İslâm Aile Hukukunda Kamu Otoritesinin Koyduğu Şekil Şartının (Kanuni Şart) Nikâh Akdinin Sıhhat Şartı Olarak Kabul Edilmesi

Year 2024, Issue: 44, 585 - 622, 30.12.2024

İbrahim Yılmaz

https://doi.org/10.59777/ihad.1540559

Abstract

Günümüzde resmî nikâh olmaksızın icra edilen dinî nikâh/imam nikâhı; tarafların/eşlerin, özellikle de kadının ve çocukların haklarını güvence altına almamakta ve bazı art niyetli kişiler tarafından bir istismar aparatı olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden günümüzde İslâm hukuku açısından gayriresmî olarak icra edilen dinî nikâhın/imam nikâhının geçerliliği ve kamu otoritesinin şahitlik şartına ilaveten koymuş olduğu yeni şekil şartlarının nikâh akdinin kuruluşunun sıhhat/geçerlilik şartı olarak kabul edilip edilemeyeceği tartışılmaktadır.
Malum İslâm hukukunda nikâh akdi, “şeklî” akitlerden kabul edilmiş ve nikâh akdinin temel unsurlarının yanında bir de ispat ve aleniyeti temine yönelik şekil şartları üzerinde durulmuştur. Bu yüzden evlenmeyi (nikâh), meşru olmayan birlikteliklerden (sifâh) ayırmak için İslâm hukukunda nikâh akdinde iki şahidin hazır bulunması veya akdin ilan edilmesi nikâh akdinin şekil şartları olarak kabul edilmiştir.
Klasik fıkıh doktrininde nikâh akdinin kuruluşunda şahitliğin ve/veya ilanın şart koşulmasının üç temel amaca yönelik olduğu söylenebilir: 1. İnkârı hâlinde akdin varlığı ve hukuki sonuçları ile ilgili ihtilafları önlemeye yönelik bir ispat vasıtası olması (ispat), 2. Evliliğe aleniyet kazandırılarak kadın-erkek birlikteliğine toplum nezdinde meşruiyet kazandırması. Bir diğer ifade ile kadın-erkek arasında meydana gelen birlikteliğin zina (sifâh) değil nikâh olduğunun beyan edilmesi (ilan ve tahlil/helal kılma), 3. Mehir, nafaka, nesep, miras vs. gibi nikâh akdinin hukuki sonuçlarının toplum nezdinde güvence altına alınması (tevessük/tevsîk). Kısaca ifade etmek gerekirse nikâhta şahitliğin temel amacı; toplumsal aleniyet sağlaması ve (toplum ve devlet nezdinde) tarafların, yani eşlerin ve çocukların haklarını güvence altına almasıdır.
Kur’ân’da aile hukuku ile ilgili bazı konulara detaylı olarak yer verilmiş, ancak nikâh akdinin kuruluşu ile ilgili şahitlik gibi şekil şartlarına yer verilmemiştir. Bu durum bizlere Kur’ân’da nikâh akdinin şekil şartları ile ilgili düzenlemelerin toplumların örf ve kültürüne bırakıldığını göstermektedir. Nitekim İslâm tarihinde çok erken dönemlerden itibaren bu işin mahiyetini bilen noter gibi üçüncü şahıslar