İslâm Hukuku Akit Teorisi Bağlamında Enflasyon Farkının Ödenmesine Dair Görüşler

Year 2023, , 217 - 241, 30.06.2023

Muhammet Varelci

https://doi.org/10.59777/ihad.1271031

Abstract

Enflasyon, en genel tarifiyle paranın değer kaybetmesidir. Bu değer kaybının en önemli göstergesi de malın azalmasına karşı para miktarının artması veya mal karşısında para miktarının çoğalması sonucunda fiyatların genel düzeyinde bir artışın meydana gelmesidir. Bu bağlamda günümüzde iktisadi hayatı etkileme bakımından önemli bir mesele olarak görülen enflasyon, kendisine tedbir alınması ve çözüm bulunması gereken bir problem olarak literatürdeki yerini almıştır. Zira enflasyonun yaşandığı ortamda insanların hayatı zorlaşmakta, ihtiyaçları gidermek güçleşmekte ve sosyal düzen, siyaset, devlet ekonomisi gibi birçok alanda istenmeyen sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Günümüzde hâkim konumda bulunan iktisadi anlayışın ise söz konusu problemin üstesinden gelme noktasında faizi bir araç olarak kullandığı da bilinen bir husustur. Faizin de İslâm’da haram kılınması sebebiyle enflasyon problemi, İslâm hukukçuları arasında son zamanlarda tartışılır bir mesele haline gelmiş ve gerek akademide gerekse fetva işleri yürüten kurum ve kuruluşlarda gündemi meşgul etmiştir. Buna göre paranın değer kaybı diğer bir ifadeyle enflasyon farkının borçlanılan anaparaya eklenmesi şeklinde özetlenebilecek meseleyle ilgili yaklaşımlara bakıldığında ne selef ulema arasında ne de günümüzde tam bir birlik olmadığı; aksine günümüze doğru gelince görüş farklılıklarının arttığı görülmüştür. Dolayısıyla günümüzde enflasyon farkının ödenmesi konusuyla ilgili olarak İslâm hukukçularının değerlendirmelerinin çok daha fazla çeşitlilik arz ettiği rahatlıkla söylenebilir.
Tüm bu çeşitlilik oluşturan görüşlerin sistematik bir biçimde gösterilmesi adına İslâm hukuku akit teorisi bağlamında ele alınmasının yerinde bir yaklaşım olacağı düşünülmektedir. Bu düşünceden hareketle enflasyondan kaynaklı olarak değer kaybına uğrayan paranın araya vade giren akitlerde ödemesinin ne şekilde yapılacağı konusu araştırmanın temel sorusunu oluşturmaktadır. Bu sebeple araştırmada zimmete borç olarak geçen anapara üzerine ödeme tarihi geldiğinde enflasyon farkı kadar bir fazlalık eklenip eklenemeyeceği problemine dair geçmişte ve günümüzde dile getirilen görüşler İslâm hukuku akit teorisi açısından ele alınmıştır. Bu bağlamda dört sünni fıkıh mezhebinin ve günümüzdeki araştırmacıların enflasyon farkını ödeme konusundaki yaklaşımlarının İslâm hukuku akit teorisi açısından anlatılması araştırmanın önemini göstermektedir. Bu doğrultuda önce enflasyon farkını ödemekle ilgili klasik literatürde yer alan mezhep görüşleri ardından ise güncel yaklaşımlar derlenmiştir. Mezhep görüşleri içerisinde enflasyon farkını ödemeyi kabul etmeyen temel görüşün yanı sıra enflasyon farkının ödenmesini kabul eden bazı görüşler yer almıştır. Ancak bu kabul, akdin kurulmasından sonra olma kaydına bağlanmış yani akdin başında enflasyon farkının talep edilemeyeceği fakat akit kurulduktan sonra enflasyon yaşanması durumunda oluşan farkın istenebileceği ifade edilmiştir. Ayrıca bunlardan başka zarar olarak ifade edilen enflasyon farkı miktarının akdi yapan taraflar arasında paylaştırılarak sulhun önerilmesi ve akit kurulduktan sonra enflasyon olması durumunda alacaklı tarafa fesih hakkı tanınması şeklinde mezhep görüşleri olduğu da görülmüştür. Günümüze gelince enflasyon farkının ödenebilirliği konusunda benimsenen görüşler, yeni şart ve durumların ortaya çıkmasına paralel bir şekilde çeşitlenmiştir. Mezheplerde yer alan görüşler dışında kalan birtakım yaklaşımlar olduğu tespit edilmiştir. Şöyle ki bunlar arasında sırf fayda arz etmesi sebebiyle teşvik kredileri gibi akitleri caiz görme, borcun zamanında ödenmemesi halinde akde cezaî şart koyarak enflasyon farkını tazmin etme, enflasyon farkını aldanma, belirsizlik ve bilinmezlik gibi akde etki eden kusurlarla ilişkilendirme ve borcun başka şeye endekslendiği veya vade farkının söz konusu olduğu akitte ayrıca enflasyon farkını da istemeye cevaz vermeme gibi birtakım yaklaşımların olduğu görülmüştür. Son olarak kaynaklardaki tüm bu görüşleri tespit ve derlemede yöntem olarak geçmişten günümüze doğru gelmeye dikkat edilmiş ve özellikle güncel kurul fetvalarına özel önem gösterilmiştir.

