Karşılaştırmalı Bir Bakış Açısıyla İleriye Dönük Hasta Direktifleri ve Türk Hukuku İçin Öneriler

Year 2021, Volume: 79 Issue: 2, 409 - 439, 29.07.2021

Gökçe Kurtulan Güner

https://doi.org/10.26650/mecmua.2021.79.2.0002

Abstract

Nüfusun yaşlanması ve ortalama yaşam süresinin uzaması ve bunlara paralel olarak toplumda ileride ayırt etme gücünden yoksunluğa sebep olabilecek psikiyatrik hastalıkların görünürlüğünün artması beraberinde toplumsal değişikliklerin yanı sıra birtakım hukuki gelişmeleri de getirmiştir. Bu doğrultuda kişilerin kademeli olarak karar verme yetilerini kaybetmeleri riskine karşı yasa koyucuların ve öğretinin daha geniş kapsamlı bir hukuki koruma arayışına girmesi söz konusu olmuştur. Bu çalışmanın konusunu, kişilerin karar verme yetilerini kaybettikleri zaman uygulanması için hazırladıkları ve ileriye dönük hasta direktifleri (advance healthcare directives) olarak anılan düzenlemeler oluşturmaktadır. Bu doğrultuda, öncelikle hem yönlendirici direktifleri hem de süregelen temsil yetkisini içine alan bir çatı kavram olarak kullanılan ileriye dönük hasta direktifi kavramının ortaya çıkışı ve karşılaştırmalı hukuk alanında bu yönde yaşanan gelişmeler incelenmiştir. Ardından bu tür düzenlemelerin bağlayıcılığına ilişkin herhangi bir kurala sahip olmayan Türk hukuk sistemindeki durum değerlendirilerek de lege feranda önerilerde bulunulmaya çalışılmıştır.

Keywords

İleriye Dönük Hasta Direktifi, Temsil, Hasta Hakları, Vesayet, Ayırt Etme Gücünün Kaybı

Supporting Institution

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Advanced Healthcare Directives From a Comparative Perspective and Proposals for Turkish Law

Abstract

As a result of the aging population and the improvement in average life expectancy, the visibility of psychiatric diseases causing loss of mental competence has considerably increased. The aging population presently enjoys expanded options in social life and improved support within the legal system. These positive changes resulted from the combined effort of the academic and legislative bodies toward finding ways to support patient autonomy and self-involvement in decision-making in case of loss of mental competence. This article focuses on the regulations, known as the advance healthcare directives, prepared for application when a drafter loses mental capacity. The genesis of this concept and efforts toward its adoption are discussed and analyzed from a comparative lens. This study examines advance healthcare directives in a wider sense, including instruction directives and durable powers of attorney. As Turkish law lacks a legal rule providing for bindingness for these kinds of dispositions, certain de lege ferenda proposals in line with the comparative findings have been proposed at the end of this paper.

Keywords

Advance Healthcare Directive, Durable Power of Attorney, Patient Rights, Guardianship, Loss of Mental Capacity

