Usûl-i Fıkıh Açısından Kur’an’ın Mahiyeti ve Gayesi Hakkında Birkaç Söz

Year 2021, Issue: 37, 83 - 115, 30.04.2021

Zeki Koçak

Abstract

İnsanlığın hikâyesinde başat rolü kutsal kitapların oynadığı malumdur. Kutsal kitapların sonuncusu olan Kur’an, öncekilerin akıbetine uğramasa da onun hakkında da şaz görüşleri dillendirenler olmuştur. Tarihte kalmış görüşleri yeniymiş gibi ortaya sürerek Müslümanların kafasını karıştırmayı marifet ve bilimsellik sayanlar her zaman olacaktır. Hâlbuki günümüze kadar Kur’an’a herhangi bir noksanlığın isnat edilememesi onun mükemmelliğini gösterdiği gibi yanlış ve yanlı isnada kalkışanların da su-i niyetlerini göstermiştir. Çalışmamızda Kur’an hakkında tarihte ileri sürülen bazı yanlış görüşlere dikkat çekilerek şimdiki tartışmaların eskiyi tekrarlamaktan ibaret olduğu gösterilmiştir. Usûl-i fıkıh açısından Kur’an’ın mahiyeti ve meşhur isimlerinden birkaçı üzerinde durulmuştur. Şüphenin ne olduğu hüküm bağlamında açıklanarak neden Kur’an’da şüphenin olmadığı usûl ve diğer ilgili ilim dallarıyla izaha çalışılmıştır. Ayrıca usûl-i fıkıhta, Kur’an’ın “el-Kitap” diye isimlendirilmesiyle bütüncül bir yaklaşımın hedeflendiği ele alınmıştır.Kur’an’ın gayesi hakkında çok söz söylense de, çalışmamızda genel mahiyetli gaye anlayışıyla fakihlerin gaye anlayışı incelenmiştir. Fakihlerin gaye anlayışının akîde, ahlâk ve ahkâm üzerinden yürüdüğü ve diğer gayelerin bunların içerisinde verilmeye çalışıldığına işaret edilmiştir. Her iki gaye anlayışının, cüzün külle delaleti yöntemiyle hareket ettiğine değinilmiştir.

Keywords

Kitap, Kur’an, Mahiyet, Gaye, Usûl-i Fıkıh, Tarih

A Few Words Regarding the Essence and the Purpose of the Quran in Terms of Usul al-Fiqh

Abstract

It is known that holy scriptures play the dominant role in the story of humanity. Although the Quran, which is the last of the holy scriptures, did not end up with the previous ones’ fates, there were also those who voiced exceptional views about it. There will always be those who consider disturbing Muslims to be ingenious and scientific by presenting historical views as if new. However, the fact that no deficiency can be attributed to the Quran until today has demonstrated its perfection and bad intentions of those who attempt wrong and biased accusations. In our study, it has been shown that the current discussions consist of repeating the old, by drawing attention to some wrong opinions put forward in history about the Quran. In terms of usul al-fiqh, the essence of the Quran and some of its famous names are emphasized. By explaining what doubt is in the context of the provision, it has been tried to explain why there is no doubt in the Quran by the usul al-fiqh and other related branches of science. In addition, in the usul al-fiqh, it is discussed that a holistic approach is aimed by naming the Quran as “al-Kitab”. Although a lot of words are said about the purpose of the Quran, in our study, the understanding of the purpose of the alfaqui was examined with an understanding of general purpose. It has been pointed out that the understanding of the purpose of the alfaqui is based on creed, ethics and judgment and that other purposes are tried to be given within them. It is tried to be mentioned that both understandings of purpose act with the inductive method.

