Could Ömer Nasuhi Bilmen Have Written A Catechism Based on Gender Equality?

Year 2024, Issue: 44, 1 - 58, 30.12.2024

Saffet Köse

https://doi.org/10.59777/ihad.1536459

Abstract

Feminist movements have fought hard to liberate women who they claim are oppressed by the patriarchal structure. However, after a while they realized that the hegemonic masculinity produced by this structure oppresses not only women but also different types of masculinity, especially homosexuals, and they saw the inadequacy of this concept. They needed a new concept for the freedom of both women and gays and lesbians, and this is where the concept of gender emerged. The ideology of gender equality is gaining power day by day. Especially with the activities of gay and lesbian liberation movements, which have joined feminist movements against hegemonic masculinity or heterosexual male hegemony, a countless literature has emerged, the subject has been included in education and training programs, and has become the field of interest of research centers at universities. In addition, social responsibility projects, scientific research on the subject, and various civil society activities are strongly supported by international organizations. Ömer Nasuhi Bilmen’s Büyük İslam İlmihal was recently criticized by Esra Aslan Turan on the basis of gender equality ideology. According to this claim, in summary, Bilmen has followed a traditional gender discriminatory path that privileges men and subordinates women. Bilmen sanctified patriarchal social values by adding a religious dimension to them. In addition acoording to Turan, Bilmen portrayed a woman in need of male protection, placing her in the status of a slave and a child. As the interpreter of “educated Muslim women”, she argued that they were now uncomfortable with and questioning the traditional religious discourse’s approach to them; and she suggested that the sexist codes of fiqh and tafsir literature should be reviewed and reinterpreted. In this study, we will examine and evaluate Esra Aslan Turan’s arguments in the aforementioned article to the extent that they provide insight. First, the concept of gender is discussed and then her claims are analyzed. The evaluations reached as a result of the analysis can be briefly stated as follows. As Western feminist writers who have conducted research on the subject have stated, the concept of “gender equality” is a Western and modernist concept that is not derived from Muslims' own values. In addition, the Qurʾan and the Prophet’s Sunnah emphasize that human beings are gendered beings. This points to the importance of the concept of the family in which men and women are the founding elements. The family is a systematic structure and, like all systematic structures, it operates in a hierarchical order in which its members are in harmony. The hierarchy within the family is not a formal, bureaucratic construct, but a flexible relationship based on role-sharing. On the other hand, there is nothing unusual about a woman seeking protection from her husband. In Maslow’s hierarchy of needs, the second most basic need is “security”. As long as there is ego in man and evil in the world, there will be injustice. For this reason, protection is one of the most vital needs. It is completely human to demand and expect this. Again, in Islam, there is not equality between men and women, but equivalence. Equality is a virtual identification of the sexes, while equivalence is a reality that emphasizes the harmony and complementarity of differences. Apart from all these, criticizing the Büyük İslam İlmihali through the concept of gender equality of feminist thought means implicitly criticizing the Qurʾan-Sunnah. As a matter of fact, the issues Turan criticizes in the article are entirely based on the Qurʾan and Sunnah. It would be most reasonable to expect Esra Aslan Turan, as an educated Muslim woman in her own words, to write a work that will enlighten the Muslim community on the issues she objects to, that will meet the needs of the ummah, and that will fill the gap arising from the late Ömer Nasuhi Bilmen’s catechism that he could not write on the principle of gender equality.

Keywords

Fiqh, Tradition, Gender, Gender Equality, Patriarchal Structure, Great Islamic Catechism

Ömer Nasuhi Bilmen Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Esas Alan Bir İlmihal Yazabilir miydi?

