On the Possibility of Mahr (Dowry) to be an Alternative to Poverty Alimony

Year 2025, Issue: 45, 57 - 83, 30.06.2025

Mustafa Özgür

https://doi.org/10.59777/ihad.1511794

Abstract

In Islamic law grants women a fundamental right through marriage: mahr (dower), providing economic security. "Mahr, categorized as mahr muaccel (prompt dower) and mahr müeccel (deferred dower), guarantees women's financial independence. This study explores the potential advantages of mahr müeccel for women post-divorce, positioning it as an alternative to the more commonly preferred mahr muaccel in Turkish religious marriages, and proposes a solution to the ongoing debates surrounding indefinite alimony. Research shows that mahr in Turkish religious marriages is typically limited to symbolic gifts presented during the ceremony, often used for household needs. This practice results in economic hardships for women following divorce. However, in Islamic law, mahr is intended to provide financial security for women, particularly after divorce. Legally documenting mahr through a written deed would secure women's economic rights by preventing the denial of mahr debt during divorce proceedings. Since mahr in religious marriages lacks official status in Turkey, women are frequently unable to claim their receivables legally. A binding mahr deed regulated under the Turkish Code of Obligations could significantly resolve this issue. Nevertheless, societal lack of awareness regarding mahr payment obligations and men's reluctance to fulfill this responsibility create substantial obstacles. This study emphasizes that indefinite alimony is controversial from an Islamic law perspective and argues that mehr-i müeccel could provide a more equitable solution for ensuring women's financial security after divorce. It recommends social awareness campaigns, emphasis on mahr's post-marital function in religious guidance, and comprehensive explanations of mahr's legal and economic dimensions during religious marriage ceremonies. The effective implementation of mahr, an authentic institution of Islamic law, has the potential to offer more equitable solutions to controversial issues like indefinite alimony by establishing economic security for women.

Keywords

Islamic Jurisprudence , Family Law , Mahr , Turkish Civil Code , Alimony

Mehrin Yoksulluk Nafakasına Alternatif Olabilmesinin İmkânı Üzerine

Abstract

İslam hukukunda mehir, evlilik akdinin sonucu olarak kadına tanınan ve ekonomik güvence sağlamayı hedefleyen temel bir haktır. Ödeme zamanına göre mehr-i muaccel (peşin mehir) ve mehr-i müeccel (vadeli mehir) olmak üzere iki kategoride değerlendirilen mehir, kadının mali bağımsızlığının önemli bir teminatı olarak kabul edilmektedir. Bu çalışma, Türkiye'deki dinî nikâhlarda yaygın olarak tercih edilen mehr-i muaccel yerine, mehr-i müeccelin boşanma sonrası kadınlara sağlayabileceği avantajları incelemekte ve süresiz nafaka tartışmalarına alternatif bir çözüm önerisi sunmaktadır. Alan araştırmaları, Türkiye'deki dinî nikâhlarda mehrin genellikle nikâh esnasında takılan sembolik altın veya verilen hediyelerle sınırlı kaldığını ve bu değerlerin çoğu zaman müşterek hane ihtiyaçları için kullanıldığını ortaya koymaktadır. Bu yaygın uygulama, boşanma halinde kadının ciddi ekonomik zorluklar yaşamasına neden olmaktadır. Hâlbuki İslam hukukunda mehir müessesesi, özellikle boşanma durumunda kadına mali güvence sağlama amacı taşımaktadır. Mehir taahhüdünün yazılı bir senetle hukuki olarak kayıt altına alınması, boşanma sürecinde mehir borcunun inkâr edilmesinin önüne geçerek kadınların ekonomik haklarını güvence altına alacaktır. Türkiye'de dinî nikâhlarda mehrin resmi bir statüsü bulunmadığından, kadınların mehir alacaklarını hukuki zeminde talep etmeleri çoğunlukla mümkün olamamaktadır. Türk Borçlar Kanunu kapsamında düzenlenecek bağlayıcı bir mehir senedi, bu sorunun çözümüne önemli katkı sağlayabilecektir. Bununla birlikte, toplumda mehir ödeme yükümlülüğüne dair farkındalık eksikliği ve erkeklerin bu mali sorumluluğu yerine getirme konusundaki isteksizliği, uygulamada önemli engeller oluşturmaktadır. Bu çalışma, süresiz nafaka uygulamasının İslam hukuku perspektifinden tartışmalı bir konu olduğunu vurgulamakta ve mehr-i müeccelin, boşanma sonrası kadının mali güvenliğini sağlamada daha adil ve sürdürülebilir bir çözüm sunabileceğini savunmaktadır. Bu bağlamda, toplumsal bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi, vaaz ve irşat faaliyetlerinde mehrin evlilik sonrası işlevine vurgu yapılması ve din görevlilerinin, dinî nikâh akdi sırasında mehrin hukuki ve ekonomik boyutlarını kapsamlı şekilde açıklamaları önerilmektedir. Sonuç olarak, İslam hukukunun özgün bir kurumu olan mehrin etkin uygulanması, kadınlar için güçlü bir ekonomik güvence mekanizması oluşturarak süresiz nafaka gibi tartışmalı konulara daha adil ve tutarlı çözümler sunma potansiyeli taşımaktadır.

