, S. (2022). Beyond the smart city: A typology of platform urbanism. Urban Transformations, 4(1), 1-21.
• Cardullo, P. (2019). Smart commons or a “smart approach” to the commons?. P. Cardullo, C. Di Feliciantonio ve R. Kitchin (Ed.). The right to the smart city içinde (ss. 85-98). Bingley: Emerald Publishing Limited.
• Chaudhary, S. ve Choudry, A. (2023). Political common(ing) in a smart city. U. Chatterjee, N. Bandyopadhyay, M.D. Setiawati, S. Sarkar (Ed.), Urban commons, future smart cities and sustainability içinde (ss. 53 – 72). New York: Springer.
• Conaty, P., A. Bird ve Ross, C. (2018). Working together: Trade union and co-operative innovations for precarious workers. Manchester: Co-operatives UK.
• Culpepper, P. D. ve Thelen, K. (2020). Are we all Amazon primed? Consumers and the politics of platform power. Comparative Political Studies, 53(2), 288-318.
• Cumhuriyet (2021, Haziran 24). Mansur Yavaş'tan Yemek Sepeti CEO'su Nevzat Aydın'a yanıt. Cumhuriyet. 25 Ağustos 2021 tarihinde, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/mansur-yavastan-yemek-sepeti-ceosu-nevzat-aydina-yanit-1847106 adresinden erişildi.
• Çelikyay, H. H. (2017). İstanbul perspektifinden akıllı şehirlere bakış: Şehirleri akıllı kılan sadece teknoloji mi?. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(4), 1-8.
• Durmuşoğlu, C. (2021, Ağustos 4). Bir Lezzet Ankara tartışması: Peki hiç mi faydası yok?. Daktilo1984. 30 Kasım 2023 tarihinde, https://daktilo1984.com/forum/bir-lezzet-ankara-tartismasi-peki-hic-mi-faydasi-yok/ adresinden erişildi.
• Ekonomi Ankara (2023, Ocak 16). Lezzet Ankara lezzetsiz kaldı. Ekonomi Ankara. 3 Aralık 2023 tarihinde, https://www.ekonomiankara.com/lezzet-ankara-lezzetsiz-kaldi/3869/ adresinden erişildi.
• Erol, A. (2023). Kendi hesabına çalışan (esnaf) kuryelerin hukuki statüleri ve sendikalaşma hakları. SÜHFD, 31(3), 1081-1108.
• Gerek, C. (2021, Haziran 30). Oligopolle mücadele ve rekabet: Lezzet Ankara tartışması. Daktilo1984. 30 Kasım 2023 tarihinde, https://daktilo1984.com/yazilar/oligopolle-mucadele-ve-rekabet-lezzet-ankara-tartismasi/ adresinden erişildi.
• Göçoğlu, V. (2022). Türkiye’de akıllı kent alan yazınının genel projeksiyonu: Dergipark kapsamındaki çalışmalar üzerine bir araştırma. Ombudsman Akademik, 8(16), 69-105.
• Graham, M. (2020). Regulate, replicate, and resist - The conjunctural geographies of platform urbanism. Urban Geography, 41(3), 453-457.
• Gritv.net (2021, Haziran 30). Lezzet Ankara ile Yemeksepeti karşı karşıya: Komisyonsuz belediye platformu tartışma yarattı. Gritv.net. 30 Kasım 2023 tarihinde, https://www.gritv.net/gri-haberler-haberleri/lezzet-ankara-ile-yemek-sepeti-karsi-karsiya-komisyonsuz-belediye-platformu-tartisma-yaratti adresinden erişildi.
• Güneş, C. (2021, Temmuz 2). Bir tüketici refahının peşinde: Lezzet Ankara’nın faydasızlığı. Daktilo1984. 30 Kasım 2023 tarihinde, https://daktilo1984.com/forum/bir-tuketici-refahinin-pesinde-lezzet-ankaranin-faydasizligi/ adresinden erişildi.
• Güney, C. (2020). Alternatif “akıllı” şehir yaklaşımının kamucu politikalarla oluşturulması. Madde, Diyalektik ve Toplum, 3(4), 390-398.
• Gürsoy, O. (2023). Türkiye’deki büyükşehir belediyelerinin mobil teknoloji kullanımlarının analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 14(38), 666-686.
• Gürsoy, O. ve Ömürgönülşen, U. (2022). Yeni teknolojiler ve yerel hizmetlere yansımaları. C. Babaoğlu, L. Memiş ve O. Erdoğan (Ed.), Yerel yönetimler teknoloji ve katılım içinde (ss. 17-50). Ankara: Orion.
• Haberler.com (2021, Haziran 17). Sıfır komisyonlu 'Lezzet Ankara'ya’ esnaftan yoğun ilgi. 22 Temmuz 2021 tarihinde https://www.haberler.com/haberler/sifir-komisyonlu-lezzet-ankara-ya-esnaftan-yogun-14206330-haberi/ adresinden erişildi.
• İnci, E. (2018). Sarı taksiler ve gri sulardaki Uber. İktisat ve Toplum, 90, 33-39.
