Development of “Environmental Attributes Scale” in Historical City Centers: The Case of Ankara-Hacıbayram Square

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 46, 2467 - 2492, 31.12.2024

Başak Yurtseven , Dicle Oğuz

https://doi.org/10.31198/idealkent.1576583

Öz

The aim of this study is to develop a scale to identify the effects of the physical and social transformation of Hacıbayram Square after urban on the residents, employees and visitors from different districts of Ankara. In the scale development process, firstly, a literature review was conducted, and no scale was found for the purpose of the study and the research question. In this context, it was decided to develop a scale for determining the physical and social qualities of the place. In this context, deductive method was used, literature review and expert opinions were taken into consideration. Thus, an item pool of 37 items was created. In the scale development study, a 5-point Likert-type scale was used. Initially, Exploratory Factor Analysis (EFA) and Confirmatory Factor Analysis (CFA) were applied to determine the construct validity of the scale. The factorization structure was determined with EFA and it was decided that the KMO (0.851) and Bartlett’s test chi-square value (2933,668) were appropriate. With CFA, it was tested whether a previously defined and delimited structure was confirmed as a model. The 8 items with low factor loadings and incompatibilities under the dimensions were removed from the data set. According to the results of the construct validity analysis of the scale, it was determined that the “Environmental Attributes Scale” consists of 22 items and four dimensions. As a result of the analyzes, it was determined that the scale had an adequate fit index. Chi-square degrees of freedom ratio (1.51) was at the expected level, RMSEA value (0.055) was at the expected level, CFI value (0.98) was at the expected level, NFI value (0.93) was at the expected level and GFI value (0.86) was slightly below the expected limit. According to the results of the reliability analysis of the scale, Cronbach's Alpha internal consistency coefficient was founded as 0.89 for the whole scale. Cronbach's Alpha internal consistency coefficient was .768 for “comfort and visual image” dimension, .815 for “access and linkages” dimension, .840 for “use and activities” dimension, and .712 for “socialization” dimension. As a result of these findings, it was determined that the “Environmental Attributes Scale” developed to identify the attitudes of users towards the physical and social characteristics of Hacıbayram Square and its environment is a valid and reliable measurement tool.

Anahtar Kelimeler

Scale development, reliability, validity, place quality, content analysis, environmental qualities

Tarihi Kent Merkezlerinde “Çevresel Özellikler Ölçeği”nin Geliştirilmesi: Ankara-Hacıbayram Meydanı Örneği

Öz

Bu çalışmanın amacı, Hacıbayram Meydanı ve çevresinin kentsel yenileme sonrası geçirdiği fiziksel ve sosyal dönüşümün, alanda yaşayanlar, çalışanlar ve Ankara’nın farklı ilçelerinden gelen ziyaretçiler üzerindeki etkilerinin tespit edilmesine yönelik bir ölçek geliştirmektir. Ölçek geliştirme sürecinde öncelikle alan yazın taraması yapılmış, çalışmanın amacına ve araştırma sorusuna yönelik bir ölçek bulunamamış, bu bağlamda yerin fiziksel ve sosyal niteliklerinin belirlenmesine yönelik bir ölçek geliştirilmesine karar verilmiştir. Bu kapsamda tümdengelim yöntemine başvurulmuş, alan yazın taraması ve uzman görüşleri göz önünde tutulmuştur. Böylece, 37 maddelik bir madde havuzu oluşturulmuştur. Ölçek geliştirme çalışmasında, 5’li likert tipi ölçek kullanılmıştır. Öncelikle, ölçeğin yapı geçerliğini belirleyebilmek için Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) ve Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) uygulanmıştır. AFA ile faktörleşme yapısı belirlenmiş, KMO (0.851) ve Barlett testi ki-kare değerinin (2933,668) uygun olduğuna karar verilmiştir. DFA ile daha önceden tanımlanmış ve sınırlandırılmış bir yapının, bir model olarak doğrulanıp doğrulanmadığı test edilmiştir. Boyutlar altında faktör yükü düşük oran alan ve uyumsuz olduğu belirlenen 8 madde veri setinden çıkarılmıştır. Ölçeğin, yapı geçerliği analizi sonuçlarına göre, “Çevresel Özellikler Ölçeği” nin 22 madde ve dört boyuttan oluştuğu tespit edilmiştir. Yapılan analizler sonucu ölçeğin yeterli düzeyde uyum indeksine sahip olduğu belirlenmiştir. Ki-kare serbestlik derecesi oranının (1.51) beklenen düzeyde, RMSEA değerinin (0.055) beklenen düzeyde, CFI değerinin (0.98) beklenen düzeyde, NFI değerinin (0.93) beklenen düzeyde ve GFI değerinin (0.86) beklenen sınırın bir miktar altında olduğu görülmüştür. Ölçeğin güvenirlik analizi sonuçlarına göre, Cronbach Alpha iç tutarlık katsayısı ölçeğin tümü için 0,89 olarak tespit edilmiştir. Cronbach’s Alpha iç tutarlık katsayısı “konfor ve görsel imaj” boyutu için .768, “erişim ve ulaşılabilirlik” boyutu için .815, “kullanım ve etkinlikler” boyutu için .840, “sosyalleşme” boyutu için .712 olarak belirlenmiştir. Bu bulgular sonucunda, alan kullanıcılarının Hacıbayram Meydanı ve çevresinin fiziksel ve sosyal niteliklerine yönelik tutumlarını belirlemek amacıyla geliştirilen “Çevresel Özellikler Ölçeği” nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ölçek geliştirme, güvenirlik, geçerlik, yer kalitesi, içerik analizi, çevresel nitelikler

Etik Beyan

Bu çalışmada, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Alt Etik Kurulu’na başvurulmuş ve 09.01.2023 toplantı tarihli, 01 toplantı sayılı, 02 karar sayılı (56786525-050.04.04-791473) raporda araştırmanın etik olarak uygun olduğuna karar verilmiştir.

