DOĞU AKDENİZ ENERJİ HAVZASI: BÖLGE ÜZERİNDE YAŞANAN ULUSLARARASI ANLAŞMAZLIK VE REKABET

Yıl 2020, Sayı: 42, 455 - 481, 25.07.2020

Muazzez Harunoğulları

https://doi.org/10.32003/igge.745956

Cited By: 4

Öz

2011 yılında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ile İsrail arasında yapılan anlaşmayla Doğu Akdeniz’de gaz arama faaliyetlerinin resmiyet kazanmasıyla bölgede ülkeler arası enerji mücadelesi yaşanmaya başlamıştır. Bu mücadelenin tarafı sadece Doğu Akdeniz kıyıdaş ülkeleri değil aynı zamanda ABD, AB, Rusya gibi bölge dışı ülkeleridir. Bu makalede, Doğu Akdeniz’de yapılan hidrokarbon arama faaliyetleri ile gerçekleşen gaz keşiflerinin bölgesel ve küresel ölçekte yarattığı anlaşmazlığı/çatışmayı ve bölge jeopolitiği üzerindeki etkisini değerlendirmek amaçlanmıştır. Bu araştırma, günümüzde enerji kaynakları üzerine yaşanan mücadelede Doğu Akdeniz’in küresel ve bölgesel ülkeler açısından değerini ortaya koymak bakımından önemlidir. Çalışmada coğrafi sınırlandırma dikkate alınmış ve Doğu Akdeniz havzası araştırma alanı olarak belirlenmiştir. Ayrıca havzadaki hidrokarbon enerji kaynakları ve ülkelerin bu enerji kaynakları dolayısıyla bölge politikaları çalışmaya dâhil edilmiştir. Kapsamlı bir literatür taraması yapılmış, güncel veri ve bilimsel yayınlardan, uluslararası enerji ajanslarının raporlarından faydalanılmıştır. Araştırmada Doğu Akdeniz’in coğrafi konumu ve bu konumundan kaynaklanan değeri kavramsal çerçevede verilmiştir. Siyasi coğrafya ve enerji coğrafyası perspektifinden bölgenin stratejik ve jeopolitik önemi vurgulanmıştır. Yunanistan ve GKRY’nin, Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin egemenlik haklarını ihlali bölgede bir çatışma yaşanmasına neden olmaktadır. Taraflar arasında yaşanan anlaşmazlık ve çözümsüzlük hem bölge ülkeleri hem de Doğu Akdeniz’de çıkar yarışına giren diğer ülkeler açısından sorunların derinleşmesine ve gerginliklerin artmasına yol açmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Akdeniz, Levant, Enerji Jeopolitiği, Enerji Güvenliği, Doğal Gaz, Türkiye

EASTERN MEDITERRANEAN ENERGY BASIN: INTERNATIONAL CONFLICT AND COMPETITION ON THE REGION

Öz

In 2011, with the agreement between the Greek Cypriot Administration (GCAS) and Israel, the gas exploration activities in the Eastern Mediterranean became official and the energy struggle between the countries started in the region. The side of this struggle are not only countries with a coast to the Eastern Mediterranean but also non-regional countries such as USA, EU and Russia. In this article, it is aimed to evaluate the dispute / conflict created by the hydrocarbon exploration activities in the Eastern Mediterranean and the impact on the regional geopolitics. This research is important in terms of revealing the value of the Eastern Mediterranean in terms of global and regional countries in the struggle on energy resources today. In the study, geographical limitation was taken into consideration and the Eastern Mediterranean basin was determined as a research area. In addition, hydrocarbon energy sources in the basin and regional policies of the countries depending on these energy sources are included in the study. A comprehensive literature review was conducted, and current data and scientific publications and reports of international energy agencies were used. In the research, the geographical position of the Eastern Mediterranean and its value arising from this position are given in a conceptual framework. The strategic and geopolitical importance of the region was emphasized from the perspective of political geography and energy geography. Violations of Turkey's sovereign rights in the eastern Mediterranean by Greece and GASC, has led to a clash in the area. Disagreement and non-resolution between the groups leads to deepening of problems and increasing tensions for both the countries of the region and other countries participating in the race of interest in the Eastern Mediterranean.