References

• Aigner G, ‘Das Patientenverfügungs-Gesetz – Historie und Ausgangslage’ iç Ulrich Körtner, Christian Kopetzki ve Maria Kletečka-Pulker (edr) Das Österreichische Patientenverfügunsgesetz (1. bası, Springer 2007)
• Andorno R, ‘Regulating Advance Directives at the Council of Europe’ iç Stefania Negri (ed), Self- Determination, Dignity and End-of-Life Care-Regulating Advance Directives in International and Comparative Perspective (1. bası, Brill 2012)
• Battal A, Hasta Tasarrufları ve Organ Vasiyeti (2012) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, yayınlanmamış yüksek lisans tezi
• Baumann M, ‘Vorsorgeauftrag für medizinische Massnahmen und Patientenverfügung’ (2005) 2 Zeitschrift für Vormundschaftswesen 58-69
• Bıton Serdaroğlu E, ‘Ötanazi-Ölme Hakkı’ (2016) 22(3) MÜHFHAD (Cevdet Yavuz’a Armağan) 463-491
• Biderbost Y, ‘Der neue Erwachsenenschutz im Überblick’ (2010) 106 SJZ 309-320
• Binet JR, ‘Présentation de la loi créant de nouveaux droits en faveur des malades et des personnes en fin de vie’ (2016) 10 Revue Droit de la Famille 16-19
• Blum W ve Ladina C, CHK-Handkommentar zum Schweizer Privatrecht: Personen- und Familienrecht-Partnerschaftsgesetz (3. bası, Schulthess 2016)
• Boente W, Zürcher Kommentar: Der Erwachsenenschutz, Die eigene Vorsorge und Massnahmen von Gesetzes wegen Art. 360-387 ZGB (1. bası, Schulthess 2015)
• Boulanger A, ‘Les directives anticipées et le désir de maîtrise de sa fin de vie’ (2017) 146-147 Médecine & Droit 136-140
• Brazier M, ‘Patient Autonomy and Consent to Treatment: Role of Law’ (1987) 7 Legal Studies 169-193
• Breitschmid P, ‘Die erwachsenenschutzrechtliche Behandlung künftiger Erblasserinnen und Erblasser’ (2008) Successio 16-29
• Brodoff L, ‘Planning for Alzheimer’s Disease with Mental Health Advance Directives’ (2009) 17(2) Elder Law Journal 239-308
• Brown BA, ‘The History of Advance Directives- A Literature Review’ (2003) 29(9) Journal of Gerontological Nursing 4-14
• Bruggeman M ve Capela H, ‘L’expression anticipée de la volonté individuelle en droit des personnes et de la famille: analyse critique’ iç Marc Nicod (ed) De la volonté individuelle (1. bası, LGDJ 2009)
• Ciliberti R ve diğerleri, ‘The Italian law on informed consent and advance directives: New rules of conduct for the autonomy of doctors and patients in end-of-life care’ (2018) 48 Journal of Critical Care 178-182
• Daveson BA ve diğerleri, ‘To Be Involved or Not To Be Involved: A Survey of Public Preferences for Self-Involvement in Decision-Making Involving Mental Capacity (Competence) Within Europe’ (2013) 27(5) Palliative Medicine 418-427
• Dethloff N, Familienrecht (32. bası, C. H. Beck 2018)
• Diehn T ve Rebhan R, ‘Vorsorgevollmacht und Patientenverfügung’ (2010) NJW Heft 6 326-330
• Ganner M, ‘Das österreichische Erwachsenenschutzrecht 2018’ (2019) 2 Die Praxis des Familienrechts 430-449
• Goffin T, ‘Advance Directives as an Instrument in an Ageing Europe’ (2012) 19 European Journal of Health Law 121-14029
• Gunter-Hunt G, Mahoney JE ve Sieger CE, ‘A Comparison of State Advance Directive Documents’ (2002) 42(1) The Gerantologist 51-60
• Güven T ve Sert G, ‘Advance Directives in Turkey’s Cultural Context: Examining the Potential Benefits for the Implementation of Patient Rights’ (2010) 24(3) Bioethics 127-133