Keywords

Fıkıh , Aile Hukuku , Mehir , Türk Medeni Kanunu , Yoksulluk Nafakası

References

• Acar, Halil İbrahim. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2021.
• Aksoy, Muhammed Mehdi. “Mezhepler Arası Mukayeseli Olarak İslam Hukukunda Mehir”. Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 15 (Aralık 2022), 411-437.
• Akyüz, Jülide. “Evlenme Sözleşmesinin Önemli Bir Ögesi Olan ‘Mehir’ Hakkında Bazı Düşünceler”. Tarih Araştırmaları Dergisi 24/37 (Mayıs 2005), 213-230.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/389-391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aygün, Mustafa Yaşar. “Medeni Kanun’un Kabulünün 72’nci Yılında Tarihi Gelişimi Açısından Türk Özel Hukuku ve Medeni Kanun”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 10/3 (1998), 887-970.
• (AYM), Anayasa Mahkemesi. K. 2012/72 (Mayıs 2012).
• Bâbertî, Ekmeleddin Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1970.
• Baş, Seda - Özcan, Nisa. “Yoksulluk Nafakasında Süre Sorununun Anayasa ve Medeni Hukuk Boyutuyla Tartışılması ve Bir Öneri Olarak Boşanma Tazminatı”. Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4/1 (Haziran 2022), 328-383.
• Bilginer, Yahya. “Güncel Tartışmalarla Yoksulluk Nafakası ile İslâm Aile Hukukundaki Bâin Talâk Nafakasının Mukayesesi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (Aralık 2023), 504-528.
• Bilginer, Yahya. “Türk Medeni Hukukuyla Mukayeseli Olarak İslâm Hukukunda Çalışan Evli Kadının Nafakası”. Ağrı İslami İlimler Dergisi 9/14 (Haziran 2024), 60-84.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b İsmâîl b İbrâhîm Cu’fî. el-Câmiu’s-sahîh. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, 1315.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’. 6 Cilt. Beyrût: Dâru âlemi’l-kütüb, 1983.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b Muhammed b Alî Seyyid Şerîf Hanefî. et-Ta’rifat. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Çetintaş, Recep. “Süresiz Yoksulluk Nafakasının İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 41 (Haziran 2023), 105-132.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavud. 5 Cilt. Beyrût: Messesetü’r-risâle, 2004.
• Demi̇rbaş, Ali. “Güncel Tartışmalarla Yoksulluk Nafakası”. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5/2 (2018), 219-236.
• Desûkî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî alâ Şerhi’l-kebir. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-fikr, ts.
• Ebû Dâvud, Süleyman b Eş’as b İshak el-Ezdi es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Erbay, Celal. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b Ali el-Hamevî. el-Misbâhü’l-münîr fî garîbi’ş-Şerhi’l-kebîr li’r-Râfiî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Hamzaçebi̇, Mehmet. “Türk Medeni Kanununa Göre Boşanma ve Ayrılık Hallerinde Tedbir, Yoksulluk ve İştirak Nafakası”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10/3-4 (2002), 23-48.
• Heyet. el-Mevsuatü’l-fıkhiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1990.
• Heyet. Türk Hukuk Lûgatı. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1991.
• Işık, Hanife. “Yoksulluk Nafakasında Süresizlik Sorunu: Hukuk Sistemleri Arasında Bir Mukayese”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2022), 66-82.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b Ömer b Abdülazîz ed-Dımaşki. Reddü’l-muhtar ale’d-Dürri’l-muhtar: şerhi Tenviri’l-ebsar. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu’cemu mekâyisi’l-lüğa. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1979.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et - Türkî-Abdulfettah Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru alemi’l-kütüb, 1997.
• İbn Kudâme, Şemsüddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ebu Ömer Muhammed b. Ahmed. eş-Şerhu’l-kebîr. 12 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1983.
• İbn Nüceym, Sirâcüddin Ömer b. İbrâhim b. Muhammed Mısrî. en-Nehrü’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekâik. thk. Ahmed İzzû İnâye. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velid Muhammed b Ahmed b Muhammed Kurtubi. Bidâyetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Hadis, 2004.
• İbn Rüşd el-Cedd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Rüşd el-Kurtubî. el-Mukaddimetü’l-mümehhidât. thk. Muhammed Huccî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1988.