• İstanbul Planlama Ajansı (İPA) (2024). Airbnb yasası: Kısa süreli kiralamaların konut kriziyle ilişkisi. İstanbul: İstanbul BŞB Kültür Yayınları.
• İstanbul Planlama Ajansı İstatistik Ofisi (2024). https://ipa.istanbul/birimler/istanbul-istatistik-ofisi/
• Kavada, A. (2021). Hareket partisi dijital çağda seçimleri kazanıp demokrasiyi dönüştürmek: Paulo Gerbuodu’nun bölümü üzerine düşünceler. D. Chandler ve C. Fuchs (Der.), Dijital nesneler, dijital özneler içinde (ss. 269 – 276). Ankara: Notabene.
• Kaya, E. ve Memiş, L. (2022). Türkiye’de mobil belediye: Orta ölçekli kentler üzerine bir değerlendirme. C. Babaoğlu, L. Memiş ve O. Erdoğan (Ed.), Yerel yönetimler teknoloji ve katılım içinde (ss. 101-130). Ankara: Orion.
• Kıdak, E. (2021) Kargo taşımacılığında kendi hesabına çalışma aldatmacası esnaf kurye modeli. Ankara: Tümtis Yayınları.
• Kızılcık, G. (2024, Nisan 22). Prof. Dr. Savaş Zafer Şahin: İmar, ihale, istihdam kıskacında yeni bir belediyecilik mümkün mü?. Ayrancım. 27 Ekim 2024 tarihinde, https://ayrancim.org.tr/?p=10885 adresinden erişildi.
• Kim, S., Andersen, K. N. ve Lee, J. (2022). Platform government in the era of smart technology. Public Administration Review, 82(2), 362-368.
• Krisch, A. (2022). From smart to platform urbanism to platform municipalism: Planning ideas for platforms in Toronto and Vienna. A. Strüver ve S. Bauriedl (Ed.), Platformization of urban life: Towards a technocapitalist transformation of European cities içinde (ss. 53-72). Berlin: De Gruyter.
• Kurtuluş, Ö. (2021). Sosyal ve dayanışma ekonomisinin dijital hali: Platform kooperatifçiliği. İPA İstanbul, 2, 24-27.
• Lekkas, C. K. ve Souitaris, V. (2023). Bureaucracy meets digital reality: The unfolding of urban platforms in European municipal governments. Organization Studies, 44(10), 1649-1678.
• Leszczynski, A. (2020). Glitchy vignettes of platform urbanism. Environment and Planning D: Society and Space, 38(2), 189-208.
• Lezzet Ankara Sosyal Medya Hesapları
• Lezzet Ankara Web Sitesi
• Lynch, C. R. (2020). Contesting digital futures: Urban politics, alternative economies and the movement for technological sovereignty in Barcelona. Antipode, 52(3), 660-680.
• Meijer, A. ve Bolívar, M. P. R. (2016). Governing the smart city: A review of the literature on smart urban governance. International Review of Administrative Sciences, 82(2), 392-408.
• Morell, M. F. (2020). Dijital müşterekler. G. D’Alis, F. Demaria ve G. Kallis (Der.), Küçülme yeni bir çağ için kavram dağarcığı içinde (ss. 226-229). İstanbul: Metis.
• Morozov, E. (2019). Digital socialism? The calculation debate in the age of big data. New Left Review, 116, 33-67.
• Muldoon, J. (2022). Platform socialism: How to reclaim our digital future from big tech. London: Pluto.
• Orsi, J. (2015, Mayıs 27). Three ways to put tech platforms into the commons. The Nation. 21 Ekim 2022 tarihinde, https://www.thenation.com/article/archive/5-ways-take-back-tech/ adresinden erişildi.
• Öner, Ş. ve Çam, B. (2021). Covid-19 sürecinde yükselen sosyal belediyecilik: Ankara Büyükşehir Belediyesi örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 19, Özel Sayı, 137-163.
• Öz, İ. (2023). Platform ekonomisinde kolektif eylemi yeniden düşünmek: Trendyol ve Yemeksepeti kuryelerinin eylemleri. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 21(82), 87-116.
• Özdemir, B. (2022). İstanbul’un geleceğinde dijital yurttaşlık. İPA İstanbul, 5, 38 – 41.
• Özen, C. (2021, Haziran 26). Lezzet Ankara: Devletçiliğin son çırpınışı. Daktilo 1984. 30 Kasım 2023 tarihinde, https://daktilo1984.com/yazilar/lezzet-ankara-devletciligin-son-cirpinisi/ adresinden erişildi.
• Özer, Y. E. (2022). Akıllı şehir ve akıllı yönetişim için bir araç: Yerel yönetimlerde kamuoyu yoklaması ve araştırması. C. Babaoğlu, L. Memiş ve O. Erdoğan (Ed.), Yerel yönetimler teknoloji ve katılım içinde (ss. 51-76). Ankara: Orion.
• Papadimitropoulos, E. (2021). Platform capitalism, platform cooperativism, and the commons. Rethinking Marxism, 33(2), 246-262.