• Heckendorn Urscheler L, ‘Allgemeine Einleitung’ iç Andrea Büchler ve diğerleri (edr) FamKomm Erwachsenenschutz (1. bası, Stämpfli Verlag 2013)
• İmamoğlu SH, ‘Hasta Vasiyetine İlişkin Bazı Meseleler’ (2016) 65(1) AÜHFD 199-230
• Kahraman Z, ‘Medeni Hukuk Bakımından Tıbbi Müdahaleye Hastanın Rızası’ (2016) 7(1) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 479-510
• Kälin O, ‘Das Neue Erwachsenenschutzrecht- Pflegefall, Demenz und Vermögen’ (2008) 12 Der Schweizer Treuhänder 1048-1056
• Kaplan İ, ‘İsviçre Medeni Kanunu’nun (ZGB’nin) Yetişkinlerin Korunmasına İlişkin Yeni Hükümlerinin Değerlendirilmesi’ (2018) 137 TBB Dergisi 375-404
• Karasu B, Karşılaştırmalı Hukuk Işığında Türk Hukukunda Doğrudan ve Dolaylı Temsil (1. bası, On İki Levha 2018)
• Katoğlu T, ‘Türk Hukukunun Bir Parçası Olarak Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi’ (2006) 55(1) AÜHFD 157-193
• Keskin D, ‘İsviçre Hukukunda Tedbir Vekaleti’ (2015) 64(2) AÜHFD 365-404
• Kletečka-Pulker M, ‘Grundzüge und Zielsetzungen des Patientenverfügungs-Gesetzes’ iç Ulrich Körtner, Christian Kopetzki ve Maria Kletečka-Pulker (edr) Das Österreichische Patientenverfügunsgesetz (1. bası, Springer 2007)
• Koka E ve Veshi D, ‘A New Law of “Living Will” in Italy: A Critical Analysis’ (2019) 40 Liverpool Law Review 113-130
• Kunz P, ‘Patientenverfügung aus der Sicht der anwaltlichen Praxis’ iç Ulrich Körtner, Christian Kopetzki ve Maria Kletečka-Pulker (edr) Das Österreichische Patientenverfügunsgesetz (1. bası, Springer 2007)
• Kutner L, ‘Due Process of Euthanasia: The Living Will, A Proposal’ (1969) 44 Indiana Law Journal 539-554
• Lanzrath S, Patientenverfügung und Demenz (1. bası, Lit Verlag Berlin 2016)
• Larson EJ ve Eaton TA, ‘The Limits of Advance Directives: A History and Assessment of the Patient Self-Determination Act’ (1997) 32(2) Wake Forest Law Review 249-293
• Lipp V ve Brauer D, ‘Patientenvertreter, Betreuungsgericht und Patientenwille’ iç Wolfram Höfling (ed) Das neue Patientenverfügungsgesetz in der Praxis - eine erste kritische Zwischenbilanz (1. bası, Nomos 2011)
• Lipp V, ‘Going Private: “Vorsorgevollmacht” as an Alternative to Legal Guardianship for Adults’, Leuven Üniversitesi’nde verilen dersin gözden geçirilmiş notları, 2016. Metin için bkz <https://www.bgtev.de/fileadmin/Mediendatenbank/Themen/Einzelbeitraege/Lipp/Lipp_ Vorsolgevollmacht_as_an_Alternative.pdf> Erişim tarihi 28 Ekim 2020
• Manaï D, ‘Les Directives Anticipées en Droit Suisse’ iç Stefania Negri (ed), Self-Determination, Dignity and End-of-Life Care-Regulating Advance Directives in International and Comparative Perspective (1. bası, Brill 2012)
• Mistretta P, ‘De l’art de légiférer avec tact et mesure: à propos de la loi n° 2016-87 du 2 février 2016’ (2016) 8 La Semaine Juridique - Edition Générale 417-423
• Müller-Engels G, Beck’scher Online-Kommentar BGB (56. bası, 01.11.2020)30
• Nico R, Der Vorsorgeauftrag und seine Validierung (1. bası, Schulthess 2020)
• Oktay Özdemir S, ‘Ayırt Etme Gücü Bulunmayan Yetişkinlere Yapılacak Tıbbi Müdahalelere Onay Konusunda İsviçre Hukukunda Yapılan Değişiklikler’ (2016) 11(145-146) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Özer Seliçi’nin Anısına Armağan) 223-243
• Oktay Özdemir S, ‘Tıbbi Müdahaleler Alanında Önceden Verilmiş Talimatlara (Hasta Vasiyeti) İlişkin Gelişmeler ve Türk Hukukundaki Geçerliliği’ iç Saibe Oktay Özdemir ve diğerleri (edr) Prof. Dr. Galip Sermet Akman’a Armağan (1. bası, Filiz 2020)
