İslam Hukuk Literatüründe Savaş Kavramları ve Cihad

Year 2021, Issue: 37, 195 - 213, 30.04.2021

Alimcan Buğda

Abstract

Sözlükte “çaba ve gayret sarf etmek” gibi anlamlara gelen cihad kelimesi, kullanım alanı bakımından çok geniş boyutlu bir kavramdır. Genel olarak bir Müslüman için görülen ve görülmeyen düşmanların her türlü saldırılana karşı üstünlük sağlama anlamındaki cihad, klasik fıkıh kaynaklarında iki anlamda kullanılmıştır. Birincisi genel manada kişinin nefsine ve şeytana karşı hulusi kalple mücadele, toplumda hakkın ve doğrunun hâkim olması için toplumsal sorumluluk bağlamında ma’rufu dillendirmek ve münkerden sakındırmak olan dille mücadele ve İslam devletinin toplum düzenini ve adaleti sağlamak maksadıyla hukuki uygulamadan ibaret olan elle mücadeleyi kapsayan cihad türüdür. İkincisi ise dar anlamda doğrudan doğruya vatanın emniyeti ve devletin korunması için düşmanlara karşı silahla yapılan mücadeledir. İslam hukuk literatüründe cihad terimiyle daha çok kastedilen dar anlamdaki gayrimüslim düşmanlara karşı yapılan silahlı mücadele manasıdır. Fıkıh eserlerinde cihad kavramıyla beraber, düşmanla doğrudan doğruya silahlı çatışmayı ifade eden “harb”, “kıtal”, “gazâ”, “fetih” ve “nefîr” gibi kavramlar kullanılmıştır.

Keywords

İslâm Hukuku, Cihâd, Savaş, kıtal, harb, gazâ, fetih, nefîr

مصطلحات القتال والجهاد في مصادر الفقه الإسلامي

Abstract

كلمة الجهاد تعني في اللغة بذل الجهد والطاقة والوسع. وفي المصادر الإسلامية الجهاد مصطلح ذو دلالة واسعة المعاني. وهي بشكل عام تعني تصدي المسلم لهجمات أعدائه المرئيين وغير المرئيين العلنية والخفية، وانتصاره عليهم. كلمة الجهاد قد استعملت في التراث الفقهي بمعنيين، الأول: بالمعنى العام الذي يعني مجاهدة النفس والهوى والشيطان، وهو الجهاد الذي يكون من عمل القلب، والأمر بالمعروف والنهي عن المنكر، وهو الذي يمارس باللسان لسيادة الحق والحقيقة في المجتمع في سياق المسؤولية الاجتماعية، كما أطلق الجهاد على إقامة العدل وهو ممارسة شرعية لإيصال النظام والعدالة للمجتمع الإسلامي. والثاني: بالمعنى الخاص الذي يعني القتال بالسلاح ضد الأعداء من أجل أمن الوطن وحماية الدولة. وأول ما يتبادر إلى الذهن من مصطلح الجهاد في المصادر الفقهية المعنى الخاص الذي يعني قتال الأعداء غير المسلمين. وفي المصادر الفقهية بالإضافة إلى مصطلح الجهاد يتم استعمال مصطلحات مثل «القتال» و «الحرب» و «النفير» للتعبير عن قتال العدو.