Anahtar Kelimeler

Eastern Mediterranean, Levant, Energy Geopolitics, Energy Security, Natural Gas, Turkey

Kaynakça

• Acer, Y. (2008). Deniz alanlarının sınırlandırılmasında adaların rolü ve devletlerarası uygulama. Uluslararası Hukuk ve Politika, 16, 1-18.
• Acer, Y. (2019). Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanları ve Türkiye-Libya mutabakatı. Seta Analiz, 301, 1-18.
• Ak, G. (2013). Kıbrıs adası çevresindeki deniz dibi hidrokarbon zenginliklerinin adadaki sorunun çözümüne muhtemel etkileri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, (Kıbrıs Özel Sayısı-I), 333-338.
• Aksoy, M. (2016). Doğu Akdeniz enerji rekabeti. INSAMER, İstanbul: Pelikan Basım.
• Arıdemir, H. & Allı, Ç. (2019). Doğu Akdeniz bölgesindeki münhasır ekonomik bölge tartışmalarının analizi. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 4(10), 188-202.
• Atun, Y. & Atun, A. (2018). Doğu Akdeniz’de yeni siyasi dengeler. TURAN-SAM, 10(39), 7-14.
• Balkaş, Ö. (2019). Doğu Akdeniz’de doğal gaz keşifleri, pazarlama senaryoları, enerji güvenliği ve jeopolitika. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası. 20.03.2019 tarihinde https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/9a30643920bb533_ek.pdf?tipi=23&turu=X&sube=0. adresinden edinilmiştir.
• Başeren, S. H. (2010). Doğu Akdeniz deniz yetki alanları uyuşmazlığı. Stratejik Araştırmalar, 8(14), 129-184.
• Boncourt, M. (2013). Offshore gas in East Mediterranean: from myth to reality, center for energy and contemporary turkey program, tous droits réservés. Retrieved May 10, 2019, from www.ifri.org – www.connaissancedesenergies.org.
• Boustros, E. (2018). Natural Gas in East-Mediterranean Basin – Changing the Energy Landscape. Doha: Energy Paper.
• Bowlus, J. V. (2020). Eastern Mediterranean gas: testing the field, European Council on Foreign Relations (ECFR) report, Energy Reporters Join the Community. Retrieved July 02, 2020, from https://www.energy-reporters.com/opinion/eastern-mediterranean-gas-testing-the-field/#.
• Ceyhun, G. Ç. (2014). Türkiye, Kıbrıs ve İsrail üçgeninde Doğu Akdeniz’in güvenlik sorunları, H. Çomak, M. Ö. Ultan, (Ed.), Uluslararası Enerji ve Güvenlik Kongresi bildiriler kitabı içinde, (s. 28- 43). İzmit/Kocaeli: BİLGESAM.
• Ceylan, F. A. (2018). Doğu Akdeniz enerji keşiflerinin bölgeyi jeopolitik ve jeostratejik açıdan değiştirme potansiyeli, (Yüksek Lisans Tezi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir). 20.10.2019 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/, adresinden edinilmiştir.
• Chossudovsky, M. (2014). The protest movement in Egypt: ‘dictators’ do not dictate, they obey orders, Retrieved May 2, 2019, from www.globalresearch.ca/index:php? context=va&aid=22993.
• Collinsworth, D. A. (2012). Doğu Akdeniz gazı ve Türkiye’nin duruşu, “Kıbrıs açık denizindeki hidrokarbonlar bölgesel siyaset ve servet dağılımı adlı kitapta bölüm”, (s. 23-28), PCC Raporu 1/2012. Friedrich Ebert Stiftung.
• Delek. (2014). Israel to supply offshore gas to Jordan in new deal. Retrieved March 10, 2019, from https://news.yahoo.com/israel-supply-offshore-gas-jordan-deal- 154200291.html.
• Dunnahoe, T. (2017). Lebanon completes first offshore bid round, predicts initial discovery in 2019 - Oil and Gas Journal, Retrieved September 11, 2019, from https://www.ogj.com/articles/print/volume-115/issue-10/special-report-frontiers-of-exploration/lebanon-completes-first-offshore-bid-roundpredicts-initial-discovery-in-2019.html.
• Ece, N. J. (2017). Doğu Akdeniz’de münhasır ekonomik bölge: sınırlandırma anlaşmaları, paydaşlar ve stratejiler. Journal of ETA Maritime Science, 5(1), 81-94.
