Türkiye’de turizm alanlarında iklim değişikliğine uyumlu mekânsal planlama ilkelerinin belirlenmesi

Year 2025, Issue: 48, 329 - 366, 30.06.2025

Aysun Aygün Oğur , Gamze Kazancı , Elif Ertekin

https://doi.org/10.31198/idealkent.1635775

Abstract

Turizm sektörü, bir yandan iklim değişikliğine karşı hassas ve kırılgan bir yapıya sahipken, diğer yandan sera gazı emisyonlarıyla iklim değişikliğine neden olan sektörlerden biridir. Bu nedenle, turizmin stratejik ve mekânsal planlaması, küresel ve ulusal iklim değişikliğiyle mücadele çabalarına katkı sağlayacak bir bakış açısıyla ele alınmalıdır. Dünyanın önde gelen turizm merkezlerinden biri olan Türkiye için bu konu coğrafi konumu ve ekonomik yapısı gereğiyle önemli bir noktada bulunmaktadır. Bu çalışma, Türkiye’deki turizm bölgelerinde iklim değişikliğinden kaynaklı riskler ile mücadele edebilmek ve turizm gelişiminin iklim değişikliği üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak üzere mekânsal planlamaya esas teşkil edecek ilkelerin belirlenmesini amaçlamaktadır. Turizm bölgelerinde mekânsal planlama ilkelerinin belirlenmesi için birinci aşamada, Türkiye’deki Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB) ve Turizm Merkezleri (TM) ile ilgili mevcut durum incelenmiştir. İkinci aşamada, Türkçe ve İngilizce akademik makaleler, raporlar ve tezler içeren sistematik bir literatür taraması yapılmıştır. Son aşamada, mevcut durum ve kapsamlı literatür taramasının bulguları ışığında, KTKGB ve TM’lerin riskleri ve potansiyelleri değerlendirilerek, iklim değişikliğiyle uyumlu mekânsal planlamanın temelini oluşturacak esaslar belirlenmiştir. Bu çalışma, iklim değişikliği uyumlu turizm için mekânsal planlamanın genel çerçevesini belirlemektedir. Bu çerçeve, gelecekteki turizm planları ve yatırımları için rehberlik sağlamayı amaçlamaktadır.

Keywords

turizm planlama , iklim değişikliğine uyum , mekânsal planlama , kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgesi , Türkiye.

Supporting Institution

Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Anadolu Doğa ve Kültür Koruma Kooperatifi (AnaDOKU)

Thanks

Bu çalışma Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü tarafından desteklenen ve Anadolu Doğa ve Kültür Koruma Kooperatifi (AnaDOKU) tarafından koordine edilen “İklim Değişikliği ve Turizm İlişkilerinin Ulusal Ölçekte Kavramsal Çerçevesinin Belirlenmesi” ve “Turizm Alanlarında İklim Değişikliğine Uyumlu Planlama İlkelerinin Belirlenmesi” projeleri çerçevesinde üretilmiştir.

Determining spatial planning principles for climate change adaptation in tourism areas in Türkiye

Abstract

The tourism sector is both sensitive and vulnerable to climate change, while also being one of the industries contributing it through greenhouse gas emissions. Therefore, tourism's strategic and spatial planning should be approached from a perspective supporting global and national efforts to combat climate change. For Türkiye, one of the world’s leading tourism destinations, this is significant due to its geographical location and economic structure. This study aims to identify the principles that will form the basis of spatial planning to combat the risks posed by climate change and reduce the negative impacts of tourism development on climate change in Türkiye’s tourism regions. Firstly, secondary data were utilized to reveal the current situation of the Culture and Tourism Conservation and Development Zone (CTCDZ) and Tourism Centers (TC) in Türkiye. Secondly, a systematic literature review was conducted. In the final stage, based on the findings of the comprehensive literature review, the risks and potentials of the CTCDZs and TCs were evaluated, and the principles for climate change-compatible spatial planning were identified. This study establishes the general framework for spatial planning in tourism, aligned with climate change adaptation. It is intended to serve as a guide for future tourism plans and investments.