Keywords

الشريعة الإسلامية, الجهاد, القتال, الحرب, الغزو, الفتح والنفير

References

• Akalın, Şukru Haluk, Turkce Sozluk, Ankara: Turk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Atsız, Nihal, Aşıkpaşaoğlu Tarihi, İstanbul: Otuken Yayınları, 2014.
• Ayni, Ebu Muhammed Muhammed b. Ahmed, el-Binaye fi şerhi’l-Hidaye. Beyrut: Daru’l-Fikir, 1990.
• Baberti, Ekmeluddin Muhammed b. Mahmud b. Muhammed, Serhu’l-İnaye A’le’l-Hidaye, Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Beyhaki, Ebu Bekr Ahmed b. Huseyn b. Ali, es-Sunenu’l-kubra, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Bilmen, Omer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Ankara: Gunduz Yayınları, 1996.
• Buğda, Alimcan, “İslam Savaş Hukukunda Nefir-i Amm (Genel Seferberlik)”, KSU İlahiyat Fakultesi Dergisi, 34/2 (2019), 353-384.
• Buhari, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Camiu’s-sahih, Beyrut: Daru Takvi’n-Necat, 2001.
• Cessas, Ebu Bekir Ahmed b. Ali, Ahkamu’l-Kur’an, Beyrut: Daru İhyau Turasi’l-Arabi, 1992,
• İbn Kayyım, Ebu Abdillah Şemsuddin Muhammed Zadu’l-mead, Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 1994.
• Cetintaş, Recep, “İslam Hukukunda Gayrimuslimlerle İlişkiler Bağlamında Cihad Anlayışı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 31 (2018), 25-53.
• Debusi, Abdullah b. Omer, Takvimu’l-edille fi usuli’l-fıkh, Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2006.
• Ebu Davud, Suleyman b. Eşas es-Sicistani, Sunenu Ebi Davud, Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriye, ts.
• Ebu Zehra, Muhammed, el-Alakatu’d-devliyye fi’l-İslam, Kahire: Daru’l-Fikri’l-Arabi, 1995.
• Fayda, Mustafa. “Fetih”. TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 1995, XII, 467-470.
• Hallaf, Abdulvehhab, es-Siyasetu’ş-şer‘iyye ve nizamu’d-devleti’l-İslamiyye, Beyrut: Kutubi’l-ilmiyye, 2016.
• Heyet, Mu‘cemu’l-vasit, Kahire: Mektebetu’ş-Şuruku’d-Devliyye, 2004.
• Heykel, Muhammed Hayr, el-Cihad ve’l-kıtal fi’s-siyasetu’l-şer‘iyye, Beyrut: Daru İbn Hazm, ts.
• İbn Abdisselam, Ebu Muhammed İzzuddin, Kavaidu’l-ahkam, Kahire: Mektebetu Kulliyati’l-Ezheriyye, 1991.
• İbn Arabi, Muhammed b. Abdullah, Ahkamu’l-Kur’an, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Cuzey, Muhammed b. Ahmed, el-Kavaninu’l-fıkhiyye, Beyrut: el-Mektebutu’s-Sekafiyye, ts.
• İbnu’l-Humam, Kemaluddin Muhammed b. Abdulvahid es-Sivasi, Fethu’l-Kadir, Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fida’ İsmail b. Omer, el-Bidaye ve’n-nihaye, Beyrut: Daru’l-Hicret, 1997.
• İbn Kudame, Muvaffakuddin, el-Muğni, Lubnan: Beytu’l-Efkaru’d-Devliyye, 2005.
• ————, el-Kafi, Riyad: Daru’l-Hicr, 1997.
• İbn Manzur, Lisanu’l-Arab, Kahire: Daru’l-Maarif, ts.
• İbn Ruşd, Muhammed b. Ahmed b. el-Kurtubi el-Hafid, Bidayetu’l-muctehid ve nihayetu’l-muktesid, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 2003.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takıyyuddin Ahmed b. Abdilhalim, Mecmuu’l-fetava, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• İliş, Muhammed, Şerhu Minahu’l-Celil ala Muhtasari’l-Allame Halil, Libya: Mektebetu’n-Necek, ts.
• Malik b. Enes, Muvatta, Beyrut: Daru Garbi İslami, 1997.
• Kafadar, Cemal, “Gaza”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 1996, XIII, 427-429.
• Karafi, Şihabuddin Ebu’l Abbas Ahmed b. İdris, el-Zehira, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
• Kasani, Ebu Bekir b. Mesud, Bedaiu’s-sanai fi tertibu’ş-şerai‘, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1986.
• Kose, Saffet, “Cihad Şiddete Referans Olabilir Mi?”, İslam Hukuk Araştırmaları Dergisi, sy. 9 (2007), 37-70.
• Mahmud Abdurrahman, Mu‘cemu’l-mustalahat, Kahire: Mektebetu’ş-Şuruki’d-Devliyye, 2004.
• Maverdi, Ebu Hasan Ali b. Muhammed b. Habib, el-Havi’l-kebir, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
• Mevsıli, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud, el-İhtiyar li ta‘lili’l-Muhtar, Beyrut: Daru’l-Erkam, ts.
• Nesai, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sunen, Kahire; Mektebe Mustafa el-Babi , 1975.
• Oner, Necati, Klasik Mantık, Ankara: Bilim Yayınları, 1996.
• Onkal, Ahmed, “Gaza” Şamil İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2000, III, 31-32.
• Ozel, Ahmet, “Cihad”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 1993, VII, 527-528.
• Ozdemir, Ahmet, İslam Hukukunda Uluslararası Kamu Duzeni ve Savaş Hukuku, Ankara: Murat Kitapevi, 2017.
• Pezdevi, Ebu’l-Hasen Ebu’l-Usr Fahru’l-İslam, Usulu’l-Pezdevi (Keşfu’l-Esrar ile birlikte), Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
• Razi, Fahruddin Muhammed b. Omer b. el-Huseyn b. Ali, et-Tefsiru’l-kebir ve Mefatihu’l-gayb, Beyrut: Daru’l-Fikir, 1981.
• Serahsi, Ahmed b. Ebi Sehl, Usulu’s-Serahsi, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2015.
• ————, Şerhu Kitabu’s-Siyeri’l-kebir, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Şaban, Zekiyuddin, İslam Hukuk İlminin Esasları, (trc. İbrahim Kafi Donmez), Ankara: Turkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Şafii, Muhammed İdris, el-Umm, Beyrut: Daru’l-Vefa, 2001.
• ————, Ahkamu’l-Kur’an, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 2014.
• Şeyh Nizami, Burhanpurlu, el-Fetava’l-Hindiyye, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
• Şevkani, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Neylu’l-evtar min esrari Munteka’l-ahbar, Beyrut: Daru’l-Kelimi’t-Tayyib, 2005.
• Şimşek, Muhammed Said, “Fetih Suresi”, Şamil İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2000, II, 349-350.
• Şirazi, İbn İshak, el-Muhezzeb, Dımeşk: Daru’l-Kalem, 1996.
• Terzi, Mustafa Zeki, “Savaş”. TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2009, XXXVI, 194-196.
• Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa, es-Sunen, Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslami, 1998.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Azim Yayınları, 1992.
• Yaman, Ahmet, İslam Hukukunda Uluslararası İlişkiler, Ankara: Fecr Yayınevi, 1998.
• ————, “Savaş”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2009, XXXVI, 189-194.
• Yiğit, İsmail, “Tebuk Gazvesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2011, XI, 228-230.
• http://mawdoo3.com/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D9%8A%D9%81_D8%%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A8 (erişim tarihi: 05.11.2020).