Kaynakça

• Altınçekiç, H., Ergin, B., & Tanfer, M. (2014). Tarihsel Süreç İçinde Kent Kimliğinin Mekânsal Kalite Değerlendirmesi Üzerine Bir Araştırma (Taksim Meydanı). Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 15(2), 132-148. doi: http://dx.doi.org/10.17474/acuofd.26010
• Altman, I., & Low, S. (1992). Human behavior and environments: Advances in theory and research. New York: Plenum Press.
• Asiliskender, B. (2004). Kimlik, Mekân ve Yer Deneyimi. Kültür ve İletişim, 7(2), 73-94.
• Beidler, K. (2007). Sense of Place and New Urbanism: Towards a Holistic Understanding of Place and Form, [Doctoral dissertation, Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University]. Virginia Tech Digital Thesis (Open access). Blacksburg, Virginia. http://hdl.handle.net/10919/27571
• Canter, D. (1977). The Psychology of Place. London: Architectural Press.
• Carr, S., Francis, M., Rivlin, L., & Stone, A. (1992). Public Space (Environment and Behavior Series). USA: Cambridge University Press.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS VE Lisrel uygulamaları (3. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• DeVellis, R. (2014). Ölçek geliştirme kuram ve uygulamalar. (T. Totan Çev.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Durmuş, B., Yurtkoru, E., & Çinko, M. (2013). Sosyal bilimlerde SPSS ile veri analizi (5. baskı). İstanbul: Beta Yayınları.
• Ertürk, F. (2019). Sokak Pratiği Aracılığıyla Yer ve Yerin Ruhunun Anlamaya Yönelik Bir Sentez Önerisi: Hermeneutik-Fenomenolojik-Semiyolojik Çerçeve Yaklaşım [Yayımlanmış Doktora Tezi]. Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı]. Kocaeli.
• Fraenkel, J., & Wallen, N. (2008). How to Design and Evaluate Research in Education (7th ed. ed.). New York: McGraw-Hill.
• Gehl, J. (2001). Life between buildings (5th ed.), Copenhagen: Danish Architectural Press.
• Heritage Led Regeneration. (2005). Delivering Good Practice Göteborg Declaration. Retrieved from https://cetaf.org/elementor-9222/ (10.02.2023).
• Jorgensen, B., & Stedman, R. (2001). Sense of place as an attitude: Lakeshore owners’ attitude toward their properties. 21, 233-248. https://doi.org/10.1006/jevp.2001.0226
• Kalaycı, Ş. (2006). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kline, P. (1994). An easy guide to factor analysis. New York: Routledge.
• Koca, S. (2005). Çağdaş Mimarlıkta Yersizlik [Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı. İstanbul.
• Kostoff, S. (1999). The city assembled, London: Thames and Hudson.
• Kyle, G., Graefe, A., & Manning, R. (2005). Testing the Dimensionality of Place Attachment in Recreational Settings. Environment and Behavior, 37(2), 153-177. https://doi.org/10.1177/0013916504269654
• Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28(4), 563–575. https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.1975.tb01393.x
• Madanipour, A. (1996). Design of urban space. New York: Wiley.
• Marcus, C., & Francis, C. (1990). People Places: Design Guidelines For Urban Open Space. USA: Van Nostrand Reinhold.
• Maslow, A. (1954). Motivation and Personality (3rd ed.). New York: Longman.
• Özdamar, K. (2003). Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Eskişehir: Kaan Kitabevi Yayınları.
• Pallasmaa, J. (2018). Tenin Gözleri: Mimarlık ve Duyular. İstanbul: Yem Yayınları.
• Prohansky, H., Fabian, A., & Kamikoff, R. (1983). Place-identity: Physical world socialization of the self. Journal of Environmental Psychology, 3, 57-83. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(83)80021-8
• Project for Public Spaces. (2000). How to Turn A Place Around: A Handbook of Creating Successful Public Spaces. New York: Project for Public Space.
• Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion Limited.
• Sennett, R. (2002). Kamusal insanın çöküşü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Scannell, L., & Gifford, R. (2010). Defining place attachment: A tripartite organizing framework. Journal of Environmental Psychology, 30, 1-10. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2009.09.006
• Tabachnick, B., & Fidell, L. (2007). Using multivariate statistics (5th ed.). Boston: Pearson Education Inc.
• Tekeli, İ. (2003, Nisan 11-13). Kentleri Dönüşüm Mekânı Olarak Düşünmek [Tam metin]. Kentsel Dönüşüm Sempozyumu (pp. 2-7). İstanbul: YTÜ Basım Yayın Merkezi Matbaası.
• Tezbaşaran, A. (1997). Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Tuan, Y. (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. London: University of Minnesota Press.
• Turner, P. (2006). Place sense of place and presences. Presence: Teleoperators & Virtual Environments, 15(2), 204-217. https://doi.org/10.1162/pres.2006.15.2.204
• TÜİK. (2021). İstatistik Veri Portalı. 3 Ağustos 2023 tarihinde https://www.tuik.gov.tr/ adresinden ulaşılmıştır.
• Whyte, W. (2000). The Social Life of Small Urban Spaces. New York, USA: Project for Public Spaces.
• Williams, D., Patterson, M., Roggenbuck, J., & Watson, A. (1992). Beyond the commodity metaphor: Examining emotional and symbolic attachment to place. Leisure Sciences, 14, 29-46.