Keywords

tourism planning , climate change adaptation , spatial planning , culture and tourism conservation and development area , Türkiye.

References

• Akduman Vural, B. M. (2017). Türkiye’de iklim değişikliğine karşı “kent ve su” arasındaki koruma kullanma dengesinin sağlanmasına yönelik stratejiler. Akademia Disiplinlerarası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3(1), 67-91.
• Arı, İ. ve Aydın, L. (2019). Türkiye'de yerel iklim değişikliği eylem planlarının hazırlanması ve etkin uygulanması için öneriler. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bi-limler Dergisi. Ek Sayı (2019), 395-414.
• Aşıcı, A. A. ve Şahin, Ü. (Ed.) (2017). Yeşil ekonomi. Tohum Yayıncılık Turizm Reklam ve Sağlık Hizmetleri.
• ATO, (2007). Küresel ısınma sektörleri yaktı. 7 Ocak 2025 tarihinde http://www.atonet.org.tr adresinden erişildi.
• Aydemir, B. ve Şenerol, H. (2014). İklim değişikliği ve Türkiye turizmine etkileri: delfi anket yöntemiyle yapılan bir uygulama çalışması. Balikesir University Journal of Social Sciences Institute, 17(31). doi: 10.31795/baunsobed.664062
• Aygün Oğur, A. (2022). İklim Değişikliğine Duyarlı Turizm Planlaması: Türkiye İçin Fırsatlar ve Tehditler. Çevre Şehir ve İklim Dergisi, 1(1), 80-104.
• Aygün Oğur, A. ve Baycan, T. (2023). Assessing climate change impacts on tourism demand in Turkey. Environment, Development and Sustainability, 25(3), 2905-2935.
• Aygün Oğur, A. ve Baycan, T. (2024). How to manage tourism development based on impacts of climate change in Turkiye?. Asia-Pacific Journal of Regional Science, 8(1), 1-24.
• Aygün, A. (2021). Impacts of climate change on tourism sector in Turkey: challen-ges and future prospects. (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstan-bul.
• Balaban, O. (2012). Climate Change and Cities: A Review on the Impacts and Po-licy Responses, METU Journal of the Faculty of Architecture 29 (1), 21-44.
• Bayazıt, S. (2018). İklim değişikliği ve turizm ilişkisinin Türkiye iç turizmi açısın-dan incelenmesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 29 (2) , 221-231. doi: 10.17123/atad.488283
• Becken, S. (2005). Harmonising climate change adaptation and mitigation: The case of tourist resorts in Fiji. Global environmental change, 15(4), 381-393. doi: 10.1016/j.gloenvcha.2005.08.001
• Becken, S. ve Hay, J. E. (2007). Tourism and climate change. risks and opportuni-ties. Clevedon: Channel View Publications.
• BISE (2022). Biodiversity Information System for Europe Typology of green inf-rastructure. 25 Eylül 2022 tarihinde https://biodiversity.europa.eu/green-infrastructure/typology-of-gi adresinden erişildi.
• Bilgin, B., Acar, S., Demiralay, Z., An, N., Turp, M. T. ve Kurnaz, M. L. (2024). A synthetic approach to the Holiday Climate Index for the Mediterranean Coast of Türkiye. International Journal of Biometeorology, 1-15.
• Bode, S., Hapke, J. ve Zisler, S. (2003). Need and options for a regenerative energy supply in holiday facilities. Tourism Management, 24(3), 257-266. doi: 10.1016/S0261-5177(02)00067-5
• Boland, B., Charchenko, E., Knupfer, S. ve Sahdev, S. (2021). Focused adaptation: a strategic approach to climate adaptation in cities. New York: McKinsey, C40
