Davranışsal coğrafyada değişen kentsel mekân algısı: Deprem kentleri örneği

Year 2025, Issue: 48, 472 - 510, 30.06.2025

Yücel Dinç

https://doi.org/10.31198/idealkent.1485729

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Şubat 2023 depremleri nedeniyle yıkımların en fazla yaşandığı Adıyaman, Kahramanmaraş, Malatya ve Antakya’da kentsel mekân algısını ortaya koymaktır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada bu dört kentin sakinlerinin sosyal medyada yaptıkları toplam 346 yorum içerik yönünden incelenmiştir. Yorumların sistematik olarak analiz edilmesi için literatürde geçen kent imgesi tipolojileri doküman analizine tabi tutulmuştur. Çalışmada, akademik çevrelerce yaygın bir şekilde kabul gören Lynch (1960)’ın tipolojisi kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre; kesimler ve nirengi noktalarının kentsel mekân algısında daha fazla ön plana çıktığı, kenarlar ve kavşakların ise aynı öneme sahip olmadığı görülmüştür. Araştırmalar neticesinde Lynch tipolojisini kullanan akademik çalışmalarda kent imgeleri üzerinden ortaya konulan literatür bulgularının bu çalışmanın bulgularıyla genel olarak uyumlu olduğu anlaşılmıştır. Daha da önemlisi, araştırmadan elde edilen başlıca çıkarımların Lynch'in teorisinin dijital çağdaki geçerliliğini de desteklediği söylenebilir. Çalışmanın son bölümünde, özellikle depremlerle yıkılmış kentlerin dirençli ve sürdürülebilir olabilmeleri için kentsel hafızanın özenle korunması gerektiği vurgulanmıştır.

Keywords

Deprem , davranışsal coğrafya , kentsel mekân algısı , Lynch tipolojisi

Changing urban space perception in behavioral geography: The case of earthquake cities

Abstract

The aim of this study is to reveal the perception of urban space in Adıyaman, Kahramanmaraş, Malatya and Antakya, where the most destruction was experienced due to the earthquakes on February 2023. In the study using qualitative research method, 346 comments made by the residents of these four cities on social media were examined in terms of content. In order to systematically analyze the comments, urban image typologies were subjected to document analysis. In the study, Lynch's (1960) typology was used. According to findings; It was observed that districts and landmarks were more prominent in the perception of urban space, while edges and nodes did not have the same importance. As a result of the research, it was understood that the literature findings on city images in studies using Lynch typology are generally compatible with the findings of this study. More importantly, it can be said that the inferences obtained from the research also support the validity of Lynch's theory in the digital age. In the last part, it was emphasized that urban memory must be carefully preserved, especially in order for cities destroyed by earthquakes to be resilient and sustainable.

