Laiklik, İslam ve Devlet Müdahalesi: Fransız Örneği Üzerinden Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 5 Issue: 1, 53 - 71, 15.06.2025

Neslihan Er

https://doi.org/10.62297/idrak.1667148

Abstract

Çalışma, Fransa’da İslam’ın kamusal alandaki konumunu, laiklik ilkesi çerçevesinde şekillenen devlet politikaları bağlamında sosyolojik bir bakışla ele almaktadır. Araştırmanın temel amacı, 1905 Laiklik Yasası’ndan günümüze kadar uzanan süreçte Fransız devletinin dinle ilişkisini, özellikle Müslüman topluluklara yönelik uygulamalar üzerinden değerlendirmektedir. Laikliğin anayasal bir ilke olmasının yanı sıra, kamusal alanın sınırlarını şekillendiren kültürel ve ideolojik bir işlev taşıdığı ortaya konmuştur. Bu çerçevede laiklik, hukuki bir düzenlemenin ötesinde, ulusal kimlik tanımlarını biçimlendiren bir normlar sistemi olarak değerlendirilmektedir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi benimsenmiş; yasa metinleri, hükümet raporları, medya içerikleri, akademik yayınlar ve kamuoyu araştırmaları gibi çok yönlü veriler tematik içerik analiziyle incelenmiştir. Kuramsal zeminde ise Jürgen Habermas’ın kamusal alan teorisi, iletişimsel eylem yaklaşımı ve post-seküler toplum kavramsallaştırmaları temel alınmıştır. Elde edilen bulgular, Fransız laikliğinin teoride tarafsızlık ilkesine dayansa da pratikte özellikle İslam’a yönelik düzenleyici, sınırlandırıcı ve normatif müdahalelere açık bir yapı sergilediğini göstermektedir. Başörtüsü krizi, “Müslüman sorunu” söylemi, göçmen politikaları ve güvenlik temelli yaklaşımlar, Müslüman kimliğin kamusal alandaki meşruiyetini tartışmalı hale getirmiştir. Hükümet kurumları, medya söylemleri ve akademik çevreler tarafından sergilenen tutumlar, İslam’ın dinî bir inanç olmanın ötesinde, kültürel ve siyasal bir tehdit olarak konumlandırılmasına yol açmıştır. Müslüman bireylerin farklılaşan dinî kimliklerinin pratik ve aidiyet biçimleri ise çoğunlukla bu tartışmaların dışında bırakılmakta; kamusal alanın katılımcı niteliği bu süreçte giderek zayıflamaktadır. Araştırma, Fransa’da İslam’ın kamusal bir sorun haline getirilişini ve bu dönüşümün kurumsal aktörler, politikalar ile ideolojik çerçeveler doğrultusunda nasıl yapılandırıldığını ortaya koymaktadır. Laiklik, güvenlik, kimlik ve kültürel müzakere temaları etrafında şekillenen analiz, Fransa’daki İslam tartışmalarını sosyolojik ve siyasal boyutlarıyla bütüncül bir şekilde ele almaktadır.

Keywords

Din Sosyolojisi , Laiklik , Kamusal Alan , Fransa’da İslam , Post-sekülerlik

Laïcité, Islam, and State Intervention : An Analysis though the French Case

Abstract

This study examines the position of Islam in the public sphere in France from a sociological perspective, within the framework of state policies shaped by the principle of laïcité. The primary aim of the research is to assess the French state’s relationship with religion – particularly its practices towards Muslim communities – across the period extending from the 1905 Law on the Separation of Church and State to the present day. It is demonstrated that laïcité functions not only as à constitutional principle but also as a cultural and ideological mechanism that shapes the boundaries of the public sphere. In this context, laïcité is understood not merely as a legal arrangement but as a normative system that informs definitions of national identity. The study adopts a qualitative methodology and analyses a wide range of data – legal texts, government reports, media content, academic publications, and public opinion surveys – using thematic content analysis. The theoretical framework is grounded in Jürgen Habermas’s theory of the public sphere, his concept of communicative action, and the idea of the post-secular society. Findings indicate although French laïcité is grounded in the principle of neutrality in theory, in practice it reveals a structure that permits regulatory, restrictive, and normative interventions- especially in relation to Islam. Events such as the headscarf crisis, the discourse on the “Muslim problem”, migration policies, and security-oriented approaches have rendered the public legitimacy of Muslim identity increasingly contested. The attitudes adopted by governmental institutions, media narratives, and academic circles have contributed to the framing of Islam not solely as a religious belief, but also as a cultural and political threat. The diverse practices and forms of religious belonging expressed by Muslim individuals are largely excluded from these debates, which progressively undermines the participatory nature of the public sphere. The research reveals how Islam has been constructed as a public issue in France, and how this transformation has been shaped through specific institutional actors, political strategies, and ideological frameworks. Focusing on themes such as laïcité, security, identity, and cultural negotiation, the analysis offers a comprehensive sociological and political interpretation of the debates surrounding Islam in contemporary France.