• Burton, E. (2002). Measuring urban compactness in UK towns and cities, Environ-ment and Planning B: Planning and Design, 29(1), 219- 250.
• Burton, I., Lim, B., Spanger-Siegfried, E., Malone, E. L. ve Huq, S. (2004). Adap-tation policy frameworks for climate change: Developing strategies, policies, and measures. Cambridge, UK: UNDP, Cambridge University Press. 6 Şubat 2022 tarihinde https://www.preventionweb.net/files/7995_APF.pdf adresin-den erişildi.
• Cadarso M., Gomez N., López L., Tobarra M. ve Zafrilla J. (2015). Quantifying Spanish tourism's carbon footprint: the contributions of residents and visi-tors: a longitudinal study. Journal of Sustainable Tourism, 23(6), 922-946. doi: 10.1080/09669582.2015.1008497
• Chandel, V. B. ve Sharma, M. R. (2024). Climate Change and Weather Extremes in Tourist Towns: Challenges for Livelihood in Himachal Pradesh, India. In Climate Change, Vulnerabilities and Adaptation: Understanding and Addressing Threats with Insights for Policy and Practice (pp. 61-78). Cham: Springer Nature Switzerland.
• Chapman, L. (2007). Transport and climate change: A review. Journal of Transport Geography, 15(5), 354-367. doi: 10.1016/j.jtrangeo.2006.11.008
• Coles T., Zschiegner A. ve Dinan C. (2013). Climate change mitigation policy and the tourism sector perspectives from the South West of England. Journal of Policy Research in Tourism, Leisure and Events, 5(1), 1-27. doi: 10.1080/19407963.2012.734991
• Coşkun Hepcan, Ç. (2022). Doğa Temelli Çözümler ve Kentsel Dirençlilik. Çevre, Şehir ve İklim Dergisi, 1(2), 19-40.
• Demiroglu, O. C., Turp, M. T., Kurnaz, M. L. ve Abegg, B. (2021). The Ski Cli-mate Index (SCI): fuzzification and a regional climate modeling application for Turkey. International journal of biometeorology, 65, 763-777.
• Demiroglu, O. C., Turp, M. T., Ozturk, T. ve Kurnaz, M. L. (2016). Impact of cli-mate change on natural snow reliability, snowmaking capacities, and wind conditions of ski resorts in Northeast Turkey: A dynamical downscaling app-roach. Atmosphere, 7(4), 52.
• Demiroğlu, O. C. ve Ülgen, İ. G. (2018). İklim değişikliği ve turizm: Genişletilmiş bir çerçeve. Sustainable Tourism Congress Proceedings Book, Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
• Demiroğlu, O.C., (2016). İklim Değişikliğinin Ergan Dağı Kış Sporları Merkezinde Yapay Karlama Kapasitesine Etkisi. 1. Ulusal Alternatif Turizm Kongresi Bildiri Kitabı, Nisan 2016.
• Doğan, M. (2023). İklim Değişikliği ve Turizm Türkiye Projeksiyonu. IJOPEC Publication, Londra.
• Dube, K., Nhamo, G., Kilungu, H., Hambira, W. L., El-Masry, E. A., Chikodzi, D. ve Molua, E. L. (2024). Tourism and climate change in Africa: informing sec-tor responses. Journal of Sustainable Tourism, 32(9), 1811-1831.
• Dwyer, L., Forsyth, P., Spurr, R. ve Hoque, S. (2010). Estimating the carbon fo-otprint of Australian tourism. Journal of Sustainable tourism, 18(3), 355-376.
• EC (2019). Ecosystem services and green infrastructure. Erişim: https://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/indexen.htm (Erişim ta-rihi: 12.09.2024).
• Eşbah Tunçay, H. (2022). İklim Dostu Şehircilik Bağlamında Suya Duyarlılık. Çevre, Şehir ve İklim Dergisi, 1(2), 41-58.
• GIOC (2021). Green infrastructure. Erişim: https://greeninfrastructureontario.org/what-is-green-infrastructure/ (Erişim ta-rihi: 12.09.2024).