• Ediger, V. Ş., Devlen, B. & Bingöl Mcdonald, D. (2012). Levant’ta büyük oyun: Doğu Akdeniz’in enerji jeopolitiği. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 9(33), 73-92.
• EIA, (2018). Cyprus. Retrieved July 02, 2019, from https://www.eia.gov/beta/international/analysis.php?iso=CYP.
• Ekin, C. (2012). Küresel hegemonya mücadelesi açısından deniz yetki alanları: Örnek olay Doğu Akdeniz. H. Çomak, I. A Görentaş, D. Özveri (Ed.), Uluslararası Orta Doğu Kongresi bildiriler kitabı içinde, (s. 72-97). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Yayınlar.
• Goldman, R., Biton, E., Brokovich, E., Kark, S. & Levin, N. (2015). Oil spill contamination probability in the southeastern Levantine basin, Marine Pollution Bulletin 91, 347–356. Retrieved March 15, 2019, from http://dx.doi.org/10.1016/j.marpolbul.2014.10.050.
• Güneş, M. (2016). Avrupa Birliğinin çevre ve enerji politikalarında Doğu Akdeniz gazının tehdit ve imkânları. Uluslararası Akdeniz'de Çevresel Güvenlik Konferansı. Kıbrıs, Türkiye.
• Haliloğlu, G. (2017). Doğu Akdeniz’in stratejik önemi ve enerji güvenliği, (Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/, adresinden edinilmiştir.
• International Hydrographic Organization, (1953). Limits of Oceans and Seas. IMP. Monigasque: Monte Carlo.
• Kavaz, İ. (2020). Doğu Akdeniz’deki enerji kaynaklarının olası transfer güzergahları, K, İnat, M. Ataman, B. Duran, (Ed.), Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin Hakları içinde, (s. 275- 294). İstanbul: SETA.
• Kedikli, U. & Deniz, T. (2015). Enerji kaynakları mücadelesinde Doğu Akdeniz havzası ve deniz yetki alanları uyuşmazlığı. Alternatif Politika, 7(3), 399-424.
• Kuran, S. (2009). Uluslararası deniz hukuku. İstanbul: Türkmen Kitapevi.
• Kütükçü, A. & Kaya, S. (2016). Uluslararası deniz hukuku kapsamında Doğu Akdeniz’deki petrol ve doğalgaz kaynakları ile Türkiye’nin hukuki durumu. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(2/1), 81- 96.
• Leventis, Y. (2012). Sıcak sularda kontrolü tasarlamak: Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de hidrokarbon egemenliği hedefleyen tavrı. A. Gürel, H. Faustmann, G. M. Reichberg (Ed.), Kıbrıs açık denizindeki hidrokarbonlar bölgesel siyaset ve servet dağılımı içinde, (s. 7-16). Norway: Friedrich Ebert Stiftung ve Peace Research Institute Oslo (PRIO), PCC Raporu.
• LPA, (2019). Second licensing round. Lebanese petroleum administration. Retrieved from https://lpa.gov.lb/secondlicensinground.php.
• Mahan, A. T. (2003). Deniz Gücünün Tarih Üzerine Etkisi. İstanbul: Q Matris Yayınları.
• Mevlütoğlu, M. A. (2014). Doğu Akdeniz'in yeni enerji jeopolitiğinde bölge ülkeleri deniz güçlerinin yeri ve etkisi. H. Çomak, M. Ö. Ultan, (Ed.), Uluslararası enerji ve güvenlik kongresi bildiriler kitabı içinde, (s. 11-27), İzmit/Kocaeli: BİLGESAM.
• Natali, D. (2012). The East Mediterranean basin: a new energy corridor?. Washington: Institute for National Strategic Studies Center for Strategic Research, Event Report.
• Oral, M. & Özdemir, Ü. (2017). Küresel enerji jeopolitiğinde Türkiye: fırsatlar ve riskler. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6(4), 948- 959.
• Örnek, S. & Mızrak, B. (2016). Bir güvenlik sorunu olarak Kıbrıs’ın enerji kaynakları ve uluslararası aktörlerin politikaları. Bilge Strateji, 8(15), 13-32.
• Özer, S. (2013). Doğu Akdeniz’de enerji güvenliği ve savaşları. Ortadoğu Analiz, 5(60), 68-79.
• Özgen, C. (2013). Doğu Akdeniz’de enerji güvenliğine yönelik bir girişim: Akdeniz Kalkanı Harekâtı. Akademik Orta Doğu, 8(1), 101-114.
• Pakhomov, N. (2018). What does Russia really want in Syria?. The National Interest. Washington: Center for the National interest. Retrieved August 29, 2018, from https://nationalinterest.org/feature/what-does-russia-really-want-syria-14375.