Keywords

İslâm Hukuku, Akit, Vade, Borç, Enflasyon

Opinions on Payment of Inflation Difference in the Context of Islamic Law Contract Theory

Abstract

Inflation, in its most general definition, is the fall in the purchasing value of money. The most important indicator of this fall in value is the increase in the amount of money against the decrease in the good or the increase in the general level of prices as a result of the increase in the amount of money in comparison to the amount of goods. In this context, inflation, which is seen as an important issue in terms of affecting economic life today, has taken its place in the literature as a problem for which precautions need to be taken and solutions to be found. Because in an environment of inflation, people's lives become more difficult, it becomes harder to meet their needs, and undesirable results occur in many areas such as social order, politics, and state economy. It is also known that the prevailing economic understanding today uses interest as a tool to overcome the problem in question. Due to the fact that interest is also forbidden in Islam, the problem of inflation has recently become a controversial issue among Islamic jurists and has occupied the agenda both in academia and in institutions and organizations that administer the process of issuing fatwas. Accordingly, when we look at the approaches related to the issue, which can be summarized as the fall in the purchasing value of money, in other words, the addition of the inflation difference to the principal borrowed, there is a complete unity neither among the predecessors nor today’s scholars; on the contrary, it has been observed that the differences of opinion have increased from the past to the present. Therefore, it can be easily said that the evaluations of Islamic jurists regarding the issue of paying the inflation difference today are much more diverse.
In order to show all these diverse views in a systematic way, it is thought that it would be an appropriate approach to consider Islamic law in the context of contract theory. Based on this idea, the basis of the research is how the money, which has lost its value due to inflation, will be paid in the term contracts. For this reason, the opinions expressed in the past and today on the problem of whether a surplus as much as the inflation difference can be added on the principal, which becomes a liability upon the borrower, when the payment date comes, are discussed in terms of Islamic law contract theory. In this context, explaining the four Sunni schools of fiqh and the approaches of today’s researchers to pay the inflation difference in terms of Islamic law contract theory shows the importance of the research. For this reason, firstly, the views of the schools of Islamic law in the classical literature about paying the inflation difference and then the current approaches were compiled. Among the views of the schools of Islamic law, there are some that accept the payment of the inflation difference, as well as the view that does not accept to pay the inflation difference, which is the mainstream view. However, the former view is subject to the condition of payment being after the conclusion of the contract, that is, payment of the inflation difference cannot be presented as a condition to the contract when it is concluded, but rather the difference can be requested in case of the occurance of inflation after the contract is concluded. In addition, it has also been observed that there are views of the schools of Islamic law such as making peace between contracting parties by sharing the amount of inflation difference, which is considered a kind of loss, and granting the right to terminate the contract to the creditor in case of the occurance of inflation after the conclusion of the contract. As for today, the views adopted on the permissiblity of the payment of the inflation difference have diversified in parallel with the emergence of new conditions and situations. It has been determined that there are some approaches other than the views adopted by the classical schools of Islamic law. Namely, among these contemporary views are, considering the contracts such as incentive loans as permissible because they introduce only benefits, compensation for the inflation difference by placing a penal clause in the contract if the debt is not paid on time, associating the inflation difference with defects that affect the contract such as deception, uncertainty and obscurity, and indexing the debt to something else or not permitting the payment of inflation difference in contracts which already consist of late charges. Finally, in the determination and compilation of all these views from the sources, attention has been paid to follow a chronological order starting from the past to the present and special attention has been paid to the comtemporary board fatwas.