Keywords

Book, Quran, Essence, Purpose, Usul al-fiqh, History

References

• Abdulaziz Buhârî, (ö.730/1330) Keşfü’l-Pezdevî, İstanbul 1308.
• Abdullah Dıraz, (1894-1958) Muhammed, el-Muhtâr min Künûzi’s-Sünneti’n-Nebeviyye, Kahire 2004.
• ————, Min Revâii’t-Tefsîr, haz. Ahmet Mustafa Fadliyye, Kahire 2018.
• Ahmed b. Hanbel, (ö.241/855) Ebu Abdillah, el-Müsned.
• Akkâd, (1884-1964) Abbas Mahmut, Kur’an Felsefesi, çev. Ahmet Demirci, Ankara ts.
• Ali Cuma, Muhammed, el-Hükmü’ş-Şeriyyü İnde’l-Usûliyyîn, Kahire 2006.
• Arslan, (1956-2018) Hüsamettin, Meselelerimizi Konuşmak, İstanbul 2020.
• Berki, (1882-1976) Ali Himmet. Hukuk Tarihinde İslam Hukuku, Ankara 1955.
• Beydâvî, (ö.685/1286) Kadı Nasirüddin, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, İstanbul ts.
• Buhârî, (ö.256/870) Ebu Abdillah M. b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî.
• Cessâs, (ö.370/981) Ahmed b. Ali er-Razî, el-Füsûl fi’l-Usûl, thk. Uceyl Casim en-Neşmî, Vezaretü-l-Evkaf, 1994.
• Cisr, (1845-1909) Hüseyin b. Muhammed, er-Risâltü’l-Hâmidiyye, thk. M. Mutasimnillah, Lübnan 1998.
• Cürcânî, (816/1413) Seyyid Şerif, Kitâbu’t-Ta’rifat, thk. M. Mar’aşlî, Beyrut 2007.
• ————, Şerhu’ş-Şemsiye alâ Tahrîri’l-Kavâidi’l-Mantıkiyye, Kum 1343.
• Daftary, Farhad, İsmaililer Tarihleri ve Öğretileri, çev. Ahmet Fethi, İstanbul 2017.
• Dârimî, (255/869) Abdullah b. Abdurrahman, Sünenü’d-Dârimî.
• Debûsî, (ö.430/1039) Ebu Zeyd, Takvîmü’l-Edille fi Usûli’l-Fıkıh, thk. Halil el-Meys, Beyrut 2001.
• Demenhûrî, (ö.1192/1778) Ahmed, Şerhu Cevhereti’l-Meknun, Matbaatu’l-Ezheriyye (Mısır), 1309.
• Devalibî, (1907-2004) Muhammed Maruf, el-Medhal ila İlmi Usûli’l-Fıkıh, Matbaatu Camiati’s- Sûriyye 1958.
• Desûkî, (ö.1230/1815) Muhammed b. Muhammed, Hâşiye alâ Muhtasari’l-Meânî, İstanbul 1308.
• Dihlevî, (ö.1176/1762) Şah Veliyyullah, el-Fevzü’l-Kebîr fi Usûli’t-Tefsîr, thk. S. Nedvî, Beyrut 1987.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “İcma”, Fıkıh Usulü İncelemeleri, İstanbul 2014.
• Ebu Hanife, (ö.150/767) Fıkhu’l-Ekber, (Aliyyü’l-Kârî’nin şerhiyle birlikte) Beyrut 1984.
• Ebu Hilâl el-Askerî, (ö.395/1008) el-Fürûk fi’l-Luga, thk. Cemal Abdulganî, Beyrut 2006.
• Ebu’l-Bekâ, (ö.1095/1684) el-Külliyât, Beyrut 2012.
• Ebu’l-Hüsey el-Basrî, (ö.436/1044) Muhammed b. Ali, el-Mu’temed fi Usûli’l-Fıkıh, thk. Halil el-Meys, Beyrut 1983.
• Ebu Zehra, (1898-1974) Muhammed, Usûlü’l-Fıkıh, Beyrut 1958.
• Elmalılı, (1878-1942) M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul 1979.
• Edip Salih, Muhammed, Masâdirü’t-Teşrîi’l-İslamî ve Menâhicü’l-İstınbat, Riyat 2002.
• Fazlurrahman, (1919-1988) İslami Yenilenme III, çev. Adil Çiftçi, Ankara 2002.
• ————, Ana Konularıyla Kur’an, çev. Alpaslan Açıkgenç, Ankara 1996.
• Fenârî, (ö.834/1431) Muhammed b. Hamza, Aynu’l-A’yân, İstanbul 1325.
• Gazzâlî, (ö.505/1111) Ebu Hamid, el-İktisât fi’l-İ’tikât, Beyrut 1988.
• ————, Fezâihu’l-Bâtıniyye, thk. M. Ali Kutup, Beyrut 2011.
• ————, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, (Fevatihu’r-Rahamût ile birlikte) thk. İ. M. Ramazan, Beyrut 1994.
• Gürkan, Menderes, “Zerkeşî, Bedreddin”, DİA, XXXXIV.