nikâh akdinin kuruluşuna iştirak etmiş, nikâh akitleri hâkimlerden alınan izinname ile yapılarak kayıt altına alınmış (tescil) ve nihayet Osmanlı’nın son dönemlerinde yürürlüğe giren 1917 tarihli Hukûk-ı Âile Kararnâmesi ile devlet evlenmelere müdahale ederek nikâh akitlerinin kuruluşuna hâkimin veya naibinin iştirak etmesi şartını getirmiştir. Kararnâmenin konuyla ilgili 37. maddesindeki düzenlemesi şöyledir: “Madde 37: Esna-yı akidde hâtıp ve mahtûbeden birinin ikâmetgâhı bulunan kazâ hâkimi veya bunun izinnâme-i mahsus ile me’zun kıldığı nâib hazır bulunup akidnâmeyi tanzim ve tescil eder.”
İslâm hukukunda kamu otoritesinin nikâh akdinin kuruluşunda yeni şekil şartları koymasına imkân veren birçok delil ve gerekçeden bahsetmek mümkündür. Ancak bunların içerisinde klasik fıkıh doktrininde yer alan bazı temel fıkıh kuralları, zamanın şart ve icaplarına göre kamu otoritesinin koymuş olduğu yeni şekil şartlarının nikâh akdinin sıhhat şartı olarak kabul edilmesine imkân vermektedir.
Klasik fıkıh doktrininde şeriat-kanun ayrımı olduğu için prensip olarak kamu otoritesinin koyduğu tescil gibi yeni şekil şartları ve resmî formaliteler nikâh akdinin kuruluşunda sıhhat şartı olarak kabul edilememektedir. Nitekim tarihi süreçte Osmanlı uygulamasında devletin nikâh akdinin kayıt altına alınması ile ilgili çıkarmış olduğu düzenlemelere aykırı olarak gerçekleşen nikâh akitlerinin dinen sahih/geçerli olduğu söylenmiştir. Ancak Osmanlı dönemini meşhur Şeyhülislâmlarından Ebussuûd Efendi’nin (ö. 982/1574) bazı fetvalarında, devletin koymuş olduğu şekil şartlarına uygun olmayan nikâh akitlerinin sahih olmadığı belirtilmektedir.
Bu konuda çağdaş İslâm hukukçuları ise farklı yaklaşımlar ortaya koymuşlardır. Genel kabul; kamu otoritesinin, klasik fıkıh doktrininde yer alan şahitlik şartına ilaveten koymuş olduğu “tescil” gibi yeni şekil şartlarının nikâh akdinde sıhhat şartı olarak kabul edilmemesi yönündedir. Ancak birçok çağdaş İslâm hukukçusu, bir toplumda resmî nikâh zorunluluğu varsa meşru bir mazereti yokken gayriresmî olarak yapılan dinî nikâhların fâsid kabul edilmesi gerektiğini söylemektedirler. Bu ikinci grup çağdaş İslâm hukukçularına göre; kanunen resmî nikâhın zorunlu ve geçerli olduğu bir toplumda resmî nikâh ile amel etmek esas hüküm (azîmet), ihtiyaç ve zaruret halinde gayriresmî olarak yapılan dinî nikâh ise yedek hüküm (ruhsat) olmalıdır. Dolayısıyla kural olarak; azîmet ile amel etme imkânı varken ruhsat ile amel caiz olmaz.

