اتجاهات العلماء في التعامل مع مسائل السماع في الأزمنة الكلاسيكية والمعاصرة

Year 2018, Issue: 32, 343 - 366, 30.10.2018

Mohamad Anas Sarmını

Abstract

مسألةُ سماع الغناء والمعازف تناولها كثيرٌ من العلماء المتقدمين والمتأخرين في كتبهم الفقهيةوالحديثية، فاختار بعضهم القول بحله، وآخرون القول بحرمته، فكان الخلاف بينهما واسع وحدِّي، رغمأن كلا الطرفين يعتمد الأدلة الشرعية نفسها، ويسلك مسالك الفهم ذاتها. فما أسباب هذا الاختلاف؟ وماهي الاتجاهات الكلية التي رافقت عملية الاجتهاد هذه؟ تقترح هذه الدراسة للإجابة عن هذه التساؤلاتالنظر في اتجاهات العلماء في مقاربة مسألة السماع، فاقترحت ردَها إلى ثلاثة اتجاهات رئيسة في الأزمنة الكلاسيكية، هي الاتجاه الحديثي والاتجاه الفقهي والاتجاه الصوفي، فكان علماء كل اتجاه يتسمونبسمات مشتركة فيما بينهم، ويخلصون إلى نتائج مشتركة، ولكنها مغايرة لسمات ونتائج الاتجاه الآخر،ومرد ذلك إلى منظومة التفكير الكامنة والتأويل في خصائص الاتجاه. وأما في الأزمنة الحديثة، فزادتالدراسة على ما سبق اتجاهين اثنين، هما الاتجاه التجديدي المتصل بمنهج الفقه المقارن، والاتجاهالملتزم المتصل بفقه الصحوة. وعَرَضت الدراسة أهم شخصيات كل اتجاه، وأهم ما كتب فيه، وبيَنت مناهج استدلالهم في المسألة، ثم قامت بالموازنة بين تلك الاتجاهات وفلسفاتها، وخلصت في النتيجةإلى ترجيح الاتجاه الأقرب للصواب.

Keywords

سماع, اتجاه حديثي, اتجاه صوفي, اتجاه تجديدي, اتجاه فقهي

Klasik ve Muâsır Dönemlerde Müzik Dinleme Konusuyla İlgili Âlimlerin Yaklaşımları

Abstract

Mütekaddim ve müteahhir âlimlerin birçoğu, müzik dinleme meselesini fıkıh ve hadis kitaplarında ele almışlardır. Bu âlimlerden bazıları müzik dinlemenin helal olduğu görüşünü tercih ederken bazıları da haram olduğunu ifade etmişlerdir. Her iki görüşün sahipleri de aynı şer‘î delillere dayanıp aynı yöntemleri kullanmalarına rağmen aralarında oldukça geniş ve keskin bir fark vardır. Bu ihtilafın sebepleri nelerdir ve bu ictihada eşlik eden genel eğilimler/yaklaşımlar hangileridir? Bu çalışma mezkûr soruları cevaplandırmak için, âlimlerin müzik dinleme konusundaki yaklaşımlarını incelemeyi önermektedir. Çalışmada, söz konusu yaklaşımlar klasik dönemde; hadis merkezli, fıkhî ve sûfî olmak üzere üç temel eğilim üzerinden ele alınmıştır. Bu yaklaşımlardan her birine mensup âlimler, kendi aralarında müşterek özelliklerle niteleniyor ve bu şekilde ortak neticelere ulaşıyorlardı. Ancak bunlar, diğer yaklaşımların özellik ve neticelerinden farklıydı. Bu durum, söz konusu yaklaşıma mahsus potansiyel düşünce sistemi ve tevilden kaynaklanmaktadır. Çalışmada, modern döneme gelindiğinde daha önceki yaklaşımlara iki yeni yaklaşım daha eklenmiştir. Bunlar, karşılaştırmalı fıkıh metoduyla bağlantılı yenilikçi yaklaşım ve uyanış fıkhıyla bağlantılı yaklaşımdır. Çalışmada, her bir yaklaşımın öne çıkan şahsiyetleri ve kitapları sunulmuş; konuyla ilgili istidlâl yöntemleri izah edilmiştir. Ardından söz konusu yaklaşımlar ve felsefeleri kıyaslanmış ve son olarak en isabetli yaklaşım tercih edilmiştir.

Keywords

Müzik dinleme, hadis merkezli yaklaşım, sûfî yaklaşım, yenilikçi yaklaşım, fıkhî yaklaşım