Keywords

Earthquake , behavioral geography , perception of urban space , Lynch typology

References

• Adıyamanlıyız [@adıyamanliyizz]. (2024, Mart 27). “Her sokağını bildiğim şehirde şimdi kayboluyorum” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/C3aF_CQKDDq/
• Adıyaman Haber Ajansı [@adiyamanhaberajansi02]. (2024, Mayıs 30). “Yağmurlu bir günden herkese günaydınlar” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/C2JlUQEoYdz/
• Aliağaoğlu, A. (2007). Davranışsal coğrafyaya bir örnek: Öğrenci merkezli Balıkesir şehir imajı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 17-44. https://dergipark.org.tr/tr/pub/firatsbed/issue/6323
• Aliağaoğlu, A., & Mirioğlu, G. (2020). Balıkesir kent kimliği. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 42, 374-399. https://doi.org/10.32003/igge.736051
• Alkan, A., & Yılmaz Çildam, S. (2019). Üniversite öğrencilerinin kent imajlarına yönelik bir araştırma: Siirt üniversitesi örneği. Türk Coğrafya Dergisi, 73, 90-95. https://doi.org/10.17211/tcd.602568
• Altuğ, F., Demirağ Turan, İ., & Aktaş, C. (2021). Mekân algısını etkileyen parametrelerin CBS ve istatistiksel tekniklerle incelenmesi: Giresun örneği. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 44, 377-395. https://doi.org/10.32003/igge.928245
• Appleyard, D. (1969). City designers and the pluralistic city. L. Rodwin (Der.), Planning, urban growth, and regional development: the experience of the Guyana program of Venezuela içinde (ss. 422-452). Cambridge Massachusetts: M.I.T. Press.
• Appleyard, D. (1970). Styles and methods of structuring a city. Environment and behavior, 2(1), 100-117. https://doi.org/10.1177/001391657000200106
• Aragones, J. I., & Arredondo, J. M. (1985). Structure of urban cognitive maps. Journal of Environmental Psychology, 5(2), 197-212. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(85)80017-7
• Arık, F. (2023). Afet dönemlerinde kollektif bellek ve mekân üretimi: 6 Şubat depremlerinin ardından Antakya. V. Eren (Der.), İnterdisipliner yaklaşımla Hatay’da afet deneyimi içinde (ss. 3-19). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Belge, R. (2018). Denizli kent kimliğini oluşturan coğrafi öğeler. Ege Coğrafya Dergisi, 27(2), 167-181. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ecd/issue/41304/499233
• Belge, R. (2023). Kent kimliği okuyazarlığı. R. Sever (Der.), Eğitimde coğrafya okuryazarlığı içinde (ss. 323-343), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Bilgili, M. (2016). Coğrafya öğretiminde mekân ve yer karmaşası üzerine bir araştırma. Coğrafya Eğitimi Dergisi, 2(1), 11-19.
• Biz Malatyalıyız [@bizmalatyaliyiz]. (2024, Nisan 4). “Merkezdeki İş Bankası boşaltılıyor, muhtemelen yıkılacak” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/C5VVL9xsaMh/
• Bunting, T.E., & Guelke, L. (1979). Behavioral and perception geography: A critical appraisal. Annals of Association of American Geographers, 69(3), 448-462. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.1979.tb01268.x
• Burton, L. (1968). Lowenthal, environmental perception and behavior, Natural Resources Journal, 8(3), 549-552. https://digitalrepository.unm.edu/nrj/vol8/iss3/13
• Büyüktaş, Ö., & Çelen Öztürk, A. (2024). Kurtuluş Caddesi’nin kentsel bellek bağlamında zihin haritaları üzerinden analizi. Mimarlık ve Yaşam, 9(1), 1-20. https://doi.org/10.26835/my.1264563
• Cebe, A. (2016). Adıyaman ilinin turizm coğrafyası. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Chan, A., Suryadipura, D., & Kostini, N. (2021). City image: city branding and city identity strategies. Review of Integrative Business and Economics Research, 10, 330-341.
• Deniz Topçu, K. (2011). Kent kimliği üzerine bir araştırma: Konya örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 1050-1072.
• De Jonge, D. (1962). Images of urban areas: Their structure and psychological foundations. Journal of the American Institute of Planners, 28, 266-276. https://doi.org/10.1080/01944366208979452
• Demir, E. (1997). Malatya şehri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Demir, E. (2004). Adıyaman şehrinin yerleşimi, nüfusu ve ekonomik yapısı. Türk Coğrafya Dergisi, 42, 115-144. https://doi.org/10.17211/tcd.91770
