Turizm, Ekonomik Büyüme ve Sürdürülebilir Kalkınma Arasındaki Dengenin Karbon Emisyonları Bağlamında İncelenmesi: Türkiye’de ARDL Uygulaması

Year 2025, Issue: 40, 396 - 419, 15.10.2025

Çetin İzgi , Vildan Yavuz Akinci , Uğur Parlak

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1663464

Abstract

Turizm sektörünün plansız biçimde büyümesi, doğal çevre üzerinde ciddi ve geri dönüşü zor olumsuz etkiler oluşturmaktadır. Turizmin doğal kaynaklara olan bağımlılığı ile çevresel etkileri dikkate alındığında, bu sektörün çevreye duyarlı stratejilerle yönlendirilmesi büyük bir gereklilik arz etmektedir. Sürdürülebilir turizm yaklaşımı; çevresel, kültürel ve toplumsal değerlere duyarlılığı esas alarak ekonomik kalkınmaya katkıda bulunurken, aynı zamanda doğal ve kültürel varlıkların korunmasını da ön planda tutmaktadır. Bu bağlamda, sürdürülebilir kalkınma ile sürdürülebilir turizm anlayışı, çevresel kaynakların korunması ile ekonomik gelişmişlik arasında denge kurarak uzun vadeli büyüme ve kalkınma hedeflerine ulaşmayı hedeflemektedir.
Bu çalışmada, Türkiye’de sürdürülebilir kalkınma, turizm ve ekonomik büyüme arasındaki denge kapsamında, karbon emisyonları üzerine Autoregressive Distributed Lag (ARDL) yöntemiyle yapılan analizler aracılığıyla, sürdürülebilir kalkınma ile sürdürülebilir turizm arasındaki ilişki incelenmiştir. Sürdürülebilirlik kavramı, doğal kaynakların verimli şekilde kullanılması, karbon salınımının azaltılması, biyolojik çeşitliliğin korunması ve toplumsal refah düzeyinin yükseltilmesi gibi unsurları kapsayan ekonomik ve çevresel temelli bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Karbondioksit emisyonlarındaki artışın temel nedenleri arasında turizm faaliyetlerinin yarattığı çevresel etkiler de önemli bir yer tutmaktadır. Bu çerçevede, turizm yatırımları, ekonomik büyüme (GSYİH) ve karbondioksit emisyonları (CO₂) arasındaki ilişkiler ekonometrik analiz yöntemleri aracılığıyla araştırılmıştır. Autoregressive Distributed Lag (ARDL) sınır testi kullanılarak yürütülen analizler sonucunda, CO₂ salımı ile ekonomik büyüme arasında hem kısa hem de uzun vadede istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki olduğu ortaya konmuştur. Elde edilen bu bulgu, ekonomik büyüme hızlandıkça karbon emisyonlarının da arttığını göstermektedir.

Keywords

Sürdürülebilir Turizm , Sürdürülebilir Kalkınma , Karbondioksit emisyonları , Ekonomik büyüme , Turizm yatırımları , ARDL sınır testi.

An Examination of the Balance Between Tourism, Economic Growth, and Sustainable Development in the Context of Carbon Emissions: An ARDL Application in Turkey

Abstract

The unplanned expansion of the tourism sector has led to significant and often irreversible adverse effects on the natural environment. Considering the tourism sector’s dependence on natural resources and its environmental impacts, the adoption of environmentally sensitive strategies is deemed essential. The concept of sustainable tourism, which emphasizes respect for environmental, cultural, and social values, not only contributes to economic development but also prioritizes the preservation of natural and cultural heritage. In this context, the understanding of sustainable development and sustainable tourism aims to establish a balance between the protection of environmental resources and economic prosperity, thereby pursuing long-term growth and development goals.
In this study, the relationship between sustainable development and sustainable tourism is examined through the lens of carbon emissions, within the framework of the balance among sustainable development, tourism, and economic growth in Turkey. The analysis is conducted using the Autoregressive Distributed Lag (ARDL) method. The concept of sustainability is addressed as an economic and environmental approach that encompasses the efficient use of natural resources, reduction of carbon emissions, protection of biodiversity, and enhancement of social welfare. Among the primary drivers of increasing carbon dioxide emissions, environmental impacts stemming from tourism activities hold a significant place. In this regard, the relationships among tourism investments, economic growth (GDP), and carbon dioxide (CO₂) emissions are investigated through econometric analysis techniques. Based on the findings obtained from the ARDL bounds testing approach, a statistically significant and positive relationship is identified between CO₂ emissions and economic growth in both the short and long run. This result indicates that as economic growth accelerates, carbon emissions tend to rise correspondingly.