Keywords

İslâm Hukuku, Aile Hukuku, Kamu Otoritesi, Nikâh Akdi, Şahitlik, Yeni Şekil Şartı, Sıhhat Şartı

Acceptance of the Formal Condition (Legal Condition) Set by the Public Authority as a Condition for Validity of the Marriage Contract In Islamic Family Law

Abstract

Today, religious marriage/imam marriage performed without civil marriage does not safeguard the rights of the parties/spouses, especially women and children, and is used as an exploitative tool by some ill-intentioned people. Therefore, today, it is being discussed in terms of Islamic law whether the religious marriage/imam marriage performed unofficially is valid and whether the new formal conditions (legal condition) imposed by the public authority in addition to the condition of having witnesses can be accepted as a condition for the validity/authenticity of the establishment of the marriage contract.
As is known, in Islamic law, the marriage contract is accepted as one of the "formal" contracts and in addition to the basic elements of the marriage contract, formal conditions in order to prove and ensure publicity are also emphasized. Therefore, in order to distinguish marriage (nikah) from illegitimate unions (sifah), the presence of two witnesses in the marriage contract or the announcement of the contract are accepted as formal conditions of the marriage contract in Islamic law.
It can be said that in the classical jurisprudential doctrine, the requirement of having witnesses and/or announcement of the marriage in the establishment of the marriage contract has three main purposes: 1. It is a means of proof to prevent disputes about the existence of the contract and its legal consequences in case of denial (proof), 2. It legitimizes the union of man and woman by making the marriage public. In other words, it declares that the union between man and woman is not an adulterous relationship (sifah) but rather a marriage (announcement and tahlil/making it halal), 3. It secures the legal consequences of the marriage contract such as dowry, maintenance, lineage, inheritance, etc. in the eyes of the society (tewassuq/taewsīq). To put it briefly, the main purpose of having witnesses marriage is to ensure publicity and to safeguard the rights of the parties, that is, spouses and children (in the eyes of society and the state).
The Qur’ān covers some issues related to family law in detail, but does not include formal requirements such as witnessing for the establishment of the marriage contract. This situation shows us that the regulations regarding the formal requirements of the marriage contract in the Qur’ān are left to the customs and culture of the societies. Indeed, from very early periods in Islamic history, third parties such as notaries participated in the establishment of the marriage contract, marriage contracts were concluded with the permission of judges and recorded (registered), and finally, with the Family Law Decree of 1917, which came into force in the last periods of the Ottoman State, the state intervened in marriages and introduced the condition that the judge or his deputy shall participate in the establishment of the marriage contracts. The relevant regulation in Article 37 of the Decree is as follows: “Article 37: During the contract, the judge of the district where one of the bride and groom resides or the deputy authorized by him/her with a special permit shall be present and draw up and register the contract.”
In Islamic law, it is possible to talk about many evidences and justifications that allow the public authority to impose new formal conditions in the establishment of the marriage contract. However, among these, some basic rules of Islamic law in the classical Islamic legal doctrine allow the acceptance of new formal conditions imposed by the public authority according to the conditions and necessities of the time as a condition for the validity of the marriage contract.
Since there is a distinction between sharia and law in the classical jurisprudential doctrine, new formal conditions such as registration and official formalities imposed by the public authority cannot be accepted as a condition of validity in the establishment of the marriage contract. Indeed, in the historical process, in the Ottoman practice, it was said that the marriage contracts that were made in violation of the regulations issued by the state regarding the registration of the marriage contract were religiously valid. However, in some of the fatwas of Ebussuud Efendi (d. 982/1574), one of the famous Shaykh al-Islam/ Grand Mufti of the Ottoman period, it was stated that the marriage contracts that did not comply with the formal conditions imposed by the state were not valid.
Contemporary Islamic jurists have put forward different approaches on this issue. The general acceptance is that new formal conditions such as “registration”, which are imposed by the public authority in addition to requirement of having witnesses in the classical jurisprudence doctrine, should not be accepted as a condition of validity in the marriage contract.

Keywords

Islamic Law, Family Law, Public Authority, Marriage Contract, Witnessing, New Form Condition, Validitiy Condition

References

• Acar, H. İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2021.
• Akıntürk, Turgut. Türk Medeni Hukuku-(İkinci Cilt) Yeni Medeni Kanuna Uyarlanmış Aile Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları, 9. Basım, 2004.
• Akman, Mehmet. “Örf (Osmanlı Hukukunda)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/93-94. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ansay, Sabri Şakir. Eski Aile Hukukumuza Bir Nazar. Ankara: İstiklâl Matbaacılık ve Gazetecilik Kolektif Ortaklığı, 1952.
• Apaydın, H. Yunus. “Nikâh Akdinin Mahiyeti ve İmam Nikâhı Uygulaması”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2000), 371-380.
• Apaydın, H. Yunus. İslâm Hukuk Usulü. Ankara: Bilay Yayınları, 2017.
• Aşkar, Ömer Süleyman. Ahkâmü’z-zevâc fi dav’i’l-Kitabi ve’s-sünne. Ürdün: Daru’n-Nefais, 1997.
• Aydın, M. Âkif. “Ceza (Osmanlı Ceza Hukuku)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/478-482. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Aydın, Mehmet Akif. İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Aydın, Mehmet Akif. İslâm-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: İFAV Yayınları, 1985.
• Aydın, Mehmet Akif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Bardakoğlu, Ali. İslâm Işığında Müslümanlığımızla Yüzleşme. İstanbul: Kuramer, 3. Basım, 2017.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Bûtî, M. S. Ramazan. Davâbıtü’l-maslaha fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Dımeşk: Dâru’l-Müttehıde, 1990.
• Cessâs, Ebu Bekir Ahmet b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. 4 Cilt. thk. Uceyl Casim en-Nemşi. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnü’l-İslâmiyye, 1994.
• Cezîrî, Abdurrahman. Kitâbu’l-Fıkh ale’l-mezâhibi’l-erbea. 5 Cilt. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Cin, Halil. Eski Hukukumuzda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Çalış, Halit. “Aile Hayatı”. Günümüz Fıkıh Problemleri. 54-77. ed. H. Mehmet Günay. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Çeker, Orhan. İslâm Hukukunda Akidler. Konya: İttifak Holding Yayınları, 1999.
• Çeker, Orhan. “Prof. Dr. Saffet Köse’nin ‘Hz Ömer’in Bazı Uygulamaları Bağlamında Ahkâmın Değişmesi Tartışmalarına Bir Bakış’ Başlıklı Makalesi Üzerine Bazı Mülahazalar”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (Nisan-2006), 51-54.
• Çolak, Abdullah. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2021.
• Dalgın, Nihat. “Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhî Sorunları”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 35-50.
• Devâlîbî, Muhammed Ma’rûf. el-Medhal ilâ ilmi usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1965.
• Dihlevî, Şah Veliyyüllah. Huccetu’l-lâhi’l-bâliğa. 2 Cilt. thk. Muhammed Şerif Sükker. Beyrut: Dâru İhyâü’l-Ulûm, 1990.
• Duman, Soner. Günümüz Fıkıh Problemleri. İstanbul: Beka Yayınları, 2019.
• Dureyviş, Ahmed b. Yusuf b. Ahmed. ez-Zevâcü’l-örfî. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 2005.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi Fetvaları. İstanbul: Enderun Kitabevi, 2. Basım, 1983.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen (Sünen-i Ebî Dâvûd). 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1950.
• Ebû Zehra, Muhammed. Muhâdarât fi akdi’z-zevâc ve âsaruhû. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1971.
• Ebussuûd Efendi. Marûzât. haz Pehlül Düzenli. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Erbaş, Muammer. “Evlenme Örneğinde Dinî Ahkâmın Kur’an ve Sünnet Işığında Güncellenmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/36, (2012), 47-84.
• Erdoğan, Mehmet. “İslâm Hukuku ve Değişim: Sabiteler ve Değişkenler”. Tevilat: Selçuk Üniversitesi İslâmi İlimler Dergisi 1/1 (2020), 121-138.
• Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1990.
• Evlendirme Yönetmeliği. Resmî Gazete 18921 (7 Kasım 1985). Erişim 6 Ekim 2024. https://www.mevzuat.gov.tr › 3.5.859747.pdf
• Güman, Osman – Duman, Soner (ed.). Fıkıh Konusunda Bilinmesi Gereken 88 Soru. İstanbul: Beyan Yayınları, 2019.
• İbn Abdüsselam, İzzeddin. Kavâidü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm, 2 Cilt. thk. Taha Abdürraûf Sa’d. Kahire: Mektebetü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye/Dâru’ş-Şark, 1968.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. İslâm Hukuk Felsefesi (Gaye Problemi)(Makâsıdü’ş-şerîati’l-islâmiyye). çev. Vecdi Akyüz-Mehmed Erdoğan. İstanbul: İklim Yayınları, 1988.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Î’lâmü’l-muvakkıîn an rabbi’l-âlemîn. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbnü’l-Cevziyye, 1423.
• İbn Kemal (Kemalpaşazâde), Şemseddin Ahmed. Mühimmâtü’l-müftî fî fürûu’l-Hanefiyye. thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Abdülaziz b. el-Ammâr, 2 Cilt. Riyad: el-Obokân, 2018.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen (Sünen-i İbn Mâce). 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 2 Cilt. Beyrut/Kahire: Dâru’l-Ceyl/Mektebetü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye, 2004.
• Kahveci, Nuri. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
• Karâfî, Şihâbüddin Ebu’l-Abbâs. el-Furûk fi Envâri’l-burûk fi envâi’l-furuk. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Karâfî, Şihâbüddin Ebu’l-Abbâs. ez-Zehîra. thk. Muhammed Haccî vd. 14 Cilt. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmi, 1994.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1986.
• Karaman, Hayreddin. Anahatlarıyla İslâm Hukuku. 3 Cilt. İstanbul Ensar Neşriyat, 2011.
• Karaman, Hayreddin vd.. Kur’an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ (Kitâbü’l-icâre). 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Keleş, Ekrem. “Dinî Nikâh Adı Altında Yapılan Gayriresmî Nikâh Akdinin Tahkim Yoluyla Sona Erdirilmesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 3 (2004), 193-209.
• Kılıcer, M. Esad. “Kemalpaşazâde’nin Aile Hukuku ile İlgili Bazı Fetvaları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (1973), 83-95.
• Konya Okulu. “AİLE HUKUKU (EL-MUHTAR) OKUMALARI - Prof. Dr. AHMET YAMAN - 08.11.2023”. YouTube. 08 Ağustos 2023. https://www.youtube.com/watch?v=d6e1ncZtTJI&list=PLQH9hBk-xuYbABX0puGOUAN64FGGWXMxb&index=10.
• Köse, Saffet. “Aile Hayatı ile İlgili Problemler-Atatürk Üniversitesi”. 1-50. Günümüz Fıkıh Peoblemleri. edt. H. İbrahim Acar-Saffet Köse. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi, 2012.
• Köse, Saffet. “Toplumsal Meşruiyet Açısından Nikâhta Aleniyet ve Türkiye’de İmam Nikâhı Uygulaması”. 471-501. Dinlerde Nikâh-Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (İzmir 06-08 Nisan 2012). İstanbul: İSAV Yayınları, 2012,
• Köse, Saffet. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 7. Basım, 2017.
• Küçüktiryaki, Yasin Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Sonrası Aile Hukuku Alanındaki Gelişmeler ve Hukûk-ı Âile Kararnâmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/26 (2014/2), 177-201.
• Mahdûm, Mustafa b. Kerametüllah. Kavâidü’l-vesâil fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Riyad: Dâru İşbiliyye, 1999.
• Mahmesânî, Subhî. Felsefetü't-teşrî’ fi’l-İslâm. Beyrut: Metâbiu Dâri’l-Keşşâf, 1952.
• Mahmasânî, Subhî. en-Nazariyyetü'l-âmme li'l-mû'cebât ve'l-ukûd. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ilm li'l-melâyîn, 1983.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. Haz. Ali Himmet Berki. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1990.
• Midilli, Muharrem. Müşahhas Meselelere Dair Osmanlı Aile Hukuku Fetvaları. İstanbul: Klasik Yayınları, 2022.
• Nüfus Hizmetleri Kanunu. Resmî Gazete 5490 (29 Nisan 2006). Erişim 6 Ekim 2024.
• Osmanlı Hukûk-ı Âile Kararnâmesi. haz. Orhan Çeker. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2012.
• Özay, Hilal. “Nişanlılıkta Yaptırılan İmam Nikâhının İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. Tokat İlmiyat Dergisi 8/1 (Haziran 2020), 131-159.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Uṣûlü’l-fıḳh (Uṣûlü’s-Seraḫsî). thk. Ebulvefâ el-Afkânî. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütibi’l-İlmiyye, 1993.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1990.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Mûsâ. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şeriâ. nşr. Abdullah Dıraz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1975.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. İrşâdü’l-fühûl ilâ tahkîki ilmi’l-usûl. thk. Ebu Mus’ab Muhammed Saîd el-Bedrî. Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sikâfiyye, 1992.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (Sünen-i Tirmizî). 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• TMK, Türk Medeni Kanunu. Resmî Gazete 24607 (22.11.2021). Erişim 6 Ekim 2024. https://www.mevzuat.gov.tr › mevzuatmetin › 1.5.4721.pdf
• Ünal, Mehmet. “Medenî Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukûk-ı Âile Kararnâmesi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 34/1 (1977), 195-231.
• Yaman, Ahmet. “İslâm Hukuk İlmi Açısından Makâsıd İctihadının Ya da Teleolojik Yorum Yönteminin İlkeleri Üzerine”. Marife 2/1 (Bahar 2002), 25-51.
• Yaman, Ahmet. Fetvâ Usul ve Âdabı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Yılmaz, Fetullah. İslâm Hukukunda Vesâil-Makâsıd İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Hukukunda Kamu Otoritesinin Mubahı Sınırlandırmaya Yönelik Tasarruflarının İctihad Teorisindeki Yeri”. İslam Hukuku Atıştırmaları Dergisi 35 (2020), 163-189.
• Yılmaz, İbrahim. “İslam Hukukunda Kamu Otoritesinin Mubahı Sınırlandırması Bağlamında Müellefe-i Kulûba Zekât Fonundan Pay Verilmesi ile İlgili Hz. Ömer’in Uygulaması”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 31 (2018), 231-261.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-âmm/el-Fıkhu’l-İslâmî fi sevbihi’l-cedîd. 3 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1968.