• Dinç, Y., & Üçeçam Karagel, D. (2017). Antakya şehrinin kuruluşu ve mekânsal gelişimi. F. Arslan (Der.), Türkiye coğrafyası araştırmaları içinde (ss. 571-596). Ankara: Pegem Yayınevi.
• Dinç, Y. (2022). Kahramanmaraş ilinde kentleşme (1950-2021): Süreç, dağılış ve mekânsal gelişim. Ö. Şen (Der.), Coğrafi boyutlarıyla kent ve kentleşme içinde (ss. 135-162). İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Downs, R.M., & Stea, D. (1973). Image and environmet: Cognitive map¬ping and spatial behaviour. Chicago: Aldine Publishing Company.
• Downs, R. M., & Stea, D. (2011). Cognitive maps and spatial behaviour: process and products. M. Dodge, R. Kitchin ve C. Perkins (Der.), The map reader: Theories of mapping practice and cartographic representation içinde (ss. 312-317). UK: John Wiley & Sons.
• Drone Malatya [@drone_malatya]. (2024, Nisan 15). “Yeni Cami restorasyon çalışmaları” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/C2cyqDisLwr/
• Evans, G. W. (1980). Environmental cognition. Psychological Bulletin, 88, 259-287.
• Filomena, G., Verstegen, J. A., & Manley, E. (2019). A computational approach to ‘The image of the city.’ Cities, 89, 14–25. https://doi.org/10.1016/j.cities.2019.01.006
• Francescato, D., & Bebane, W. (1973). How citizens view two great cities: Milan and Rome. Roger M. Downs ve David Stea (Der.), Image and environment içinde (ss. 131-147). Chicago: Aldire Publishing Company.
• Gold, J. R. (2019). Behavioral geography. International Encyclopedia of Human Geography, 1, 282-293.
• Goldman, A. (1975). The use of landmarks in recalling retail stores. Urban Studies, 12(3), 319-324. https://doi.org/10.1080/00420987520080591
• Golledge, R. G., & Spector, A. N. (1978). Comprehending the urban environment: theory and practice. Geographical Analysis, 10, 403-426. https://doi.org/10.1111/j.1538-4632.1978.tb00667.x
• Google Earth (2024, Mayıs 16). https://earth.google.com/
• Gulick, J. (1963). Images of an Arab city. Journal of the American Institute of Planners, 29, 179-198. https://doi.org/10.1080/01944366308978063
• Güleç Solak, S. (2014). Mekân-kimlik etkileşimi ve kentsel mekânda tezahürleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Gürbüz, M., & Yıldırım, U. (2014). Kahramanmaraş ilinde belediye teşkilatı bulunan yerleşmelerin fonksiyonel analizi. KSU Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 129-154.
• Hart, R. A., & Moore, G. T. (1973). The development of spatial cognition: A review. R. M. Downs ve D. Stea (Der.), Image and environment cognitive mapping and spatial behavior. içinde (ss. 246-288). Chicago: Aldine.
• Hataycom [@hataycom] (2023, Aralık 25). “Bugün enkaz kalktıktan sonra Saray Caddesi”. [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/Cz60xBuL2_a/
• Hatayıkeşfet [@hatayikesfet]. (2024, Ocak 11). “Burası neresi çıkarabildiniz mi?” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/C1RRC-rM4Nt/
• Hataymuhtarı [@hatay_muhtari]. (2023, Aralık 12). “Armutlu girişindeki akaryakıt istasyonu açılmış..” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/CyDbxvnsyD1/
• Hataytube [@hataytube]. (2023, Aralık 16). “Binaların yerini arazilerin aldığı Antakya’da vatandaşlar yıllarca yaşadığı evlerinin yerlerini tanıyamaz hale geldiler” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/Cy0HOgCAZnL/
• Huang, J., Obracht-Prondzynska, H., Kamrowska-Zaluska, D., Sun, Y., & Li, L. (2021). The image of the city on social media: A comparative study using “Big Data” and “Small Data” methods in the Tri-City Region in Poland. Landscape and Urban Planning, 206, 103977. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2020.103977
• Ira, V. (1994). Environmental perception and environmental awareness at the area with disturbed environment (Upper Nitra region). Geografický časopis, 46, 173-188.
• Jiao, J., Holmes, M., & Griffin, G. P. (2017). Revisiting image of the city in cyberspace: Analysis of spatial Twitter messages during a special event. Journal of Urban Technology, 1–18. https://doi.org/10.1080/10630732.2017.1348881