Keywords

Sustainable tourism , Sustainable development , Carbon dioxide emissions , Economic growth , Tourism investments , ARDL bounds test.

References

• Abdulkarim, M. (2023). Reviewing the Interactions Dynamics of Human Development, Democracy and Political Rights in the Light of Economic Development. Journal of Academic Analysis, 1(1), 1-16.
• Acemoglu, D. (2008). Introduction to Modern Economic Growth. Princeton University Press.
• Akaike, H. (1974). A new look at the statistical model identification. IEEE Transactions on Automatic Control, 19(6), 716-723.
• Akyüz, H. E. (2018). Vektör otoregresyon (VAR) modeli ile iklimsel değişkenlerin istatistiksel analizi. International Journal of Engineering Research and Development, 10(2), 183-192.
• Altan, R. (2021). Transformation from the Millennium Development Goals to the Sustainable Development Goals in Turkey and the World. International Journal of Economics Administrative and Social Sciences, 4(1), 1-19.
• Angelevska-Najdeska, K., & Rakicevik, G. (2012). Planning of Sustainable Tourism Development. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 44, 210-220.
• Apak, S. ve Uçak, A. (2007). Ekonomik Büyümenin Anlamlılığı ve Gelişmişlik: Türkiye Ekonomisi Üzerine Bir İnceleme. Muhasebe ve Finansman Dergisi(34), 57-65.
• Azadalıyev, S., & Akova, O. (2024). Azerbaycan’ın turizm sektörünün yeşil ekonomi çerçevesinde incelenmesi. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 7(3), 155-180. https://doi.org/10.59182/tudad.1449739
• Bahar, O. (2006). Turizm sektörünün Türkiye’nin ekonomik büyümesi üzerindeki etkisi: VAR analizi yaklaşımı. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 13(2), 137-150.
• Başar, S. ve Akyol, H. (2018). Enerji Tüketimi ve Karbon Emisyonu ile İktisadi Büyüme Arasındaki İlişkinin Tespit Edilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 9(23), 332-247.
• Batmaz, T., Bayraç, H. N. ve Güllü, M. (2019). Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Büyüme ve Karbon Emisyonu İlişkisi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(3), 645-658.
• Becken, S., Simmons, D. G., & Frampton, C. (2003). Energy use associated with different travel choices. Tourism Management, 24(3), 267-277.
• Bramwell, B., Higham, J., Lane, B., & Miller, G. (2017). Twenty-five years of sustainable tourism and the Journal of Sustainable Tourism: Looking back and moving forward. Journal of Sustainable Tourism, 25(1), 1-9.
• Briassoulis, H. (2002). Sustainable tourism and the question of the commons. Annals of Tourism Research, 29(4), 1065-1085.
• Byrd, E. T. (2007). Stakeholders in sustainable tourism development and their roles: Applying stakeholder theory to sustainable tourism development. Tourism Review, 62(2), 6-13.
• Citaristi, I. (2022). Organisation for Economic Co-Operation and Development—OECD. In The Europa Directory of International Organizations 2022 (pp. 694-701). Routledge.
• Clarke, J. (1997). A framework of approaches to sustainable tourism. Journal of Sustainable Tourism, 5(3), 224-233.
• Çetintaş, H., & Bektaş, Ç. (2008). Türkiye'de turizm ve ekonomik büyüme arasındaki kısa ve uzun dönemli ilişkiler. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 19(1), 37-44.
• Dağlı, Z. (2018). Sürdürülebilir turizmin gelişimine yönelik yerel halkın tutumlarını incelemeye ilişkin bir araştırma: Akçakoca destinasyonu. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 15(3), 603-619. https://doi.org/10.24010/soid.490709