Abstract

Feminist akımlar, ataerkil yapının ezdiğini iddia ettikleri kadını kurtarmak üzere büyük mücadeleler vermişlerdir. Ancak bir müddet sonra bu yapının ürettiği hegemonik erkekliğin sadece kadını değil başta eşcinseller olmak üzere farklı erkeklik tiplerini de ezdiğini fark etmişler ve bu kavramın yetersizliğini görmüşlerdir. Hem kadını hem de gey ve lezbiyenlerin özgürlüğü için yeni bir kavrama ihtiyaç duymuşlar ve toplumsal cinsiyet kavramı buradan ortaya çıkmıştır. Toplumsal cinsiyet eşitliği ideolojisi gün geçtikçe etkisini hissettiren bir güce kavuşmaktadır. Özellikle hegemonik erkekliğe ya da heteroseksüel erkek hegemonyasına karşı feminist akımlara eklemlenen eş cinsel özgürlük hareketlerinin de faaliyetleriyle ortaya sayısız bir literatür çıkmış, konu eğitim-öğretim programlarına dâhil edilmiş, üniversitelerde araştırma merkezlerinin ilgi alanına girmiştir. Bunun yanında sosyal sorumluluk projeleri, konu ile ilgili bilimsel araştırmalar, çeşitli sivil toplum etkinlikleri uluslararası kuruluşlarca güçlü bir destek görmektedir. Ömer Nasuhi Bilmen'in Büyük İslam İlmihal'i, yakın zamanlarda Esra Aslan Turan tarafından toplumsal cinsiyet eşitliği ideolojisi temelinde eleştirilmiştir. Söz konusu iddiaya göre özetle Bilmen, erkekleri ayrıcalıklı kılan ve kadınları ikincilleştiren geleneksel cinsiyet ayrımcı bir yol izlemiştir. O, ataerkil toplumsal değerlere dini bir boyut katarak onaylamış ve kutsallaştırmıştır. Ayrıca Turan’a göre Bilmen, erkeğin korumasına muhtaç bir kadın portresi çizerek onu köle ve çocuk statüsüne yerleştirmiştir."Eğitimli Müslüman kadınlar”ın tercümanı olarak Turan, onların artık geleneksel dini söylemin kendilerine yaklaşımından rahatsız olduklarını ve sorguladıklarını öne sürmüş, fıkıh ve tefsir literatürünün cinsiyetçi kodlarının gözden geçirilerek yeniden yorumlanmasını önermiştir. Bu çalışmada Esra Aslan Turan'ın söz konusu makaledeki iddialarını fikir verecek ölçüde ele alıp değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Önce toplumsal cinsiyet kavramı ele alınıp ardından iddiaları analiz edilmektedir. Analiz neticesinde ulaşılan değerlendirmelerin kısaca şu şekilde ifade edilmesi mümkündür. Konu ile ilgili araştırmaları bulunan Batılı feminist yazarların ifade ettiği üzere “toplumsal cinsiyet eşitliği” kavramı Müslümanların kendi değerlerinden üretilmeyen Batılı ve modernist bir kavramdır. Bu kavramın, Müslüman ulemânın ürettiği bilgiye hakem kılınması bir yöntem sorunudur ve tutarlı değildir. Ayrıca Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Peygamber’in Sünnetinde insanın cinsiyetli bir varlık olduğuna vurgu vardır. Bu da Kadın ve erkeğin kurucu unsur olduğu aile kavramının önemine işaret eder. Aile ise sistemli bir yapıdır ve bütün sistemli yapılar gibi üyelerinin uyum içinde olduğu hiyerarşik bir düzen içinde yürür. Aile içi hiyerarşi, bürokratik özellik taşıyacak şekilde resmi bir kurgu değil, rol paylaşımına dayalı esnek bir ilişkiyi ifade eder. Öte yandan kadının kocasından himaye istemesinin yadırganacak bir tarafı yoktur. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde temel ihtiyaçların ikinci sırasında “güvenlik” yer alır. İnsanda nefis, dünyada şeytan olduğu sürece haksızlıklar olacaktır. Bu sebeple korunmak, en hayati ihtiyaçlardan birisidir. Bunu talep etmek ve beklemek tamamen insanidir. Yine İslam’da kadın-erkek arasında eşitlik değil eşdeğerlilik söz konudur. Eşitlik sanal şekilde cinsiyetleri özdeşleştirmek, eşdeğerlilik ise farklılıkların ahengini ve tamamlayıcı özelliğini vurgulayan gerçekliktir. Tüm bunların dışında Büyük İslam İlmihali’ni feminist düşüncenin toplumsal cinsiyet eşitliği kavramı üzerinden eleştirmek, örtük biçimde bir Kur’ân-Sünnet eleştirisi yapmak demektir. Nitekim Turan’ın makalede eleştirdiği konular bütünüyle Kur’ân ve Sünnete dayanmaktadır. Esra Aslan Turan’dan kendi ifadesi ile eğitimli bir Müslüman kadın olarak itiraz ettiği konularda Müslüman camiayı aydınlatacak, ümmetin ihtiyacını karşılayacak, merhum Ömer Nasuhi Bilmen’in toplumsal cinsiyet eşitliği ilkesi üzerinden yazamadığı ilmihalden doğan boşluğu doldurmak üzere bir eser yazmasını beklemek en makul sonuç olacaktır.

Keywords

Fıkıh, Gelenek, Cinsiyet, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Ataerkil Yapı, Büyük İslam İlmihali

References

• Azîmʾâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî. Avnu’l-Maʿbûd. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Huseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Huseyn b. Alî. eş-Şuabü’l-îmân. thk. Abdülʿalî Abdülhamîd Hâmid. 13 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-teʾvîl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Blankenhorn, David. Fatherless America Confronting Our Most Urgent Social Problem. New York: 1995.
• Brizendine, Loann. The Female Brain. New York: Bantam Press, 2006.
• Brizendine, Loann. The Male Brain. New York: Bantam Press, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cuʿfî. el-Câmiu’s-sahîh. 9 Cilt. Bulak: y.y., 1311.
• Burhâneddîn el-Buhârî, (Burhânüşşerîa) Ebu’l-Meâlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilʿazîz el-Mergînânî. el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nuʿmânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Butler, Judith. Undoing Gender. New York: Routledge, 2004.
• Connell, R. W. Gender and Power, Society, the Person and Sexual Politics. Cambridge: Stanford University Press, 1987.
• Connell, R. W. Masculinities. Berkeley-Los Angeles: University of California Press, 2005.
• Çakır, Ruşen. Direniş ve İtaat-İktidar Arasında İslâmcı Kadın. İstanbul: Metis Yayınları, 2000.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahmân b. el-Fazl. el-Müsned (es-Sünen). thk. Huseyn Selim Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• De Beauvoir, Simone. İkinci Cinsiyet. çev. Gülnur Acar Savra. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Demetriou, Demetrakis Z. “Connell’s Concept of Hegemonic Masculinity: A Critique”. Theory and Society 30/3 (2001), 337-361.
• Dökmen, Zehra Y. Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2016.
• Dunne, Gillian A. “Lezbiyenlerin Ev Yaşamı”. Sosyoloji Başlangıç Okumaları. ed. A. Giddens,. çev. G. Altaylar, İstanbul: Say, 2010.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hılyetü’l-evliyâʾ ve tabakâtü’l-asfiyâʾ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Ebû Yaʿlâ el-Mevsılî, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. el-Müsned. thk. Huseyn Selim Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Meʾmûn li’t-Türâs, 1984.
• Elmalılı Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: 1942.
• Giddens, Anthony. Sociology. Cambridge-Malden: Polity Press, 2006.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Harman, Ömer Faruk. “Kadın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/85-86. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Harman, Ömer Faruk. “Lût”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/229-230. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Hearn, Jeff. “Men and Gender Equality: Resistance, Responsibilities and Reaching Out”. Men and Gender Equality 15-16 (March 2001), 1-27.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1989.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. thk. ‘Abdullâh et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed. 14 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 7 Cilt. Kahire: y.y., 1333.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İmam Ahmed, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mesʿûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ. thk. Âdil Ahmed ‘Abdülmevcûd – ‘Alî Muhammed Muavviz. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Köse, Saffet. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. Konya: Mehir Vakfı, 2017.
• Kümbetoğlu, Belkıs. “Değersizleştirme: Kadın Bedeninin Maruz Kaldığı Şiddet”. Kadın ve Bedeni. haz. Yasemin İnceoğlu - Altan Kar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. Mesnevî. çev. Adnan Karaismailoğlu. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2004.
• Michel, Andree. Feminizm. Çev.Şirin Tekeli. İstanbul: İletişim Yayınları, ts.
• Moskát, Csaba – Honza, Marcel. “European Cuckoo Cuculus canorus parasitism and host’s rejection behaviour in a heavily parasitized Great Reed Warbler Acrocephalus arundinaceus population”. Ibis (2002), 614-622.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1994.
• Polat, Selahattin. “Hz. Peygamber’in Sünneti Işığında Toplumsal Cinsiyet Meselesine İlişkin Çözüm Önerileri”. Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet II. 137-209. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2012.
• Râğıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredâtü elfâzi’l-Kurʾân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2009.
• Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân b. Şuʿbe el-Horasânî. es-Sünen. thk. Habîbürrahmân el-Aʿzamî. 2 Cilt. Bombay: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1982.
• Sancar, Serpil. Erkeklik: İmkânsız İktidar. İstanbul: Metis Yayınları. 2016.
• Saygılı, Sefa - Çankırılı, Ali. Annemi İstiyorum. İstanbul: TÜR DAV, 1998.
• Schrock, Douglas – Schwalbe, Michael. “Men, Masculinity, and Manhood Acts”. The Annual Review of Sociology 35 (2009), 277-295.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1989.
• St. Augustine, City of God. London: 2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: 1411/1990.
• Şener, Mehmet. “İ‘tikâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/457-459. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiu’l-beyân an teʾvîli âyi’l-Kurʾân. nşr. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 1420/2001.
• Therborn, Göran. Between Sex and Power. London-New York: 2004.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiu’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd ‘Abdülbâkî. 5 Cilt. Mısır: y.y., 1977.
• Turan, Esra Aslan .“Ömer Nasuhi Bilmen’in Büyük İslam İlmihali’nde Toplumsal Cinsiyet”, KADEM 9/2 (2023), 203-234.
• User, İnci. “Biyoteknolojiler ve Kadın Bedeni”. Kadın ve Bedeni. haz. Yasemin İnceoğlu - Altan Kar. İstanbul: Yayıncı, 2010.
• Vargel Pehlivan, Pelin. “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kuramsal Yaklaşımlar: Bir Literatür Taraması”. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 31 (2017), 497-521.
• Walby, Sylvia. Theorizing Patriarchy. Cambridge: Wiley, 1991.
• Yaran, Rahmi. “Bilmen, Ömer Nasuhi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/162-163. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.