• Rossi, U. (2019). The Common-Seekers: Capturing and reclaiming value in the platform metropolis. Environment and Planning C: Politics and Space, 37(8), 1418-1433.
• Rossi, U. (2022). Küresel kapitalizmde kentler. (Çev. M. Penpecioğlu,), İstanbul: Litera. (Orijinal eserin yayın tarihi 2021)
• Sadowski, J. (2020). Cyberspace and cityscapes: On the emergence of platform urbanism. Urban Geography, 41(3), 448-452.
• Schneider, N. (2018). An internet of ownership: Democratic design for the online economy. The Sociological Review, 66(2), 320-340.
• Scholz, T. (2016). Platform cooperativism: Challenging the corporate sharing economy. New York: Rosa Luxemburg Stiftung.
• Seçkiner Bingöl, E. (2021). Akıllı şehir projelerine vatandaş katılımı: İstanbul Büyükşehir Belediyesi örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(4), 1251-1275.
• SosyalParaAnaliz (2021, Haziran 13). Serbest Kürsü - Yemeksepeti vs. Ankara Büyükşehir Belediyesi. SosyalParaAnaliz. 30 Kasım 2023 tarihinde, https://sosyal.paraanaliz.com/2021/06/13/serbest-kursu-yemeksepeti-vs-ankara-buyuksehir-belediyesi/ adresinden erişildi.
• Srnicek, N. (2017). The challenges of platform capitalism: Understanding the logic of a new business model. Juncture, 23(4), 254-257.
• Şahin, S. Z. (2021). Kent konseylerinin katılımcılık mekanizmalarının Covid-19 Pandemisindeki rolü: Ankara Kent Konseyi örneği. S. Ersavaş Kavanoz, A. Uzun ve H. Şengün (Ed.), Karmaşık sorunlar ve kent içinde (ss. 127-142). Ankara: Astana Yayınları.
• Şengül, T. (2021, Mart 20). Akıllı kent ne kadar akıllı?. Birgün. 23 Eylül 2022 tarihinde, https://www.birgun.net/makale/akilli-kent-ne-kadar-akilli-338201 adresinden erişildi.
• T24 (2021, Haziran 12). Nevzat Aydın'dan Mansur Yavaş'ın duyurduğu "Lezzet Ankara"ya yorum: Rakip olmayan bir devlet kalmıştı. T24. 27 Ekim 2023 tarihinde, https://t24.com.tr/haber/nevzat-aydin-dan-mansur-yavas-in-duyurdugu-lezzet-ankara-ya-yorum-rakip-olmayan-bir-devlet-kalmisti,958620 adresinden erişildi.
• Taylor, A. (2016). Non-Cooperativisim. T. Scholz ve N. Schneider (Ed.), Ours to hack and to own the rise of platform cooperativism, a new vision for the future of work and a fairer internet içinde (ss. 233-238). New York and London: OR Books.
• Thompson, M. (2021). What’s so new about new municipalism?. Progress in Human Geography, 45(2), 317-342.
• Törnberg, P. (2023). How platforms govern: Social regulation in digital capitalism. Big Data & Society, 10(1). 1-13.
• Uzgören G. ve Türkün, A. (2018). Airbnb’nin soylulaşma sürecine etkisi: Kadıköy Rasimpaşa Mahallesi örneği. Planlama, 28(2), 154-170.
• Van Dijck, J., De Winkel, T. ve Schäfer, M. T. (2023). Deplatformization and the governance of the platform ecosystem. New Media & Society, 25(12), 3438-3454.
• Van Dijck, J., Poell, T. ve De Waal, M. (2018). The platform society: Public values in a connective world. London: Oxford University Press.
• Velibeyoğlu, K. (2016). Akıllı kentler: Vaatler ve ötesi. S. Şanlısoy (Ed.), Yenilikçi sürdürülebilir gelişme stratejileri bağlamında Türkiye ekonomisinin geleceğine yönelik çözüm arayışları içinde. İzmir: DEÜ Yayınları.
• Wilson, A., Tewdwr-Jones, M. ve Comber, R. (2019). Urban planning, public participation and digital technology: App development as a method of generating citizen involvement in local planning processes. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 46(2), 286-302.
• Woodcock, J. (2021) The fight against platform capitalism: An inquiry into the global struggles of the gig economy. London: University of Westminster Press.
• Yeşilbağ, M. (2022). Dijital platform çağında toplum, ekonomi ve siyaset. Posseible, 11(2), 1-24.
• Yurttakal, E. ve Avaner, T. (2022). Yerel yönetimlerde akıllı kent uygulamaları ve engelli politikaları üzerine. C. Babaoğlu, L. Memiş ve O. Erdoğan (Ed.), Yerel yönetimler teknoloji ve katılım içinde (ss. 77-100). Ankara: Orion.
• Zoğal, V. ve Emekli, G. (2023). Kısa süreli konut kiralamalarının profesyonelleşmesi ve etkileri: Muğla’da Airbnb örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 32(2), 289-312.