Osmanlı’da Taşra Rüşdiye Mektepleri: Silifke Örneği (1875-1913)

Year 2025, Issue: 40, 127 - 144, 15.10.2025

İbrahim Yılmaz

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1662255

Abstract

Osmanlı Devleti’nin geri kalmasının en önemli sebeplerinden birisinin eğitim alanındaki yetersizlikler olduğunun farkına varılmasıyla XIX. yüzyıldan itibaren bu alanda reformlara başlanmıştır. Bu reformların bir parçası ve orta öğretimin ilk kademesi olarak planlanan rüşdiye mektepleri Tanzimat Döneminde açılmaya başlanmış ve ilerleyen süreçte taşrada yaygınlaşmıştır. Bu çalışmada Silifke kazasındaki rüşdiye mektebi incelenmektedir. Çalışmada, mektebin kuruluş sürecinin nasıl geliştiği, eğitimi olumsuz yönde etkileyen faktörlerin neler olduğu gibi sorulara cevap aranmaktadır. Osmanlı son dönemi eğitim sistemi üzerine yapılan benzer çalışmalar çoğunlukla konuyu genel bir yaklaşımla ele alırken, bu çalışmada merkezden uzak bir rüşdiye mektebine içeriden bakılarak eğitim süreçleri incelenmektedir. Çalışmanın sonucunda, mektepteki eğitimi olumsuz etkileyen en önemli faktörlerin, öğrencilerin, bir orta öğretim kurumu olan rüşdiye mektebine, ilköğretim eğitimi almadan gelmeleri ve yaz sıcaklarından dolayı devamsızlık yapmaları olduğu anlaşılmıştır. Bu sorunların farkında olan idarenin ise rüşdiye öncesi eğitim yetersizliğini çözmek için ibtidaiye (ilkokul) mektepleri açtığı, devamsızlık sorununu ise eğitim takviminde değişiklikler yaparak aşmayı planladığı ortaya konulmuştur.

Keywords

Osmanlı , Eğitim , Rüşdiye , Silifke

Provincial Rusdiye Schools (Junior High Schools) in the Ottoman Empire: The Case of Silifke (1875-1913)

Abstract

With the realization that one of the most important reasons for the falling behind of the Ottoman Empire was the inadequacies in the field of education, reforms began in this field starting in the 19th century. Rusdiye schools, which were planned as part of these reforms and as the first level of secondary education, started to be opened during the Tanzimat Period and became widespread in the countryside in the following period. In this study, the Rusdiye school in the Silifke township has been examined. In the study, answers to questions such as how the establishment process of the school developed and what were the factors that negatively affected education have been sought. While previous studies on the late Ottoman education system have generally taken a broad approach, this research provides an in-depth analysis of the educational processes of a single rural rüşdiye school. The findings reveal that the two most significant obstacles to effective education in the Silifke Rüşdiye School, a secondary education institution, were students' lack of prior primary education and high rates of absenteeism due to seasonal migrations. Recognizing these challenges, the authorities attempted to address the primary education gap by opening ibtidaiye schools (primary schools) while absenteeism was managed through adjustments to the academic calendar.

