Klasik İcma Teorisine Modern Yaklaşımlar: Fazlurrahman Örneği

Year 2018, Issue: 32, 163 - 190, 30.10.2018

Şule Eraslan

Abstract

Klasik Fıkıh usûlü kaynaklarında icmâ “Ümmet-i Muhammedden olan müctehidlerin Hz. Peygamber’in (s.a.v.) vefatından sonra herhangi bir zaman dilimi içerisinde şeri bir hüküm üzerinde ittifak etmesi” şeklinde tanımlanır. Hz. Peygamber’in vefatından itibaren hiçbir alimin farklı fikir belirtmediği hususları tespit etme ve onları ictihad faaliyetinin dışına çıkararak İslam’ın temel değişmezlerini ortaya koyup, muhafaza altına alma fonksiyonu açısından bakıldığında, kavramın, klasik İslâm düşüncesinin teşekkülünde ve nesilden nesile aktarılışında hususi bir yer işgal ettiği aşikardır. Tek tek muhalif sesleri bir yana bırakırsak ulemanın ekseriyetinin üzerinde uzlaştığı, XIX. yüzyıla gelinceye kadar da mahiyeti ve pratik sonuçları itibariyle müspet bir algının konusu olan icmâ kavramının, XIX. yüzyılda ağır tenkitlere konu edilmesi, büyük ölçüde Müslümanların modern dünya karşısındaki yenilmişlik psikolojisinin bir neticesi gibidir. Geri kalmışlık psikolojisiyle modern dönem Müslüman aydınlarının, İslam dünyasının kurtuluşunu, Batı medeniyetinin çağdaş değer ve kurumlarını benimsemede görmesi, klasik İslâm düşüncesini, onun kavram ve kurumlarını tenkitlerin merkezine yerleştirmiştir. Modern yenilikçi akımların, icmâ kavramının geleneksel muhtevasına yönelik eleştirileri, bu akımların gerçekleştirmek istedikleri, ancak geleneksel olanla irtibatlandırılması güçlük arzeden yeni dînî, hukûkî, siyâsî ve sosyal düzenlemeler için muhalefet unsuru teşkil edebilecek geleneksel unsurların tasfiyesi amacına hizmet etmiş gözükmektedir. Diğer taraftan icmâ gibi klasik kavramları modern muhtevalarla yeniden tanımlama çabalarını yeni fikirlere bir tür meşruiyet zemini teşkil etmeye yönelik arayışlar olarak yorumlamak gerekir. Bu makalede Fazlurrahman örneğinden hareketle İslâm düşünce biçiminin yenilenmesi talepleri ve bu talepler çerçevesinde icmâ kavramına yönelik tenkitler ile bu tenkitlerin muhtemel neticeleri ele alınmaktadır. Temel vurgumuz ise geleneksel kavramlara yönelik modern dönemde sergilenen yaklaşımların İslam düşünce biçiminin sekülerleşmesine olan katkısı üzerinedir.

Keywords

İslam Hukuku, İcma, İttifak, Fazlurrahman

Modern Approaches to Classical Ijma Theory: the Example of Fazlurrahman

Abstract

In classical fiqh sources, ijma is defined as the “consensus of mujtahids of the Ummah of Muhammad on any religious provision in any time frame after the death of Prophet Muhammad (pbuh). When its function of introducing and preserving the unalterable characteristics of Islam by identifying the issues on which no Islamic scholar formed a different view and evaluating them outside the scope of ijtihad is taken into consideration, it can be seen that ijma holds a special place in the formation and transmission of Islamic thought from generation to generation. Apart from the individual critics, the concept of ijma, on which the majority of the ulema agreed, had been positively perceived until the 19th century thanks to its nature and practical outcomes. However, the fact that ijma was subject to heavy criticism and was discredited especially in the second half of the 19th century, was mostly caused by the psychology of defeatedness of Muslims against the modern world. Because of the psychology of antiquated, the modern era Muslim intellectuals’ seeing the liberation of the Islamic world in adopting the modern values and institutions of Western civilization placed the classical Islamic thought, as well as its concepts and institutions, at the center of the criticism. It appears that the criticism of the conventional content of ijma by the modern innovative movements have served to the elimination of these conventional contents, which may constitute an opposition to the new religious, legal, political and social arrangements that these movements desire to achieve but are difficult to associate with the traditional perspective. On the other hand, the attempts to redefine classical concepts such as ijma with modern content should be interpreted as a search for a foundation of legitimacy for new ideas. In this article, after discussing the content of ijma, which is of great importance for the formation of classical Islamic thought but is subject to criticism, the demands for modernizing Islamic thought with reference to the Fazlurrahman example, the criticism towards the concept of ijma within the scope of these demands, and the possible outcomes of this criticism are dealt. Our main emphasis, however, lies on the contribution of the approaches exhibited towards the conventional concepts in the secularization of the Islamic thought.

Keywords

Islamic Law, Ijma, Consensus, Fazlurrahman