• Danish, & Wang, Z. (2018). Dynamic relationship between tourism, economic growth, and environmental quality. Journal of Sustainable Tourism, 26(11), 1928-1943.
• Dereli, M. (2019). Yeşil ekonomi yaklaşımı ile küresel iklim değişikliğinin turizm sektörüne etkileri (Yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Edirne.
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root. Journal of the American statistical association, 74(366a), 427-431.ickey, D. A., & Fuller, W. A. (1981). Likelihood ratio statistics for autoregressive time series with a unit root. Econometrica, 49(4), 1057–1072. https://doi.org/10.2307/1912517
• Dinçer, M. Z., & Aslan, Ö. (2008). Sürdürülebilir kalkınma, yenilenebilir enerji kaynakları ve hidrojen enerjisi: Türkiye değerlendirmesi. İstanbul: İTO Yayını.
• Eugenio-Martin, J. L., Morales, N. M., & Scarpa, R. (2004). Tourism and economic growth in Latin American countries: A panel data approach (No. 26.2004). Nota di lavoro.
• Gössling, S., Hall, C. M., & Scott, D. (2019). Sustainable tourism: A global perspective. Journal of Sustainable Tourism, 27(7), 1-19.
• Gössling, S., Hansson, C. B., Hörstmeier, O., & Saggel, S. (2002). Ecological footprint analysis as a tool to assess tourism sustainability. Ecological economics, 43(2-3), 199-211.
• Hall, C. M., & Gössling, S. (2016). From food tourism and regional development to food, tourism and regional development: Themes and issues in contemporary foodscapes. In Food tourism and regional development (pp. 2-58). Routledge.
• Hardy, A., Beeton, R. J., & Pearson, L. (2002). Sustainable tourism: An overview of the concept and its position in relation to conceptualisations of tourism. Journal of Sustainable Tourism, 10(6), 475-496.
• Higgins-Desbiolles, F. (2020). Socialising tourism for social and ecological justice after COVID-19. Tourism Geographies, 22 (3), 610-623.
• Horobin, H., & Long, J. (1996). Sustainable tourism: The role of the small firm. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 8(5), 15-19.
• Hughes, G. (1995). The cultural construction of sustainable tourism. Tourism Management, 16(1), 49-59.
• IEA, I. (2022). Renewable energy market update. Renewable Energy Market Update.
• Işık, N. (2019). Avrupa’da Sürdürülebilir Kalkınma, Büyüme ve Turizm: Panel Veri Analizi. International Review Of Economics And Management, 6(2), 1-20. https://doi.org/10.18825/iremjournal.365077
• Kahraman, G. (2019). Türkiye’de Kentleşmenin Enerji Tüketimi ve Karbon Salınımı Üzerine Etkisi. Journal of the Institute of Science and Technology, 9(3), 1559-1566.
• Kahraman, N. (1994). Sürdürülebilir Kalkınma ve Turizm... Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(3), 73-77.
• Katircioglu, S. T. (2014). International tourism, energy consumption, and environmental pollution: The case of Turkey. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 36, 180-187.
• Kurak Açıcı, F., Ertaş, Ş., & Sönmez, E. (2017). Sürdürülebilir Turizm: Kültür Turizmi ve Kültürel Miras. Akademia Disiplinlerarası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3(1), 52-66.
• Lee, J. W., & Brahmasrene, T. (2013). Investigating the influence of tourism on economic growth and carbon emissions: Evidence from panel analysis of the European Union. Tourism management, 38, 69-76.
• Liu, Z. (2003). Sustainable Tourism Development: A Critique. Journal Of Sustainable Tourism, 11(6), 459-475.
• Mika, J. (2017). Education in the Sustainability Development Goals (2016-2030), sustainability in the education. Journal of Applied Technical and Educational Sciences, 7(4), 43-61.
