19. Yüzyıl Osmanlı Hukukunda Modernleşme, İktibas ve Dönüşüm: Konkordatonun Türk Hukukuna Girişi

Year 2024, Volume: 82 Issue: 1, 1 - 46, 07.06.2024

Ali Ekber Çınar

https://doi.org/10.26650/mecmua.2024.82.1.001

Abstract

19. yüzyıl Osmanlı hukuk modernleşmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Modernleşmenin en belirgin yönlerinden birini oluşturan kanunlaştırmanın önemli bir örneğini 1850 tarihli Kânûnnâme-i Ticâret oluşturmaktadır. Fransız hukukundan iktibas edilen bu kanunnamenin mehazını 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu oluşturmaktadır. Literatürde ileri sürülen görüşler genellikle kanunnamenin mehaz kanunun bir tercümesinden ibaret olduğu yönündedir. Çalışmamız özelde 1850 tarihli Kânûnnâme-i Ticâret ile 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu arasındaki ilişkiyi, genelde 19. yüzyıl Osmanlı hukuk modernleşmesini, günümüzde hala güncelliğini koruyan ve kullanımı yaygın şekilde devam eden konkordato müessesesi üzerinden okumaktadır. Çalışmamız mehaz kanunun konkordatoya ilişkin hükümleri iktibas edilirken Osmanlı kanun koyucusunun söz konusu hükümler üzerinde esaslı ölçüde değişiklikler yaptığını, mehaz kanunda bulunan bazı hükümleri iktibas etmezken, mehazda yer almayan bazı hükümleri de kendiliğinden ilave ettiğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda konkordatoya ilişkin hükümler özelinde Osmanlı kanun koyucusunun iktibas sürecinde “aktif iktibas” olarak adlandırdığımız bir tavır tutunduğunu söylemek mümkündür. Buna göre 1850 tarihli Kânûnnâme-i Ticâret’te yer alan konkordatoya ilişkin her üç hükümden en az bir tanesi Osmanlı kanun koyucusunun inisiyatifi ile sevk edilmiştir. Bu nedenle 1850 tarihli Kânûnnâme-i Ticâret’in 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu’nun aynen tercümesinden ibaret olduğu iddiasına ihtiyatlı yaklaşmak gerektiği gibi, Osmanlı hukuk modernleşmesi ve hukuk iktibası sürecinde Osmanlı kanun koyucusunun oldukça seçici ve mehaza müdahale edici olduğunu söylemek mümkündür.

Keywords

Konkordato, 1850 Kânûnnâme-i Ticâret, 1807 Fransız Ticaret Kanunu, modernleşme, iktibas, Osmanlı Devleti, Osmanlı hukuku

Modernity, Reception, and Transformation in 19th-Century Ottoman Law: Transplantation of Concordat into Turkish Legal History

Abstract

The 19th century was a watershed for the modernization of Ottoman law. The codifications and transplantations of the 19th century included Kânûnnâme-i Ticâret (1850), a commercial code transplanted from French law, more specifically Code de commerce (1807). The dominant view in the scholarly literature considers Kânûnnâme-i Ticâret to be a literal translation of France’s Code de commerce. In this paper, I revisit this view and examine (i) the relationship between Kânûnnâme-i Ticâret and Code de commerce and (ii) the modernization of Ottoman law in the 19th century, with a specific focus on the legal procedure known as concordat. I claim that Kânûnnâme-i Ticâret differed from Code de commerce in significant ways through the many additions, deletions, and modifications the Ottomans made, and my examination demonstrates that approximately a third of the articles present in Kânûnnâme-i Ticâret have no equivalent in Code de commerce. As a result, I argue that the Ottoman legislator did not hesitate to go beyond merely transplanting European ideas and ideals, taking the local context into consideration throughout the process of modernization and reception in the Ottoman Empire during the 19th century.

Keywords

Concordat, Ottoman Commercial Code (1850), French Commercial Code (1807), Modernization, Reception, Ottoman Empire, Ottoman Law

References

• Ade M, ‘Ottoman Commercial Law and Its Practice in Aleppo Province (1850-1880)’ içinde Suraiya Faroqhi ve Gilles Veinstein (editör), Merchants in the Ottoman Empire (Peeters 2008) google scholar
• Ağır S ve Artunç C, ‘Set and Forget? The Evolution of Business Law in the Ottoman Empire and Turkey’ [2021] Business History Review 1 google scholar
• Ahmad AA, Islamic Law: Cases, Authorities and Worldview (Bloomsbury Academic 2017) google scholar
• Aksoy A, ‘İslam Hukukunda Konkordato: Ödeme Güçlüğü içindeki Borçlu Hakkında Öngörülen Düzenlemeler’ (Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi 2002) google scholar
• Altuğ Y, ‘Compositions in Bankruptcy’ (1970) 36 İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 672 google scholar
• Asal B, ‘Yasalaştırma: Kodifikasyon teorisi ve politikası’ (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi 2013) google scholar
• Atar F, İslâm İcra ve İflas Hukuku (Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 1990) google scholar
• Awad A ve Michael RE, ‘iflas and Chapter 11: Classical Islamic Law and Modern Bankruptcy’ (2010) 44 The International Lawyer 975 google scholar
• Aydın MA, Türk Hukuk Tarihi (14. baskı, Beta Yayıncılık 2017) google scholar
• