İtiyadî Suç Olgusu ve İslâm Ceza Hukukundaki Yeri

Year 2024, Issue: 44, 303 - 330, 30.12.2024

Meryem Cihangir

https://doi.org/10.59777/ihad.1540258

Abstract

İtiyat, iyi ya da kötü davranışları rahatlıkla sergileyebilmek ve bu eylemleri meleke hâline gelecek şekilde düzenli olarak tekrarlayarak yapmaktır. Bu eylemler zamanla ihtiyaç hâline gelir ve tekrarlanarak bağımlılık yaratır. İtiyadî davranışlar çoğunlukla başkasından öğrenerek kazanılan, zaman içinde tekrarlanmak suretiyle otomatik hâle gelen hareketlerdir. Günümüzde “kronik suçlu” olarak da adlandırılan itiyadî suçlular, suç işlemeyi, normlara aykırı davranmayı alışkanlık hâline getiren kişilerdir. İtiyadî suçluların suça karşı gerçek bir eğilim gösterdikleri varsayılmakta ve suç işlemeye devam edecekleri öngörüsünde bulunulmaktadır. Böylesi durumlarda cezaların varlığı, suçun önlenmesi ve suçlunun ıslahı için vazgeçilmez bir gerekliliktir. Suçlunun ıslah olmaması ise uygulanan cezaların bütünüyle eksikliğinden veya etkisizliğinden değil, suçlunun suça olan iştiyakından da kaynaklanabilir. İtiyadî suçlulukta suçun tekrarlanma boyutu ve sıklığı, suç failinin kanunlar önünde bireysel olarak incelenmesine neden olur. Suça etkili hâllerden suçta tekerrür ve itiyat, failin ıslah olmadığının ve toplumsal açıdan tehlike arz ettiğinin göstergesi olarak kabul edilir. İtiyadî suçun tekerrür, zincirleme suç, mütemadi suç, suçun meslek edinilmesi gibi pek çok kavramla yakın ilişkisi bulunsa da her biri farklı durumları ifade etmek için kullanılan müstakil hukuki terimlerdir.
İslâm ceza hukukunda suçluluğun sürekli olarak yenilenmesi durumunda kamu menfaati ilkesi gereği itiyadî suçluların tecrit edilerek topluma zarar vermesinin önüne geçilmesi esas kabul edilir. İtiyadî suçluluk, psikolojik, sosyolojik ve hukuki yönleri ile çok yönlü bir problemin tezahürüdür. Klasik fıkıh kitaplarında suç ve ceza ile ilgili geniş ve kapsamlı bölümler bulunmaktayken itiyadî suç kapsamına giren konuların ele alındığı müstakil bölümler mevcut değildir. İslâm ceza hukukunda bu konuda müstakil çalışmaların olmaması, esasen had ve kısas gibi ağır cezaların ve kamu otoritesine verilen geniş yetkilerin (siyaset) caydırıcı özellikte olmasının bir sonucudur. Bu tür cezaların varlığı, suçta ısrar edici davranışların sergilenmesinin önüne geçilebilmesi adına önemli bir gerekliliktir. İslâm dünyasında itiyadî suçlu problemi hakkında çok fazla tartışma ve yazılı birikimin bulunmadığı görülmüştür. Ta‘zîr cezalarında ise öne çıkan yaklaşım, yaptırımların bireyselleştirilmesi ile suç failinin kişiliğini ve bireysel özelliklerini ön planda tutarak yaptırımların uygulanması anlamına gelmektedir. Cezada bireyselleştirme olarak da bilinen bu ilke, failin durumu göz ardı edilmeden cezanın türü ve miktarının belirlenmesi anlamına gelmektedir. Bundan dolayı itiyadî suçluluğun müeyyidesi genellikle ta‘zîr cezaları kapsamında değerlendirilmiştir. Diğer yönüyle hukuk uygulayıcıları tarafından, cezanın ana unsuru olan caydırıcılığın yanı sıra, suçlunun ıslahı bakımından ele alınması gerektiği meselenin ihmal edilen tarafıdır. Özellikle günümüzde suç ve suçlu oranlarının artması ve hukuka aykırı fillerin sıradanlaşması bu çalışmanın gerekliliğini ve ehemmiyetini hatırlatmıştır.
İslâm hukuk sisteminde suçta itiyat olgusu, modern hukukta incelenen suçta itiyat ve suçun tekerrürü araştırmaları kadar yoğun ve yeterli değildir. Araştırmamız neticesinde suç işleme oranlarındaki artışın nedenlerinden olan ve kişilerde suç iştiyakına yol açan vicdani ve ahlaki eksikliğin değerlendirilmeye tabi tutulması, bu hususta daha fazla çalışmaya yer verilmesi gerektiğini ortaya çıkarmıştır. Çalışmamızda öncelikle itiyat kavramı, itiyadî suç ve itiyadî suçlu tanımlamalarına yer verilerek itiyadî suçun benzer kavramlarla münasebeti ele alınmış, akabinde günümüz hukuk sistemlerinde ve İslâm ceza hukukunda itiyadî suçlulara yönelik cezai uygulamalara yer verilmiştir. İtiyadî suçun insani ve hukuki boyutları ele alınarak, itiyat kapsamına giren fiillerin yaptırımında dikkate alınan hukuki ilkeler İslâm ceza hukuku bağlamında incelenmiştir.

Keywords

İslâm Hukuku, İtiyadî suç, İtiyadî suçlu, Suç alışkanlığı, Tekerrür

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

The Phenomenon of Habitual Crime and Its Place in Islamic Criminal Law

Abstract

Habit means exhibiting good or bad behavior easily and repeating these actions regularly so that they become a faculty. These actions become needs over time and become addictive by repeating them. Habitual behaviors are movements mostly acquired by learning from others and become automatic by repeating them over time. Habitual criminals, also called "chronic criminals" today, are people who make it a habit to commit crimes and act against the norms. For habitual criminals, it is assumed that they show a real tendency towards crime and it is predicted that they will continue to commit crimes. In such cases, the existence of penalties is an indispensable requirement for the prevention of crime and the rehabilitation of the criminal. The failure of the criminal to reform may be due not to the complete lack or ineffectiveness of the punishments applied, but also to the criminal's desire for crime. In habitual crimes, the extent and frequency of repetition of the crime cause the perpetrator to be examined individually before the law. Repetition and persistence in crime, which are factors that affect crime, are accepted as indicators that the perpetrator is not reformed and poses a social danger. Although habitual crime has a close relationship with many concepts such as recidivism, chain crime, continuous crime, and the acquisition of crime as a profession, each of them are independent legal terms used to express different situations.
In Islamic criminal law under the principle of public interest, in case of constant renewal of criminality, it is considered essential to protect society from habitual criminals and to prevent the criminal from harming society by isolating the criminal from the society. Habitual crime is a manifestation of a multifaceted problem with psychological, sociological and legal aspects. It has been observed that there is not much discussion and written knowledge about the habitual crime problem in the Islamic world. While there are large and comprehensive sections on crime and punishment in classical fiqh books, no separate sections deal with subjects within the scope of habitual crimes. The lack of written knowledge and discussions on this subject, in fact, the existence of heavy penalties such as hadd and retaliation in Islamic laws, indicates that their deterrent effect is high in terms of not exhibiting persistent behavior in crime and that there is no punitive gap left in the penal system to allow people to become addicted to crime. The prominent approach in ta‘zîr punishments (discretionary punishment) is to individualize the sanctions and to apply the sanctions by prioritizing the personality and individual characteristics of the criminal perpetrator. This principle, also known as individualization in punishment, means determining the type and amount of punishment without ignoring the situation of the perpetrator. Therefore, the punishment of habitual crimes has been evaluated within the scope of ta‘zîr penalties. On the other hand, the neglected side of the issue is that it should be addressed by law practitioners in terms of the rehabilitation of the criminal, as well as deterrence, which is the main element of punishment. Especially today, the increase in crime and criminal rates and the fact that illegal acts have become commonplace has reminded us of the necessity and importance of this study.
In the Islamic legal system, the phenomenon of habit in crime is not as intense and sufficient as the research on habit in crime and recidivism, which is examined in civil law. As a result of our research, it has been revealed that the conscientious and moral deficiency, which is one of the reasons for the increase in crime rates and causes people to want to commit crimes, should be evaluated and more studies should be conducted on this issue. In our study, firstly, the concept of habit, habitual crime and habitual criminal definitions were included and the relationship of habitual crime with similar concepts was discussed, and then the penal practices in Islamic law against habitual criminals in today's legal systems and Islamic criminal law were included. By considering the humanistic and legal dimensions of the crime of habit, the legal principles taken into consideration in the sanction of acts within the scope of habit are examined in the context of Islamic criminal law.

Keywords

Islamic law, Habitual crime, Habitual criminal, Criminal habit, Recidivism

References

• Ababakr, Ali İsmael - Suleyman , Wady. “Suçun Tekrarlanması Durumunda Cezanın Ağırlaşması”. çev. Osman Güman. İslâm Ceza Hukuku Tebliğler Kitabı. ed. Refik Korkusuz - Abdurrahman Eren. 2/616-635. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2017.
• AHTNC, Anti-human Trafficking National Committee. “Penal Code” Erişim 13 Şubat 2024. https://www.ahtnc.org.jo/sites/default/files/penal_code.pdf
• Akşit, Mustafa Cevat. İslâm Ceza Hukuku ve İnsani Esasları. İstanbul: Gaye Vakfı Yayınları, 2000.
• Apaydın, H. Yunus. “Siyâset-i Şer‘iyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/ 299-304. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Artuk, M. Emin vd. Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
• Avcı, Mustafa. Hukuk Tarihimizde Hapis. Ankara: Türkiye Adalet Akademisi, 2014.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler I. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Avcı, Mustafa. “Osmanlı Hukukunda Livâtanın Cezası”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26/2 (Eylül 2018), 15-45.
• Bardakoğlu, Ali. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/470-478. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Başgil, Ali Fuad. Gençlerle Başbaşa. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1974.
• Behnesî, Ahmed Fethi. Mevsuatü’l- Cinaiyye fi’l- Fıkhi’l- İslâmiyye. Beyrut: Darü’n- Nahdati’l Arabiyye, 1991.
• Bettiol, Giuseppe – Umur, Z. “Manevi Mesuliyet ve Şahsiyet”. Journal of Istanbul University Law Faculty 22/1-4 (2011), 319-328.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu. 3 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1975.
• Cevziyye, İbn Kayyım. İ’lamü’l Muvakkı’in. 2 Cilt. çev. Pehlül Düzenli. İstanbul: Pınar Yayınları, 2013.
• Cevziyye, İbn Kayyım. Ṭuruḳu’l-Hükmiyye fi’s-Siyâseti’ş-Şerʿiyye. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: Beka Yayınevi, 2022.
• Cihangir, Meryem. İslâm Hukukunda Adil Yargılama Esasları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Çağrıcı, Mustafa. “İtiyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/463-464. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• DCAF, Geneva Centre For Security Sector Governance. “Penal Code” Erişim 17 Şubat 2024. https://security-legislation.ly/latest-laws/penal-code
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Sarhoşluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/ 141-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Dönmezer, Sulhi. “Cezai Sorumluluğun Esası Olarak Fâilin Normalliği Telakkisi”. Journal Of Istanbul University Law Faculty 12/1 (2011), 119-129.
• Dönmezer, Sulhi. Kriminoloji. İstanbul: Beta Yayıncılık, 1994.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Kitâbü’s-Sünen. thk. Muhammed Avvâme. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, ts.
• Ebû Zehrâ, Muhammed. İslâm Hukukunda Suç ve Ceza. çev. İbrahim Tüfekçi. İstanbul: Kitabevi, 1994.
• Equal Rights Trust. “Republique Algerıenne Democratıque At Populaıre Presıdence De La Republıque Code Penal”. 12 Şubat 2024. https://www.equalrightstrust.org/sites/default/files/ertdocs//code_penal.pdf
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Erturhan, Sabri. İslâm Ceza Hukukunda Tekerrür. Sivas: Dilek Matbaacılık, 2001.
• Gedikli, Fethi. “Osmanlı’da Çevreyi Kirletme Suçu ve Salb Cezası”. Türkler. ed. Hasan Celal Güzel vd. 10/611-615. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Güleç, Hasan. “İslâm Hukukuna Göre Suçta Tekerrür”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1989), 251-262.
• Havva, Said. İslâm Cezai Müeyyideler. çev. Salih Uçan. İstanbul: Petek Yayınları, 1989.
• Heper, Altan. “Nörobilimler ve Hukuk Üzerine”. Ceza Hukuku Dergisi 10/28 (2015), 283-308.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. Beyrut: Dâru’r-Risaleti’l Alemiyye, ts.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1997.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredât. çev. Abdülbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• Işıktaç, Yasemin. Adalet Psikolojisi. İstanbul: Sümer Kitabevi, 2019.
• İbn Abidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muḥtârʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 8 Cilt. çev. Ahmed Davudoğlu. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1983.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. Mekâsıdu’ş- Şerîati’l- İslâmiyye. çev. Vecdi Akyüz - Mehmet Erdoğan. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2022.
• İbn Kudame, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed el-Makdisi. el-Muğni. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-fikr, 1405.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed. Siyasetü’ş- Şer’iyye fi Islahi’r- rai ve Raiyye. Katar: Vizaretü’l- Evkaf ve’ş- Şuuni’l- İslâmiyye, 2017.
• Kan, Celal Hakan. “Türk Hukukunda Mükerrirlere Özgü İnfaz Rejimi”. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26/45 (2021), 305-338.
• Karaman, Hayreddin. “Âdet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/369-373. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾi. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-îlmiyye, ts.
• Kızılay, Muhammed Emin. Osmanlı Ceza Hukukunda Tekerrür. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Kızmaz, Zahir. “Mükerrer Suçlulukla İlintili Değişkenler”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/2 (2007), 227-249.
• Kocasakal, Ümit. Ceza Hukukunda “İtiyad”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Koç, Mehmet. “Osmanlıda Ölüm Cezası Verilen Zina, Hırsızlık, Öldürme ve Yaralama Suçları”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 33 (2019), 261-287.
• Koşum, Adnan. İslâm Hukukunda Cezayı Ağırlaştıran Nedenler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Koşum, Adnan. “Osmanlı Örfi Hukukunun İslâm Hukukundaki Temelleri”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/17 (2004), 154-155.
• Kramer, Ronald C. “From Habitual Offenders to Career Criminals: The Historical Construction and Development of Criminal Categories”. Law and Human Behavior 6/3-4 (1982), 273-293.
• Kurt, Mehmet. “Mükerrirlere Özgü İnfaz Rejimi ve Denetimli Serbestlik Tedbiri”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 2/4 (2011), 205-232.
• Küçüktaşdemir, Özgür. “Nörohukuk ve Kusur (İsnat) Yeteneğine İlişkin Yeni Yaklaşımlar”. IV. Uluslararası Sağlık Hukuk Kongresi. ed. Hamit Hancı ve Yener Ünver. 51-72. Ankara: Seçkin, 2018.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. Ahkamu’s- Sultaniyye. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 2006.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. İstanbul: Enes Matbaacılık, 2007.
• Midilli, Muharrem. “Hanefî Geleneğinden Klasik Osmanlı Kanunlarına Had-Kısas Dışı Ağır Ceza Formülü”. Darulfunun İlahiyat 30/1 (2019), 25-48.
• Nuhoğlu, Ayşe. Mukayeseli Hukukta ve Türk Ceza Hukukunda Özgürlüğü Bağlayıcı Emniyet Tedbirleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• OHCHR, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, Suriye Arap Cumhuriyeti 1949 Tarihli Genel Ceza Kanunu. Erişim 13 Şubat 2024. https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/issues/torture/cfi-report-hrc52/submissions/csos/submission-srtorture-hrc52-cso-SyrianNGOs-5.pdf
• Önder, Ayhan. “Mütemadi Suç”. Journal of Istanbul University Law Faculty 29/1-2 (1963), 75-120.
• Öner, Mehmet Zülfü. “Kesintisiz (Mütemadî) Suç”. Uluslarası Necmettin Erbakan Hukuk Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı. ed. Nuran Koyuncu. 6/17. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Özbey, Özcan. “Suçta Tekerrür ve Mükerrirlere Özgü Güvenlik Tedbirleri”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 88 (2010), 55-105.
• Özcan, Yasemin Duru. Suçta Tekerrür ve Hukuki Sonuçları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Petersilia, Joan vd. Criminal careers of habitual felons. ‎ Washington: University of California Libraries, 1978.
• Radzinowicz, Leon - Hood, Roger. “Incapacitating the Habitual Criminal: The English Experience.” Michigan Law Review 78/8 (1980), 1344- 1350.
• Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-Mebsût. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
• SHERLOC, United Nations - Sharing Electronic Resources and Laws on Crime. Erişim 13 Şubat 2024. https://sherloc.unodc.org/cld/uploads/res/document/criminal_code_of_egypt_english_html/Egypt_Criminal_Code_English.pdf
• Soyaslan, Doğan. “Cezaların Bireyselleştirilmesi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/1-2 (2003), 25-49.
• Şeker, İdris. Zincirleme Suç. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Tirmizî. Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre.el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 5 Cilt. Mısır: Mektebetü Mustafâ el-Bâb el-Halebî, ts.
• TCK, Türk Ceza Kanunu (5237). Resmî Gazete 25611 (12.10.2004). Erişim 17 Şubat 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5237&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Ûdeh, Abdülkadir. Mevsuatül-Asriyye fil-Fıkhil-Cinaiyyil-İslâmi. Kahire: Daru’ş- Şuruk, 2001.
• Üzülmez, İlhan. “Suçta İtiyat”. Yargıtay Dergisi 26/ 1-2 (2000), 137-138.
• Üzülmez, İlhan. “Türk Hukukunda Tekerrür”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10/1-2 (2002), 165-186.
• Yılmaz, Mustafa Necip. “İslâm Ahlâk Düşüncesi Geleneğinde İtiyat Anlayışı ve Erdemli Davranışların Üzerindeki Etkisi”. Ahlâk ve Din Disiplinlerarası Bir Yaklaşım. ed. Hasan Yerkazan. 209-231. İstanbul: Sonçağ Akademi, 2021.
• Yücel, Mustafa Tören. Türk Ceza Siyaseti ve Kriminolojisi. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2007.
• Yürüt, Berna. “Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukukunda Tekerrür ve Batılı Kanunlarla Mukayesesi” II. Türk Hukuku Tarihi Kongresi Bildirileri 1. ed. Fethi Gedikli. 854-891. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2016.
• Zuhaylî, Vehbe. el- Fıkhu’l- İslâmiyyu ve Edilletuhu. 7 Cilt. Dımeşk: Daru’l Fikr, ts.