• Johnson, M. L., Campbell, L. K., Svendsen, E. S., & McMillen, H. L. (2019). Mapping urban park cultural ecosystem services: A comparison of twitter and semi-structured interview methods. Sustainability, 11(21), 6137. https://doi.org/10.3390/su11216137
• Kahramanmaraşadair [@kahramanmarasadair]. (2024, Nisan 26). “Bahtiyar yokuşu…” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/C5F3tkQNFM8/
• Karadağ, A., & Turut, H. (2013). Üniversite öğrencilerinin kentsel çevre algısı üzerine bir araştırma: İzmir örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 11(1), 31-51. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000141
• Kaya, İ. (2014). Coğrafi düşüncenin değişimi ve paradigmalar. Y. Arı ve İ. Kaya (Der.), Coğrafya araştırma yöntemleri içinde (ss.19-49). Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği.
• Kaya, A.Y., & Akdemir, İ.O. (2021). Kentsel değişim-kent imgesi korelasyonu: Elazığ örneği, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(1), 1-23. https://doi.org/10.18069/firatsbed.822006
• Kısakürek, Ş., & Beyazıt, E. (2018). Kahramanmaraş kenti örneğinde kent kimliği ve kentsel donatı elemanları. Turkish Journal of Forest Science, 2(1), 49-59. https://doi.org/10.32328/turkjforsci.408372
• Kürkçüoğlu, E., & Ocakçı, M. (2015). Kentsel dokuda mekânsal yönelme üzerine bir algı-davranış çalışması: Kadıköy Çarşı bölgesi. Megaron, 10(3), 365-388.
• Lang, J. (1987). Creating architectural theory, the role of the behavioral science in environment design. New York: Van Nostrand Reinhold Company.
• Lau, Z. Y., Tan, X. Y., Arab, Y., Hassan, A. S., Dumrongchai, P. & Rakhmatulloh, A. R. (2021). A study on Kevin Lynch's urban design elements with a case study at Taman Seri Juru in Simpang Ampat Town of Penang. International Transaction Journal of Engineering, Management, & Applied Sciences & Technologies, 12(6), 1-13. http://doi.org/10.14456/ITJEMAST.2021.106
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi. (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Sel yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1974).
• Lowenthal, D. (1961). Geography, experience and imagination: Toward a geographical epistemology. Annals of Association of American Geographers, 51(3), 241-260. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.1961.tb00377.x
• Lynch, K. (1960). The image of the city. London: The M.I. T. Press.
• Malatya Sevdamız [@malatyasevdamız]. (2024, Nisan 18). “Burayı tanıyan var mı?” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/CwLD4pGsa5-/
• Maraş Sensin [@maras.sensin]. (2024, Nisan 26). “Özleyenler burda mı?” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/C0ldM8LoJDY/
• Maraştan Haberler [@marastanhaberler]. (2024, Nisan 26). “Mimarlar odası ve şehrin son durumundan üzücü bir haber var” [Fotoğraf] İnstagram. https://www.instagram.com/p/C48OvK4NS_y/
• Marti, P., García-Mayor, C., & Serrano-Estrada, L. (2019). Monitoring the pulse of renewed Spanish waterfront cities through Instasights. International Journal of Sustainable Development and Planning, 14(3). https://doi.org/10.2495/SDP-V14-N4- 333-346
• Montello, D. R. (2018). Handbook of behavioral and cognitive geography. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Mutlu, E., & Tanrıverdi Kaya, A. (2020). Bellek mekânlarının hatırlama ve unutulma döngüleri çerçevesince belirlenmesi için bir metodolojik öneri: Düzce örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji, 8(1), 891-914. https://doi.org/10.29130/dubited.634455
• Nasar, J. L. (1990). The evaluative image of the city. Journal of the American Planning Association, 56(1), 41–53. https://doi.org/10.1080/01944369008975742
• Nasar, J.L. (1998). The evaluative image of the city. London: Sage pub.
• Norberg-Schulz, C. (1971). Existence, space and architecture. London: Studio Vista.
• Pocock, D. C. (1971). Urban environmental perception and behaviour. Journal of Economic and Human Geography, 62(5), 321-326 https://doi.org/10.1111/j.1467-9663.1971.tb01147.x
• Pocock, D., & Hudson, R. (1978). Images of the urban environment. New York: Columbia University Press.