• Olick RS, ‘On the Scope and limits of advanced directives and prospective autonomy’ iç Peter Lack, Nikola Biller-Andorno ve Susan Brauer (edr) Advance Directives (1. bası, Springer 2014)
• Riemer HM, ‘Willensvertretung bei Betagten’ (1998) 1 recht 21-24
• Röthel A, ‘Patientenverfügung und Vorsorgevollmacht in europäischer Perspektive’ (2007) FPR Heft 3 79-82
• Sanchez-Gonzalez MA, ‘Advance Directives Outside the USA: Are They the Best Solution Everywhere?’ (1997) 18 Theoretical Medicine 283-301
• Scherer JM ve Simon RJ, Euthanasia and the Right to Die: A Comparative View (1. bası, Rowman & Littlefield Publishing 1999)
• Schneider UH, Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch (8. bası, C. H. Beck 2020)
• Sherman CP, ‘The Debt of the Modern Law of Guardianship to Roman Law’ (1913) 12(2) Michigan Law Review 124-131
• Shultz MM, ‘From Informed Consent to Patient Choice: A New Protected Interest’ (1985) 95(2) Yale Law Journal 219-299
• Silveria MJ, Kim SYH ve Langa KM, ‘Advance Directives and Outcomes of Surrogate Decision Making Before Death’ (2010) 362 The New England Journal of Medicine 1211-1218
• Simon A, ‘Historical Review of Advance Directives’ iç Peter Lack, Nikola Biller-Andorno ve Susan Brauer (edr) Advance Directives (1. bası, Springer 2014)
• Söğüt İS ve Tuna E, ‘Hastanın Tıbbi Yaşam İradesine Dair Hukuki Vasıtalar’ (2017) 12 Tıp Hukuku Dergisi 255-295
• Spickhoff A, Medizinrecht (3. bası, C. H. Beck 2018)
• Tacir H, Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı (1. bası, On İki Levha 2011)
• Taupitz J ve Salkić A,’ Advance Directives and Legality of Euthanasia under German Law’ iç Stefania Negri (ed), Self-Determination, Dignity and End-of-Life Care- Regulating Advance Directives in International and Comparative Perspective (1. bası, Brill 2012)
• Tekpınar L, Sağlık Hizmetlerinde Genişletilmiş Özerklik İlkesine Doktor ve Hemşirelerin Bakışı: Bir Alan Araştırması (2018) Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı, yayınlanmamış yüksek lisans tez
• Thiel MJ, ‘Personal Capacity to Anticipate Future Illness and Treatment Preferences’ iç Peter Lack, Nikola Biller-Andorno ve Susan Brauer (edr) Advance Directives (1. bası, Springer 2014)
• Trachsel M, Mitchell C ve Biller-Andorno N, ‘Advance Directives Between Respect for Patient Autonomy and Paternalism’ iç Peter Lack, Nikola Biller-Andorno ve Susan Brauer (edr) Advance Directives (1. bası, Springer 2014)
• Ünver Y ve Kaya S, Alman Tıp Hukukunda Hasta Talimatı (1. bası, Seçkin 2017)
• Veshi D ve Neitzke G, ‘Advance Directives in Some Western European Countries: A Legal and Ethical Comparison Between Spain, France, England and Germany’ (2015) 22 European Journal of Health Law 321-34531
• Wiesing U ve diğerleri, ‘A New Law on Advance Directives in Germany’ (2010) 36 Law, Ethics and Medicine 779-783
• Winick BJ, ‘Advance Directive Instruments for Those With Mental Illness’ (1996) 51(1) University of Miami Law Review 57-95
• Yadav K ve diğerleri, ‘Approximately One in Three US Adults Completes Any Type of Advance Directive for End-of-Life Care’ (2017) 36(1) Health Affairs 1244-1251
• Yücel Ö, Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişiler Adına Alınan Tıbbi Kararlarda Özerklik Hakkının Korunması ve Hasta Talimatları (1. bası, Seçkin 2018)