Keywords

Islamic Law, Contract, Term, Debt, Inflation

References

• Akşit, Mustafa Cevat. İslâm’da Ticâret Prensipleri. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 3. Basım, 2019.
• Aktepe, İshak Emin. Katılım Finans. İstanbul: TKBB Yayınları, 2017.
• Aktepe, İshak Emin. Sorularla Katılım Bankacılığı. İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği, 2013.
• Alim b. Alâ. el-Fetâva’t-Tatarhâniyye. 20 Cilt. Diyobend: Mektebetü Zekeriyyâ, 2010.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: Dârü Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Aybakan, Bilal. “Sarf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/137-140. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. https://islamansiklopedisi.org.tr/sarf--fikih
• Aypek, Nevzat vd. Ekonomik Terimler Sözlüğü: Ekonomi, İşletme, Finans, Bankacılık, Borsa ve Dış Ticaret “Açıklamalı ve İngilizce Karşılıklı”. Ankara: Gazi Kitabevi, 2009.
• Bakkal, Ali. “İslâm Hukukunda Para ve Fâiz Telâkkîsi Zâviyesinden Enflasyon Farkının Ödenmesi Problemi”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1 (1995), 45-80. http://ktp2.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=6125625&tarama=ali+bakkal
• Ba’lî, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed. er-Ravzü’n-nedî şerhu Kâfi’l-mübtedî. 2 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dârü’n-Nevâdir, 2007.
• Bardakoğlu, Ali. “Gabn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/268-273. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Beki, Abdulaziz. “‘Faizli İşlemin Enflasyon Altındaki Faizinin Caiz Olduğu’ Görüşüne Reddiye”. Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları 1 (2008), 128-136.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. er-Ravzü’l-mürbiʿ şerhu Zâdi’l-müstakniʿ. b.y.: Müessesetü’r-Risâle Dârü’l-müeyyed, ts.
• Cîzânî, Muhammed b. Hüseyin el-. Fıkhü’n-nevâzil. 4 Cilt. Medine: Dârü İbni’l-Cevzî, 2. Basım, 2006.
• Çubukcu, Esma. “Enflasyon Ortamında Karz Akitlerinin Ribâ Bağlamında Değerlendirilmesi”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi (Bildiriler Kitabı-IV). 325-333. Kütahya: İlmi Etüdler Derneği, 2015.
• Dalgın, Nihat. “Fai̇z Yasağıyla İlgi̇li̇ Farklı Yaklaşımlar”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 16 (2010), 77-110.
• Darîr, Sıddık Muhammedü’l-Emin ed-. “Fâiz Oturumuyla İlgili Müzakere Raporu”. I. Uluslararası İslâm Ti̇caret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri̇ Kongresi. ed. Mehmet Bayyiğit. 813-822. Konya: KOMBAD Yayınları, 1996.
• Dârü’l-İftâ, Dârü’l-İftâi’l-Lîbiyye. “Hükmü Reddi’d-Deyni min ’Umletin Sâniye”. Erişim 14 Şubat 2021. https://ifta.ly/%d8%a7%d9%84%d9%81%d8%aa%d8%a7%d9%88%d9%89/%d8%ad%d9%83%d9%85-%d8%b1%d8%af-%d8%a7%d9%84%d8%af%d9%8a%d9%86-%d9%85%d9%86-%d8%b9%d9%85%d9%84%d8%a9-%d8%ab%d8%a7%d9%86%d9%8a%d8%a9/
• Dârü’l-İftâ, Dârü’l-İftâi’l-Mısriyye. “ez-Ziyâdetü ’alâ Asli’d-Deyni bi’t-Terâdî fî Mukâbili’t-Te’hîr”. Erişim 08 Şubat 2021. http://dar-alifta.org/ar/ViewFatwa.aspx?sec=fatwa&ID=15035
• Dârü’l-İftâ, Dârü’l-İftâi’l-Mısriyye. “Sedâdü’l-Karzi bi’l-Kîme”. Erişim 08 Şubat 2021. http://dar-alifta.org/ar/ViewFatwa.aspx?sec=fatwa&ID=11793
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe ed-. Hâşiyetü’d-Desûkî ʿale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Mısır: İhyâü’l-Kütübi’l-Arabîyye, ts.
• Destebaşı, Ayşe Nur. “Enflasyon ve Fai̇z İli̇şki̇si̇ Üzeri̇ne İslami̇yet Açısından Bi̇r Değerlendi̇rme”. Enderun Dergisi 2/1 (2018), 32-37.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Alınan borç para vadesi geldiğinde ödenmediği zaman altına çevrilerek vadesi uzatılabilir mi?” Erişim 10 Şubat 2021. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38279/alinan-borc-para-vadesi-geldiginde-odenmedigi-zaman-altina-cevrilerek-vadesi-uzatilabilir-mi-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2beDtMkJdRGirgyeb8%3d