• Hoogendoorn G. ve Fitchett J.M. (2018). Tourism and climate change: A review of threats and adaptation strategies for Africa. Current Issues in Tourism, 21(7), 742-759. doi: 10.1080/13683500.2016.1188893
• International Panel of Climate Change (IPCC) (2014). Summary for Policymakers. In: Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change.Contribution of Work-ing Group III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Edenhofer, O., R. Pichs-Madruga, Y. Sokona, E. Farahani, S. Kadner, K. Seyboth, A. Adler, I. Baum, S. Brunner, P. Eicke-meier, B. Kriemann, J. Savolainen, S. Schlömer, C. von Stechow, T. Zwic-kel and J.C. Minx (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA
• Jiricka-Pürrer A., Brandenburg C. ve Pröbstl-Haider, U. (2021). Reprint of: City tourism pre- and post-covid-19 pandemic – Messages to take home for clima-te change adaptation and mitigation? Journal of Outdoor Recreation and To-urism, 31. doi: 10.1016/j.jort.2021.100435
• Kaya, B. G. ve Güngör, Ş. (2022). Aydın ili biyoklimatik konfor şartlarının turizm konfor indeksi ile analizi. Türkiye Coğrafi Bilgi Sistemleri Dergisi, 4(2), 65-70.
• Kazancı, G. ve Gülümser, A.A. (2024). The Assessment of Sponge City as a Met-hod for Climate Change Adaptation: A Meta-Analysis Literature Review, 9. Conference on Urban Studies 20-22 November 2024, Ankara, Türkiye.
• Kazancı, G. ve Tezer, A. (2021). İklim Değişikliğine Uyumda Mekânsal Planlama ve Akıllı Yönetişim Çerçevesinde Türkiye. Planlama Dergisi, 31(2), 302-320.
• Knowles, N. L., Scott, D. ve Steiger, R. (2024). Climate Change and the Future of Ski Tourism in Canada’s Western Mountains. Tourism and Hospitality, 5(1), 187-202.
• Koçan, N. ve Alp, F. (2021). Ekokent Statüsündeki Kentler ve Özellikleri. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Dergisi, 17(1), 1-23.
• Lapithis P. (2004). Traditional vs. Contemporary vs. Solar Buildings. In Procee-dings ISES Conference, Freiburg, Germany. 19-22 Haziran.
• Lee, H. (2000). Climate Change Policy and the Sustainable Future. International Review for Environmental Strategies, 1, 17-23.
• Lopes, H. S., Remoaldo, P. C., Ribeiro, V. ve Martin-Vide, J. (2022). Pathways for adapting tourism to climate change in an urban destination–Evidences based on thermal conditions for the Porto Metropolitan Area (Portugal). Journal of Environmental Management, 315, 115161.
• Michailidou, A. V., Vlachokostas, C. ve Moussiopoulos, Ν. (2016). Interactions between climate change and the tourism sector: Multiple-criteria decision analysis to assess mitigation and adaptation options in tourism areas. Tou-rism Management, 55, 1-12. doi: 10.1016/j.tourman.2016.01.010
• Naumann, S., Kaphengst, T., Keighley McFarland, K. ve Stadler, J., (2014). The Challenge of Climate Change - Partnering with Nature: Nature-Based Appro-aches for Climate Change Mitigation and Adaptation, German Federal Agency for Nature Conservation, Konstantinstr. 110, 53179 Bonn, Germany, 22p.
• Neuman, M. (2005). The compact city fallacy, Journal of Planning Education and Research, 25(1), 11-26.
• Okuyucu, A. ve Somuncu, M., (2018). 1990-2015 Yılları arasında Türkiye’ye yöne-lik uluslararası turizm hareketlerindeki değişim. Türk Coğrafya Dergisi, 71, 7-13.