• İbn Şâs, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Necm el-Cuẕâmî. ʿİkdu’l-Cevâhiri’s̱-S̱emîne fî Meẕhebi ʿÂlimi’l-Medîne. thk. Ḥamîd b. Muḥammed Laḥmer. 3 Cilt. Beyrut: y.y., 1423/2003.
• İbnü’l-Berâzi’î, Ebu Said Halef b. Ebi’l-Kasım Muhammed el-Ezdî. et-Tehzîb fî ihtisâri’l-Müdevvene. thk. Muhammed el-Emin. 4 Cilt. Dubâî: Dâru’l-Buhûs, 2002.
• İbnü’l-Cellâb, Ebü’l-Kâsım Abdullah b el-Hüseyin. et-Tefri’. thk. Seyyid Kasrevî Hasan. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• İbrâhîm el-Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm el-Hanefî. Mülteka’l-ebhur. ed. Halîl İmrân el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419.
• Kahveci, Nuri. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. ez-Zahîre. thk. Muhammed Haccî vd. 13 Cilt. Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alâeddin Ebû Bekr b Mes’ûd b Ahmed el-Hanefî. Bedâiü’s-sanâiʿ fî tertibi’ş-şerâiʿ. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattab Mahfuz b Ahmed b Hasan el-Hanbeli. el-Hidâye fî füru’i’l-fıkhi’l-Hanbeli. thk. Abdüllatif Hemim - Mahir Yasin el-Fahl. b.y.: Müessesetü garrâs li’n-neşr ve’t-tevzi’, 2004.
• Kılınç, Ayşe Nur - Kılınç, Ahmet. “Mehrin Türk Pozitif Hukuku Açısından Yeniden Değerlendirilmesi Gerekliliği”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10/1 (2019), 103-118.
• Kulaklı, Emrah. “Yoksulluk Nafakası ve Yoksulluk Nafakasının Süresi Bağlamında Bir Mukayeseli Hukuk İncelemesi”. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5/2 (2018), 237-268.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b Muhammed b Habib. el-Hâvi’l-kebîr hüve şerhu Muhtasari’l-Müzenî. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merginânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b Ebî Bekr. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Talal Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye fi’ş-şeriati’l-İslâmiyye. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanefiyye, ts.
• Nemerî, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b Abdullah b Muhammed Kurtubi İbn Abdülber. el-Kafi fî fıkhi ehli’l-medîne. thk. Muhammed Muhammed Muritani. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyad, 1980.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri. Ravzatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. thk. Züheyr eş-Şaviş. 12 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Okur Gümrükçüoğlu, Saliha. “İslam Aile Hukukunda Kadının Mehir Hakkına Toplumun Bakış Açısı Üzerine Bir Değerlendirme”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 17/4 (2013), 223-256.
• Râfiî, Ebü’l-Kasım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm Kazvînî. el-Azîz şerhu’l-Vecîz. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvaz. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza. Nihâyetü’l-muhtâc ila şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1984.
• Reyhani Yüksel, Sera. “Yoksulluk Nafakası ve Süre Sorunu”. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2/2 (Aralık 2021), 485-509.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Abdülvâhid b. İsmail. Bahrü’l-mezheb fî fürû’ı mezhebi’l-İmâm eş-Şâfi’î. thk. Tarık Fethi es-Seyyid. 14 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Sağlam, Hadi. “İslam Hukukundan Mehir Evlilik Sigortası mıdır?” Universal Journal of Theology 1/1 (2016), 1-19.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1989.
• Şafiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris eş-. el-Üm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1990.
• Şirbînî, Şemseddin Hatîb Muhammed b. Ahmed Kâhirî Şafiî. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Tekin, Abdülkadir. İslam Hukuku ve Modern Hukuka Göre Boşanma Sonrası Kadının Mali Hakları. Ankara: İlahiyat, 2020.
• TMK, Türk Medeni Kanunu (Kanun No. 4721). Resmî Gazete 24607 (22 Kasım 2001).
• Türkiye’de Dinî Hayat Araştırması. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014.
• TÜİK. Türkiye Aile Yapısı Araştırması 2021. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı, 2022.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaa-i Hükümet, 2001.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühü. 10 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1997.