Keywords

Sociology of Religion , Laïcité , Public Sphere , Islam in France , Post-secularism

References

• Andezian, Sossie. “L’Islam dans la France d’Aujourd’hui”. Autres Temps. Les Cahiers du Christianisme Social 10 (Eylül 1986), 38-44. https://doi.org/10.3406/chris.1986.1083
• Baubérot, Jean. Laiklik Tutku ile Akıl Arasında 1905-2005. çev. Alev Er. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Beaugé, Julien - Hajjat, Abdellali. “Élites Françaises et Construction du “Problème Musulman” Le Cas du Haut Conseil à l’Intégration (1989-2012)”. Sociologie 5/1 (Mart 2014), 31-59. https://doi.org/10.3917/socio.051.0031
• Bilici, Faruk. “Fransa’da İslam”. İslam Tetkikleri Dergisi 8/1-4 (Mart 1984), 177-203. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuislamtd/issue/1199/14075
• Bourdieu, Pierre – Boltanski, Luc. “La Production de l’Ideéologie Dominante”. Actes de la Recherche en Sciences Sociales 2/2-3 (Haziran 1976), 3-73. https://doi.org/10.3406/arss.1976.3443
• Cansun, Şebnem. “Fransa’da İslam ve İslam’ın Kurumsal Temsili”. Avrupa’da İslam Politikaları. ed. Kadir Canatan. İstanbul: İZÜ Yayınları, 2021.
• Çaha, Ömer. “Fransız Laikliğinde Yeni Evre: Kato-Laisizmden İslam Karşıtlığına Laikliğin Fransa’daki Evrimi”. Liberal Düşünce 16/63 (Ağustos 2011), 29-58. https://dergipark.org.tr/tr/pub/liberal/issue/48184/609797
• Er, Neslihan. Bruno Etienne Sosyolojisinde Müslüman Toplum. İstanbul: Kriter Yayınevi, 2024.
• Gediklioğlu, Sümeyye. “Fransa’da İslamofobi”. Kadim Akademi SBD 2/2 (Aralık 2018), 135-145. https://doi.org/10.55805/kadimsbd.494333
• Habermas, Jürgen. Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. çev. Tanıl Bora - Mithat Sancar. İstanbul: İletişim Yayınları, 1997.
• Jouanneau, Solenne. “Faire Emerger un “Islam Français”: Paradoxes d’une Action Publique Sous Contrainte (1970-2010)”. Sociologie 8/3 (2017), 247-264. https://doi.org/10.3917/socio.083.0247
• Karaman, Fikret. “Fransa İslam Konseyi Üzerine Bir İnceleme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/16 (Ağustos 2004), 111-128. https://doi.org/10.17120/omuifd.30508
• Kavas, Ahmet. “Fransa’da Din-Devlet Ayrımı Kanunu ve Ülkelerinde Dışlanan Din Adamlarının Osmanlı Devleti’ne Sığınması Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (Nisan 2007), 109-130. https://dergipark.org.tr/en/pub/iuilah/issue/979/11022
• Kepel, Gilles. Les Banlieues de l’Islam: Naissance d’une Religion en France. Paris: Seuil, 2015.
• Michon, Bruno. “Laicité(s) et Démocratie: Entre Liberté de Conscience et Émancipation”. Pensée Plurielle 1/47 (2018), 105-125. https://doi.org/10.3917/pp.047.0105
• Morin, Edgar. “Le Trou Noir et la Laïcité”. Le Débat 1/58 (Ocak 1990), 35-38. https://doi.org/10.3917/deba.058.0035
• Öztaş Fatih. “Dinsel Fundamentalizm ve İslamofobi Sarmalında “Fransa İslam’ı” Tartışmaları”. İlahiyat Akademi Dergisi 14 (Aralık 2021), 179-218. https://doi.org/10.52886/ilak.973368
• Yıldız, Tarık. “Islam et le Lien dans les Quartiers Défavorisés d’Ile-de-France”. Sociétés 4/138 (2017), 73-84. https://doi.org/10.3917/soc.138.0073