• Myles, G. D. (2000). Taxation and Economic Growth. Fiscal Studies, 21(1), 141-168.
• Naimoğlu, M., Sahabi, A. M., & Özbek, S. (2022). Macaristan Ekonomisinde Enerji Verimliliğini Etkileyen Faktörlerin FOURIER ADL Eşbütünleşme Yaklaşımıyla Belirlenmesi. Sosyoekonomi, 30(53), 487-507.
• Nations, U. (2015). Transforming our world: The 2030 agenda for sustainable development. New York: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, 1, 41.
• Özbek, S. (2023). Döviz kuru yansıma etkisinin ARDL, FMOLS, DOLS ve CCR yöntemleriyle tahmini: Türkiye örneği (2006-2022). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 517-536.
• Özcan, C. C., Gerçeker, M., & Özmen, İ. (2016). Turizm ve Çevre İlişkisinin Ekonometrik Bir Analizi. ICPESS 2016 PROCEEDINGS BOOK, 125.
• Pata, U. K. (2018). Renewable energy consumption, urbanization, financial development, income and CO2 emissions in Turkey: testing EKC hypothesis with structural breaks. Journal of cleaner production, 187, 770-779.
• Pesaran, M. H., & Shin, Y. (1998). Generalized impulse response analysis in linear multivariate models. Economics Letters, 58(1), 17-29. https://doi.org/10.1016/S0165-1765(97)00214-0
• Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326. https://doi.org/10.1002/jae.616
• Phillips, P.C. B. & Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75(2), 335 346. http://dx.doi.org/10.1093/biomet/75.2.335
• Santos-Roldán, L., Castillo Canalejo, A. M., Berbel-Pineda, J. M., & Palacios-Florencio, B. (2020). Sustainable Tourism As A Source Of Healthy Tourism. International Journal Of Environmental Research And Public Health, 17(15), 5353.
• Sarıtaş, T., & Akar, G. (2022). Turizmin CO2 emisyonuna etkisi: Panel veri analizi. Ekonomi Maliye İşletme Dergisi, 5(1), 104-117.
• Schwarz, G. (1978). Estimating the dimension of a model. The annals of statistics, 461-464.
• Sevüktekin, M. & Çınar, M. (2017). Ekonometrik zaman serileri analizi e-views uygulamalı. 5. Basım, Bursa: Dora Yayınları.
• Sharpley, R. (2009). Tourism development and the environment: Beyond sustainability?. Routledge.
• Sharpley, R. (2020) Tourism, sustainable development and the theoretical divide: 20 years on, Journal of Sustainable Tourism, 28(11), 1932-1946.
• Sims, Christopher A, 1980. Macroeconomics and reality. Econometrica, Econometric Society, 48(1), 1-48.
• Solarin, S. A. (2014). Tourist arrivals and macroeconomic determinants of CO2 emissions in Malaysia. Anatolia, 25(2), 228-241.
• Şahinoğlu Yayla, Ş. (2021). Sürdürülebilir turizm projelerinin bölgesel kalkınmadaki rolü (Doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2022). Sürdürülebilir Turizm Sertifikasyon Programı Raporu, https://www.ktb.gov.tr/, Erişim Tarihi: 15.01.2025
• Tellioğlu, S. (2019). Yeşil Ekonomi Kapsamında Sürdürülebilir Turizm Yaklaşımı. Toplum Bilimleri Dergisi, 25(1), 9-26.
• United Nations Environment Programme (UNEP). (2021). Global Environmental Outlook 6, https://www.unep.org/geo/geo-resources/geo-6, Erişim Tarihi: 15.01.2025
• United Nations World Tourism Organization (UNWTO). (2018). Tourism for Sustainable Development in Developing Countries, https://www.unwto.org/EU-guidebook-on-sustainable-tourism-for-development, Erişim Tarihi: 15.01.2025
• World Commission on Environment and Development (WCED) (1987). Our Common Future, https://digitallibrary.un.org/record/139811?v=pdf, Erişim Tarihi:15.01.2025.
• Xing, W. (2024). Sustainable tourism: Pathways to environmental preservation, economic growth, and social equity. Applied and Computational Engineering, 66, 166-171.