• Hâdımî, (ö.1176/1702) Muhammed Vehbi, el-Akâidü’l-Hayriyye, Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Hallâf, (1888-1956) Abdulvehhab, İlmü Usûli’l-Fıkıh, İstanbul 1948.
• Hamidullah, (1908-2002) Muhammed, Kur’an’ı Kerim Tarihi, çev. Abdulaziz Hatip-Mahmut Kanıt, İstanbul 2010.
• Hâşimî, (1878-1943) Mutafa Ahmet, el-Kavâidü’l-Esâsiyye, thk. M. Ahmet Kasım, Beyrut 2007.
• Huserî, Ahmed Tayyib, Nazariyyetü’l-Hüküm ve Masâdirü’t-Teşri’ fî Usûli’l-Fıkhi’l-İslamî, Beyrut 1986.
• İbn Abidin, (ö.1252/1836) Muhammed Emin, Hâşiyetü Nesemâti’l-Eshâr alâ Şerhi İfâdeti’l-Envâr alâ Metni Usûli’l-Menâr, Mısır 1979.
• İbn Âşûr, (1879-1973) Muhammed Tahir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Tunus ts.
• ————, Makasidü’ş-Şerîati’l-İslamiyye, thk. M. Tahir Meysavî, Umman 2001.
• İbn Fâris, (ö.395/1004) Ebu’l-Hüseyin, Megâyisu’l-Luga, thk. Enes M. Şamil, Kahire 2008.
• İbn Hâcib, (ö.646/1249) Cemalüddin Ebu Amr, Müntehe’l-Usûl ve’l-Emel fi İlmi’l-Usûli ve’l-Cedel, Beyrut 1985.
• İbn Hümâm, (ö.861/1457) Kemal, et-Tahrîr fi Usûli’l-Fıkıh, thk. M. A. Abdulhalik, Beyrut 1971.
• İbn Kemal Paşa, (ö.940/1534) Ahmet b. Süleyman, Esrâru’n-Nahv, thk. Ahmet Hasan, Beyrut 2002.
• ————, “Risaletün fi Takriri Enne’l-Kur’ane’l-Azîme Kelâmullahi’l-Kadîmü,” Mecmuu Resâili’l-Allâme İbn Kemal Paşa, thk. Hamza Bekrî, İstanbul 2018.
• İbn Kudâme, (ö.620/1223) Abdullah b. Ahmed, Ravdatu’n-Nâzır ve Cünnetü’l-Menâzır, thk. M. b. Riyad, Beyrut 2012.
• İbn Nüceym, (ö.970/1563) Zeynüddin b. İbrahim, Fethu’l-Gaffâr bi Şerhi’l-Menâr, Beyrut 2001.
• İbrahim Emiroğlu-Hülya Altunya, Örnekleriyle Mantık Sözlüğü, İstanbul 2018.
• İsmail Hakkı Bursevî, (ö.1137/1725) Tefsîru Rûhi’l-Beyân, Beyrut ts.
• Kâkî, (ö.749/1348) Muhammed b. Ahmed, Câmiu’l-Esrâr fî Şerhi’l-Menâr, thk. F. Abdulgafur Afganî, Riyad 2001.
• Karadaş, Cağfer, İnanç Konusunda Bilinmesi Gereken 88 Soru, İstanbul 2019.
• Karâfî, (ö.684/1285) Şihabüddin Ahmed, Şerhu Tenkîhi’l-Füsûl fi İhtisâri’l-Mahsûl fi’l-Usûl, thk. Ahmed Ferîd el-Mezidî, Beyrut 2007.
• Kaya, (1927-2015) Yunus, İlm-i Kelam, İstanbul 2010.
• ————, Tasavvuf Nefsi Arıtma ve Donatma, İstanbul 2011.
• Kılıç, Recep, Modern Batı Düşüncesinde Vahiy, İstanbul 2004.
• Köse, Saffet, Kültürel Formların Düşüşü ve İslami Yaşantının Sekülerleşmesi -Selefi Akım ve Modernist Söylemin Dindarlığı Dönüştürücü Etkisi-, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 35, 2020.
• Kuraî, Abdulkerim, et-Tefsîru’l-Beydâvî maa’t-Ta’likâti’l-Müfîde, Karachi 2012.
• Leknevî, (ö.1285/1868) Abdulhalim, Kameru’l-Akmar li Nûri’l-Envâr, fî Şerhi’l-Menâr, thk. M. Abdusselam, Beyrut 1995.
• Mâturîdî, (ö.333/944) Ebu Mansur, Kitâbu’t-Tevhîd, thk. Bekir Topaloğlu-M. Aruçi, İstanbul 2018.
• ————, Te’vilatu Ehli’s-Sünne, thk. Fatma Yusuf el-Haymî, Beyrut 2004.
• Mehallâvî, (1863-?) M. Abdurrahman, Teshîlü’l-Vüsûl ile İlmi’l-Usûl, thk. M. İ. Hafnavî, Kahire 2010.
• Mertoğlu M. Suat, “Süyûtî”, DİA, XXXVIII.
• Molla Hüsrev, (ö.885/1480) Mir’âtü’l-Usûl, İstanbul 1966.
• Muhammed Abduh, (1849-1905) Risâletü’t-Tevhîd, thk. M. Raşit Rıza, Beyrut 2001.