• Özkan, B. ve Işık, N. (2021). İklim değişikliğinin turizm destinasyonlarına yönelik etkilerinin turizm türlerine göre sınıflandırılması. C. Cobanoglu ve diğerleri (Ed.), Daha İyi Bir Dünya İçin Turizm (s. 814-836) içinde. USA: University of South Florida M3 Center Publishing. doi: 10.5038/9781955833028
• Peeters, P., Çakmak, E. ve Guiver, J. (2024). Current issues in tourism: Mitigating climate change in sustainable tourism research. Tourism Management, 100, 104820.
• Peker, E. ve Aydın, C.İ. (2019). Değişen iklimde kentler: Yerel yönetimler için azaltım ve uyum politikaları-Mercator politika notu. İstanbul Politikalar Merkezi-Sabancı Üniversitesi-Shiftung Mercator Girişimi. doi: 10.13140/RG.2.2.12733.41447
• Pelling, M. (2011). Adaptation to climate change: From resilience to transforma-tion. London: Routledge.
• Qi, Y., Chan, F. K. S., O'Donnell, E. C., Feng, M., Sang, Y., Thorne, C. R. ve Thadani, D. (2021). Exploring the Development of the Sponge City Program (SCP): The Case of Gui'an New District, Southwest China. Frontiers in Water, 41.
• Roseland, M. (1997). Dimensions of the eco-city. Cities, 14(4), 197-202.
• Scott, D. (2021). Sustainable tourism and the grand challenge of climate change. Sustainability, 13(4), 1966.
• Scott, D. ve Gössling, S. (2018). Tourism and climate change mitigation. embra-cing the paris agreement: pathways to decarbonisation. Belgium: European Travel Commission Erişim: https://etc-corporate.org/uploads/2018/03/ETC-Climate-Change-Report_FINAL.pdf (Erişim tarihi: 05.06.2022)
• Scott, D. ve Gössling, S. (2022). A review of research into tourism and climate change-Launching the annals of tourism research curated collection on tou-rism and climate change. Annals of Tourism Research, 95, 103409.
• Scott, D., de Freitas, C.R. ve Matzarakis, A. (2006). Adaptation in the tourism and recreation sector. In Biometeorology for adaptation to climate variability and change. G. R. Mc-Gregor, I. Burton and K. Ebi. (Ed.), Biometeorology for Adaptation to Climate Variability and Change (s. 171-194) içinde. The Net-herlands: Springer.
• Sevim, B. ve Ünlüönen, K., (2010). İklim değişikliğinin turizme etkileri: konakla-ma işletmelerinde bir uygulama. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(1), 43-66.
• Sharif, A., Afshan, S. ve Nisha, N. (2017). Impact of tourism on CO2 emission: evidence from Pakistan. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 22(4), 408-421.
• Simpson, M.C., Gössling, S., Scott, D., Hall, C.M. & Gladin, E. (2008). Climate Change Adaptation and Mitigation in the Tourism Sector: Frameworks, Tools and Practices. UNEP, University of Oxford, UNWTO, WMO: Paris, France
• Somuncu, M., (2018). İklim değişikliği Türkiye için bir tehdit mi, bir fırsat mı? TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu 3-6 Ekim 2018, An-kara.
• Steiger, R., Knowles, N., Pöll, K. ve Rutty, M. (2024). Impacts of climate change on mountain tourism: A review. Journal of Sustainable Tourism, 32(9), 1984-2017.