Keywords

Ottoman , Education , Rusdiye , Silifke

References

• Arşiv Kaynakları
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• DH.İ.UM.EK.(Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Ekleri) 98/8.
• MF.İBT. (Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiye Kalemi) 5/1, 5/94, 25/19, 26/86, 27/75, 48/25, 51/20, 59/84, 145/112, 199/36, 216/110, 229/94, 235/64, 426/51.
• MF.MKT.(Maarif Nezareti Mektubi Kalemi) 2/7, 152/15, 163/113, 275/71, 428/2, 601/1, 770/8, 779/47, 817/13, 851/27, 856/18.
• Salnameler
• Salname-i Vilayet-i Adana 1293/1876, Def’a 4.
• Salname-i Vilayet-i Adana 1294/1877 Def’a 5.
• Salname-i Vilayet-i Adana 1296/1879, Def’a 6.
• Salname-i Vilayet-i Adana 1297/1880, Def’a 7.
• Salname-i Vilayet-i Adana 1299/1881, Def’a 8.
• Salname-i Vilayet-i Adana 1308/1891, Def’a 9, Vilayet Matbaası.
• Salname-i Vilayet-i Adana 1309/1892, Def’a 10, Vilayet Matbaası.
• Salname-i Vilayet-i Adana 1318/ 1900, Def’a 11.
• Salname-i Vilayet-i Adana 1320/1902, Def’a 12.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye 1316/1898, Birinci Sene, Matbaa-i Amire.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye 1317 1899, İkinci Sene, Matbaa-i Amire.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye 1318/1900, Üçüncü Sene, Matbaa-i Amire.
• Araştırma ve İnceleme Yayınlar
• Açıkel, A. (2023). Osmanlı Dönemi Tokat Sıbyan Mektepleri, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (ASOBİD), (139, 229-276.
• Akyüz, Y. (1999). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999’a), (7. Baskı) Alfa Yayınları.
• Altınova, Ş.A. (2018). Osmanlı Devleti’nde Rüşdiye Mektepleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aydın, M. (2011). Denizli'de Rüşdiyelerin Kuruluşu ve Gelişimi. Belleten, 75 (274), 815-844 http://doi:10.37879/belleten.2011.815.
• Çapar, O. (2023). Osmanlı Devleti’nde Modern Bir Eğitim Kurumu: Düzce Rüşdiye Mektebi (1874-1913), SDÜ Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 60, 125-147
• Çelik, Ş. (2000). İçel, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 21, 450-455.
• Değirmenci, K.(2023). Tavas Erkek Rüşdiye Mektebi (1874-1912). Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 18, 229-255. https://doi.org/10.21021/osmed.1317781.
• Doğanay, F.K. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri, [ Doktoro Tezi, Atatürk Üniversitesi ], Ulusal Tez Merkezi
• Doğanay, R. (2012). Osmanlı Modernleşmesinde Eğitim Faaliyetleri, Düşünce Dünyasında Türkiz, 3 (16), 47-40.
• Gönüllü, A.R., (2018). Alanya Rüşdiye Mektebi (1861-1913). Erdem, 73, 65-88. https://doi.org/10.32704/erdem.471005.
• İpşirli, M (1995). Enderun, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 11, 185-187
• İpşirli, M (2003). Medrese, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 28, 327-333
• Karal, E.Z. (2011). Osmanlı Tarihi, Cilt VII, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kısa, A. (2022). Osmanlı Modern Eğitim Anlayışının Taşraya Yansımasına Bir Örnek: Tefenni Rüştiye Mektebi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 56, 151-166.
• Kızıl Öztürk M. (2023). Cumhuriyet’e Giden Süreçte Modern Eğitim Anlayışının İlk Yansımaları: İzmir Terakki-i İnas İbtidai Mektebi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı), 146-168. https://doi.org/10.21547/jss.1358000.
• Kocaoğlu, B. (2020). Osmanlı Devleti’nde Aşırı Sıcaklardan Kaynaklanan Sorunlar ve Alınan Tedbirler (1876-1916). Tarih Okulu Dergisi (TOD). Yıl: 13, 47, 2057-2084. http://dx.doi.org/10.29228/joh.44344.
• Kodaman, B. ( 1999). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, (3. Baskı), Türk Tarih Kurumu.
• Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, Düstur 1/2, 184-219 Matbaa-i Amire, 1290.
• Özcan. A. (1997). Harbiye, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 16, 115-119
• Öztaş, S.(2023).Malkara Rüşdiye Mektebi, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 6 (12), 287-305, https://doi.org/10.32953/abad.1350134.
• Öztürk, C.(2008). Rüşdiye, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 35, s. 300-303
• Taşkın, Ü.(2020). Ayıntap Rüşdiyesi, Gaziantep Üniversitesi Ayıntap Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 53-63
• Uğur, Ü. (2015). II.Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907), Türk Tarih Kurumu.
• Ürekli, F. (2002). Tanzimat Dönemi Osmanlı Eğitim Sistemi ve Kurumları, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 382-406. https://doi.org/10.17719/ jısr.2019.3340
• İnternet Kaynakları
• (http://www.erdemli.gov.tr/mahalle-muhtarlari; https://www.silifke.bel.tr/Content/Headman, erişim tarihi 02.12.2023)