• Sağlık, E., & Kelkit, A. (2019). Kentsel kimlik bileşenlerinin kent kullanıcıları tarafından belirlenmesi: Örnek kent Çanakkale. Çanakkale Onsekizmart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Degisi, 5(1), 63-79. https://doi.org/10.28979/comufbed.539309
• Salam, Y., & Nurhasana, R. (2023). Analysis of Kevin Lynch's theory of city ımage (Case study of The Tanah Abang Area in Jakarta). Daengku: Journal of Humanities and Social Sciences Innovation, 3(4), 587-595. https://doi.org/10.35877/454RI.daengku1914
• Avcıoğlu, S. S., & Akın, O. (2017). Kolektif bellek ve kentsel mekân algısı bağlamında İstanbul Tuzla Köyiçi Koruma Bölgesi’nin mekansal değişiminin irdelenmesi. İdealkent, 8(22), 423-450.
• Shirvani, H. (1985). The urban design process. New York: Van Nostrand Reinhold Company.
• Siyavuş, A. E. (2020). A study on the urban image of university students: Tekirdağ urban image. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 42, 400-412.
• Smith, A. (2005). Conceptualizing city ımage change: The ‘Re-Imaging’ of Barcelona. Tourism Geographies, 7(4), 398-423, doi: 10.1080/14616680500291188
• Southworth, M. (1985). Shaping the city image. Journal of Planning Education and Research, 5(1), 52-59. https://doi.org/10.1177/0739456X8500500107
• Südaş, İ., & Öz, İ. (2018). Davranışsal coğrafyada bilişsel haritalar: Ege Üniversitesi örneği. Türk Coğrafya Dergisi, 71, 81-92. https://doi.org/10.17211/tcd.470931
• Tekeli, İ. (1991). Kent planlaması konuşmaları. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Temurçin, K., & Keçeli, K. (2015). Bir davranışsal coğrafya çalışması: Isparta şehri örneğinde uluslararası öğrencilerin kentsel mekân algısı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36, 1-22. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/11428/136487
• Tolun, B. (1980). Davranıslara yönelik coğrafya, Anglo-Saksonların ‘Behavioral Geography’si ve sosyo-ekonomik deneyimleri. İ.Ü. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 23, 257-278.
• Tuan, Y.F. (2003). Perceptual and cultural geography: A commentary. Annals of the Association of American Geographers, 93(4), 878-881, doi: 10.1111/j.1467-8306.2003.09304008.x
• Tunçel, H. (2002). Türk öğrencilerinin zihin haritalarında İslam ülkeleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 83-103. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/1888/
• Tunçel, H. (2009). Kentsel mekânın algılanması: Elazığ örneği. (Ed.), TÜCAUM 5. ulusal coğrafya sempozyumu içinde (s. 233-240). Ankara: Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Turut, H., & Özgür, E. M. (2018). Bir kente göçün hikâyesi: süreçler, bütünleşme ve aidiyet. Coğrafi Bilimler Dergisi, 16(1), 153-180. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000196
• Tümertekin, E. (1978). Beşeri coğrafyaya giriş. İstanbul: İ.Ü Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tümertekin, E. (1987). Ulaşım coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2020). Beşeri coğrafya insan, kültür, mekân. İstanbul: Çantay Kitapevi.
• Türkan, O. (2017). Çankırı şehrinde üniversite öğrencilerinin kentsel çevre algısı. Journal of International Social Research, 10(53), 409-424.
• Uğur, A., & Aliağaoğlu, A. (2018). Şehir coğrafyası. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Üçışık-Erbilen, S. (2012). Kentsel mekân algılamasına bir örnek: Gazi Mağusa (İsmet İnönü Bulvarı). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 157-166.
• Ülkeryıldız, E., Arsan, Z. D., & Akış, T. (2009). Öğrenci zihin haritalarında kente ilişkin deneyimle değişen çevre algısı. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11(1), 72-82. https://dergipark.org.tr/tr/pub/baunfbed/issue/24285/261946
• Ünügür, M. (1996). İstanbul’un değişen kent kimliği üzerine. Arkitekt Dergisi, 12, 42-49.
• Varnacı Uzun, F. (2018). Öğrencilerin Aksaray’a ilişkin kentsel çevre algıları. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 458-468.
• Worskett, R. (1969). The character of towns. London: The Architectural Pres.
• Zmudzinska-Nowak, M. (2003). Searching for legible city form: Kevin Lynch’s theory in contemporary perspective. Journal of Urban Technology, 10(3), 19-39. https://doi.org/10.1080/1063073032000175390