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü (2022). Türkiye Meteorolojik Afetler Değerlendirmesi (2010-2021) Erişim: https://mgm.gov.tr/FILES/genel/raporlar/meteorolojikafetler2010-2021.pdf (Erişim tarihi: 18.06.2022)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2022a). Belediye Belgeli Konaklama İstatistikleri İl-İlçe Tablosu. Erişim: https://yigm.ktb.gov.tr/TR-211090/yillik-il-ilce-konaklama-istatistikleri.html (Erişim tarihi: 18.06.2024)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2022b). Turizm İşletme Belgeli Konaklama İsta-tistikleri İl-İlçe Tablosu. Erişim: https://yigm.ktb.gov.tr/TR-208783/yillik-il-ilce-konaklama-tablolari.html (Erişim tarihi: 18.06.2024)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2022c). Yatırım ve İşletmeler Genel Müdür-lüğü, İklim Değişikliği ve Turizm İlişkilerinin Ulusal Ölçekte Kavramsal Çerçevesinin Belirlenmesi Raporu. Erişim: https://yigm.ktb.gov.tr/TR-9669/kultur-ve-turizm-koruma-ve-gelisim-bolgeleri-ve-turizm-merkezleri.html (Erişim tarihi: 01.06.2025).
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2022d). Yatırım ve İşletmeler Genel Müdür-lüğü, Turizm Alanlarında İklim Değişikliğine Uyumlu Planlama İlkelerinin Belirlenmesi Raporu. Erişim: https://yigm.ktb.gov.tr/TR-9669/kultur-ve-turizm-koruma-ve-gelisim-bolgeleri-ve-turizm-merkezleri.html (Erişim tarihi: 01.06.2025).
• TEMA Vakfı, WWF-Türkiye. (2015). İklim ve sivil toplum, iklim değişikliğinin yerel etkileri raporu. Erişim: https://cdn-tema.mncdn.com/Uploads/Cms/iklim-degisiklik-yerel-etkileri-rapor-kitapcigi.pdf (Erişim tarihi: 05.06.2022)
• TOD Institute (2022). Erişim: http://www.tod.org (Erişim tarihi: 20.09.2022).
• Tompkins, E., Nicholson-Cole, S., Boyd, E., Hurlston, L-A., Brooks Hodge, G., Clarke, J., Trotz, N., Gray, G. & Varlack, L. (2005). Surviving climate chan-ge in small islands. A guidebook. University of East Anglia, UK: Tyndall Centre for Climate Change Research. Erişim: http://www.ukcip.org.uk/wp-content/Wizard/Small_islands.pdf (Erişim tarihi: 05.06.2022)
• Torcellini, P., Pless, S., Deru, M. & Crawley, D. (2006). Zero Energy Buildings: A Critical Look at the Definition, The 30th National Renewable Energy Labora-tory Conferences (NREL/CP-550-39833), USA.
• Toy, S. ve Çalışkan, U. (2024). Kuşadası Destinasyonunun İklim Özelliklerinin Dinlence ve Turizm Faaliyetlerinin Etkilenebilirliği Açısından Değerlendiril-mesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 35(2), 150-169.
• Uncu, B.A. (2019). İklim İçin Kentler - Yerel Yönetimlerde İklim Eylem Planı. 350 Türkiye. E. Baysal (Ed.). İstanbul: Dijital Düşler Basım. Erişim: https://world.350.org/iklimicinkentler/files/2019/05/350_booklet_2.pdf (Eri-şim tarihi: 05.06.2022)
• UNWTO-UNEP-WMO. (2008). Climate Change and Tourism: Responding to Glo-bal Challenges, Madrid
• Wall, G. (2007). The tourism industry and its adaptability and vulnerability to Cli-mate Change. B. Amelung, K. Blazejczyk, A. Matzarakis (Ed.), Climate change and tourism: Assessment and coping strategies (s.5-19) içinde. Frei-burg: University of Freiburg.
• Weaver D. (2011). Can sustainable tourism survive climate change? Journal of Sustainable Tourism, 19(1), 5-15. doi: 10.1080/09669582.2010.536242
• Zevenbergen, C., Fu, D. ve Pathirana, A. (2018). Transitioning to sponge cities: challenges and opportunities to address urban water problems in China. Water, 10(9), 1230.
• Zeydan, Ö., Sevim, B., (2008). İklim değişikliğinin kış turizmine etkileri. TMMOB İklim Değişimi Sempozyumu 13-14 Mart Ankara, s. 156-171.