• Peker, H.S. & Oktay, K.Ö. & Şensoy, Y. (2019). Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanları ve enerji kaynakları çerçevesinde Türkiye’nin enerji güvenliği. Güvenlik Bilimleri Dergisi, 8(1), 85-106.
• Prontera, A. (2017). The offshore frontiers of energy security in the Mediterranean, Excerpt from the Book ‘The New Politics of Energy Security in the European Union and Beyond. States, Markets, Institutions’. London: Routledge.
• Ratner, M. (2016). Natural gas discoveries in the Eastern Mediterranean. Cogressional Research Servise, CRS Report.
• Salameh, R. & Chedid, R. (2020). Economic and geopolitical implications of natural gas export from the East Mediterranean: The case of Lebanon, Energy Policy, 140, 1-11. Retrieved July 02, 2020. from http://www.elsevier.com/locate/enpol.
• Sandıklı, A. (2014 ). Doğu Akdeniz’de enerji denklemi ve olası yan etkiler. H. Çomak, M. Ö. Ultan, (Ed.), Uluslararası enerji ve güvenlik kongresi bildiriler kitabı içinde, (s. 1-10). İzmit/Kocaeli: BİLGESAM.
• Stanic, A. & Karbuz, S. (2020). The commercial challenges facing Eastern Mediterranean gas, OGEL 3 Oil, Gas & Energy Law, pp. 1-18. www.ogel.org. Retrieved July 02, 2020, from www.ogel.org/article.asp?key=3886.
• Stocker, J. (2012). No EEZ Solution: The politics of oil and gas in the Eastern Mediterranean. Middle East Journal, 66(4). 579-597.
• Sünnetçioğlu, M. A. (2011). Doğu Akdeniz’in hidrokarbon potansiyeli ve son gelişmeler. Stratejik Araştırmalar, 9(16 ), 151-175.
• Şeker, B. Ş. (2014). Akdeniz'e yayılan askeri güç ve enerji paradoksu. H. Çomak, M. Ö. Ultan, (Ed.), Uluslararası enerji ve güvenlik kongresi bildiriler kitabı içinde, (s. 44-60). İzmit/Kocaeli: BİLGESAM.
• Tagliapietra, S.& Mattei, F. E. E. (2013). Towards a new eastern Mediterranean energy corridor? natural gas developments between market opportunities and geopolitical risks. The rise of Turkey and the New Mediterranean Research Programme, FEEM Nota di Lavoro, 12,1-32.
• Tamçelik, S. & Kurt, E. (2014). Türkiye’nin münhasır ekonomik bölge algısı ve yakın tehdit alanı: Kıbrıs. H. Çomak, (Ed.). Uluslararası güvenlik kongresi bildiriler kitabı içinde, (s.882-913), Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Yayınları.
• Tekmor Cyprus, Tekmor LLC, (2018). Production from Zohr gas field to reach 1.8B cfd in September - EGYPT TODAY. Retrieved July 04, 2020, from http://tekmormonitor.blogspot.com/2018/04/production-from-zohr-gas-field-to-reach.html.
• Tsakiris, T., Ulgen, S. & Han, A. K. (2018). Gas developments in the Eastern Mediterranean: trigger or obstacle for EU Turkey cooperation?, FEUTURE Online, 22, 1-35.
• USGS (United States Geology Survey). (2010a). Assessment of undiscovered oil and gas resouces of the Nile Delta basin province, Eastern Mediterranean. U.S. Department of the Interior, U.S. Geological Survey, Fact Sheet 2010-3027.
• USGS (United States Geology Survey). (2010b). Assessment of undiscovered oil and gas resources of the Levant basin province, Eastern Mediterranean.
• Yaycı C. (2011). Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasında Libya’nın rolü ve etkisi. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 14, 17-41.
• Yaycı, C. (2012). Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanlarının paylaşılması sorunu ve Türkiye. Bilge Strateji, 4(6), 1-70.
• Yaycı, C. (2020). Türkiye-Libya arasında imzalanan münhasır ekonomik bölge anlaşmasının sonuç ve etkileri. Kriter, 42, 34-37.
• Yıldız, D. (2006). Akdeniz Havzası’nın hidrojeopolitiği ve Türkiye. TMMOB (Ed.), TMMOB su politikaları kongresi bildiriler kitabı içinde (s. 616-628), Ankara: TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası yayınevi.