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Bankaların vadeli mevduat hesaplarına para yatırmanın dini hükmü nedir?” Erişim 10 Şubat 2021. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38623/bankalarin-vadeli-mevduat-hesaplarina-para-yatirmanin-dini-hukmu-nedir-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2beDtMkJdRGirgyeb8%3d
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Demir, çimento, mazot, un, vb. standart emtianın alışverişinden kaynaklanan para borcunun geciktirilmesi halinde, ödeme esnasında bu ürünlerin güncel değerini esas almak caiz midir?” Erişim 10 Şubat 2021. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38625/demir--cimento--mazot--un--vb--standart-emtianin-alisverisinden-kaynaklanan-para-borcunun-geciktirilmesi-halinde--odeme-esnasinda-bu-urunlerin-guncel-degerini-esas-almak-caiz-midir-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2beDtMkJdRGirgyeb8%3d
• Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. Fetvalar. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Basım, 2019.
• Döndüren, Hamdi. “İslâm’da Para, Kredi, Faiz ve Enflâsyon İlişkileri”. Para, Faiz ve İslâm. 183-213. İstanbul: İSAV Yayınları, 1987.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Cehâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/219-222. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Garar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/366-371. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Dönmez, İbrahim Kâfi vd.. “Kongre Sonuç Bildirileri: Fâiz”. I. Uluslararası İslâm Ti̇caret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri̇ Kongresi. ed. Mehmet Bayyiğit. 1045-1053. Konya: KOMBAD Yayınları, 1996.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 7. Basım, 2019.
• Eskicioğlu, Osman. “İslâm Hukukunda Enflasyonla İlgi̇li̇ Bazı Meseleler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 97-117.
• Gözübenli, Beşir. “İslam Borçlar Hukukuna Göre Kredi İşlemleri̇nde Cari Olan Ri̇ba”. I. Uluslararası İslâm Ti̇caret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri̇ Kongresi. ed. Mehmet Bayyiğit. 607-659. Konya: KOMBAD Yayınları, 1997.
• Habergetiren, Ömer Faruk. “İslam Hukukunda Fulûs’un Değerinde Değişimi İfade Eden Dört Kavram: Rahs, Galâ, Kesâd, Inkıta'”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1/2 (2017), 106-120.
• Habergetiren, Ömer Faruk. “İslam Hukukunda Paranın Değer Kaybının Ödenmesini Gerektiren Esaslar”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1/1 (2017), 19-31.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Mecmûʿatü resâʾili İbn ʿÂbidîn. 2 Cilt. Dersaâdet: y.y., 1325.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. “Para Değerinin Değişmesine İlişkin Hükümler”. çev. Ömer Faruk Habergetiren. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 8/16 (2010), 197-212. https://www.academia.edu/24522118/PARA_DE%C4%9EER%C4%B0N%C4%B0N_DE%C4%9E%C4%B0%C5%9EMES%C4%B0NE_%C4%B0L%C4%B0%C5%9EK%C4%B0N_H%C3%9CK%C3%9CMLER
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. 14 Cilt. Beyrut: Dârü Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dârü Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin vd. eş-Şerhu’l-kebîr (el-Mukniʿ ve’l-İnsâf). 32 Cilt. İmbaba: Dârü Hicr, 1995.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. en-Nehrü’l-fâʾik şerhu Kenzi’d-dekâik. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 7 Cilt. Beyrut: Şeriketü Alâiddin, 1283.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415.
• İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Minehu’l-celîl ʿalâ Muhtasari’l-allâme Halîl. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1984.
• Meclisü’s-Sûrî, el-Meclisü’l-İslâmiyyü’s-Sûrî. “Eserü Tegayyüri Kîmeti’l-’Umle ’alâ Edâ’i’l-Hukûk”. Erişim 13 Şubat 2021. https://sy-sic.com/?p=5390
• Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmî, Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmiyyi’d-Düvelî. “Karârun bi-Şe’ni Ahkâmi’l-İ’sâri ve’l-İflâsi fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye”. Erişim 10 Şubat 2021. https://www.iifa-aifi.org/ar/2343.html
• Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmî, Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmiyyi’d-Düvelî. “Karârun bi-Şe’ni’l-Bey’i bi’t-Taksît”. Erişim 10 Şubat 2021. https://www.iifa-aifi.org/ar/1785.html
• Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmî, Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmiyyi’d-Düvelî. “Karârun bi-Şe’ni’t-Tedahhumi ve Tegayyüri Kîmeti’l-’Umle”. Erişim 10 Şubat 2021. https://www.iifa-aifi.org/ar/5209.html
• Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmî, Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmiyyi’d-Düvelî. “Karârun bi-Şe’ni’t-Tedahhumi ve Tegayyüri Kîmeti’l-’Umle”. 2021-02-08. Erişim 08 Şubat 2021. https://www.iifa-aifi.org/ar/2074.html
• Merdâvî, Alâeddin el-. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf. 12 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, 1956.
• Orman, Sabri. “Modern İktisat Literatüründe Para, Kredi ve Faiz”. Para, Faiz ve İslâm. 1-68. İstanbul: İSAV Yayınları, 1987.
• Özsoy, İsmail. “Faiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/110-126. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Peşe, Ahmet Muhammet. “Hanefî Hukuk Düşüncesinde Enflasyonun Borca Etkisi”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/2 (2021), 329-345.
• Rahûnî, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Yûsuf er-. Hâşiyetü’r-Rahûnî ʿalâ Şerhi’z-Zürkânî li-Muhtasarı Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1978.
• Ruhaybânî, Mustafa es-Süyûtî er-. Metâlibü üli’n-nühâ fî şerhi Gâyeti’l-müntehâ. 6 Cilt. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1961.
• Samar, Mahmut. Akitlerde Şart Hürriyeti. Kahramanmaraş: SAMER Yayınları, 2020.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ li’l-İmâm Mâlik b. Enes. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1989.
• Songür, Haluk. İslâm Hukukunda Enflasyonlu Ortamda Ödeme. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-Hâvî li’l-fetâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Şafak, Ali. “İslâm İktisadında Enflasyon ve Getirilen Önleyici Tedbirler”. Diyanet Dergisi 18/1 (1979), 5-24.
• Şeyh Nizâm vd. el-Fetâva’l-Hindiyye. 6 Cilt. Bulak: Dârü Sâdır, 2. Basım, 1310.
• Timurtâşî, Şihâbüddîn (Şemsüddîn) Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed el-Ömerî el-Gazzî et-. Risâletü bezli’l-mechûd fî tahrîri es’ileti tagayyüri’n-nukûd. Kudüs: Câmiatü’l-Kudüs, 2001.
• Turay, Fatih. Fi̇nansal Açıdan İslam Borçlar Hukuku. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Yaran, Rahmi. “Türk Hukukundaki Temerrüt Faizinin İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. I. Uluslararası İslâm Ti̇caret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri̇ Kongresi. ed. Mehmet Bayyiğit. 703-718. Konya: KOMBAD Yayınları, 1997.
• Y. Şafak, Yeni Şafak. “Enflasyon ve faiz”. Erişim 20 Haziran 2021. https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettin-karaman/enflasyon-ve-faiz-10663
• Y. Şafak, Yeni Şafak. “Enflasyon ve siyonizm belası”. Erişim 20 Haziran 2021. https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettin-karaman/enflasyon-ve-siyonizm-belasi-2058748