• Muhammed İkbal, (1877-1938) İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu, çev. Ahmet Asrar, İstanbul ts.
• Musa Kâzım, (1858-1920) Saffetü’l-Beyân fi Tefsîri’l-Kur’an, İstanbul 1330.
• Mustafa Sabri Efendi, (1869-1954) Meseletü Tercimeti’l-Kur’an, thk. Abdulaziz b. Süleyman, Beyrut 2019.
• Nesefî, (ö.710/1310) Ebu’l-Berekât, Keşfü’l-Esrâr Şerhu’l-Musannif ale’l-Menâr,(Şerhu Nûri’l-Envâr ile birlikte), Beyrut 1986.
• ————, Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, Beyrut 2009.
• Nesefî, (ö.508/1115) Ebu’l-Muîn, Tabsıratu’l-Edille fi Usûli’d-Dîn, thk. Claude Salame, Dımeşk 1990.
• Nizamülmülk, (ö.485/1092) Siyasetnâme, çev. Sadık Yalsızuçanlar, İstanbul 2007.
• O’leary, (1872-1957) De Lacy, İslam Düşüncesi ve Tarihteki Yeri, çev. H. Yurdaydın-Y. Kutluay, Ankara 2018.
• Pezdevî, (ö.493/1100) Fahrulislam, Usûlü’l-Pezdevî, tahric, Kasım b. Kutluboğa, thk. Said Bektaş, Beyrut 2014.
• Râcihî, Abduh, Fıkhu’l-Luga fi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Beyrut 2009.
• Rafiî, (1884-1937) Mustafa Sadık, İ‘cazu’l-Kur’an ve’l-Belâgâtü’n-Nebeviyye, Beyrut 2004.
• Raşit Rıza, (1865-1935) Muhammed, el- Vahyü’l-Muhammedî, Beyrut 1985.
• Râzî, (ö.606/1210) Fahruddîn, Tefsîru’l-Kebîr ve Mefâtihu’l-Gayb, Beyrut 1990.
• ————, el-Mahsûl fi İlmi’l-Usûl, Beyrut 1988.
• Sâbûnî, (ö.580/1184) Nureddin, el-Bidâye fi Usûli’d-Dîn, çev. Bekir Topaloğlu, Ankara 2000.
• ————, el-Kifaye fi’l-Hidâye, thk. Muhammed Aruçi, Beyrut 2014.
• Semerkandî, (ö.539/1144) Alâuddin Ebu Bekir, Mîzânu’l-Usûl fi Netâici’l-Ukûl, thk. M. Zeki Abdilber, Kahire 1997.
• Süyûtî, (ö.911/1505) Celâlüddin Abdurrahman, el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’an, thk. Ahmet Binali, Kahire 2006.
• Şâtıbî, (ö.790/1388) Ebu İshak, el-Muvafakât fi Usûli’l-Ahkâm, thk, Seyyid M. Hıdr Hüseyn, Beyrut ts.
• Şehristânî, (ö.548/1153) Ebu’l-Feth Muhammed, el-Milel ve’n-Nihel, thk. M. Abdulkadir, Beyrut 2006.
• Şeltut, (1893-1963) Mahmut, Kur’an’a Doğru, çev. M. Beşir Eryarsoy, İstanbul 1987.
• Şenkıtî, (1907-1974) M. Emin, Müzekkirtün fi Usûli’l-Fıkıh, Dımeşk 2004.
• Şîrazî, (ö.476/1083) Ebu İshak, el-Lüma fî Usûli’l-Fıkıh, Beyrut 1985.
• Teftâzânî, (ö.792/1390) Sâduddîn, Muhtasâru’l-Meânî, İstanbul 1977.
• ————, Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye, haşiye, Muhammed Ali, Karachi 2011.
• ————, Telvîh ale’t-Tavzîh, İstanbul 1310.
• Topçu, (1909-1975) Nurettin, Ahlâk, haz. Ezel Erverdi-İsmail Kara, İstanbul ts.
• Türkistânî, (ö.733/1333) Şücâuddin Hibetullh, Şerhu’l-Akideti’t-Tahaviyye, Umman 2012.
• Ûşî, (ö.575/1179) Sirâceddin Ali b. Osman, Şerhu’l-Emâlî, çev. Bekir Topaloğlu, İstanbul 2008.
• Watt, W. Montgomary, (1909-2006) Müslüman-Hristiyan Diyaloğu, çev. Fuat Aydın, İstanbul 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Vahiy” DİA, XXXXII.
• Yıldırım, Arif, Kelâmi Münakaşalara Giriş II, Erzurum 2007.
• Zekiyyüddin Şaban, Usûlü’l-Fıkhi’l-İslamî, İstanbul 2016.
• Zemahşerî, (ö.538/1144) Ebu’l-Kasım Carullah, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, Beyrut 1977.
• Zerkânî, (ö.1367/1948) M. Abdulazim, Menâhilü’l-İrfân fi Ulûmi’l-Kur’an, thk. Fevvar Ahmet, Beyrut 1996.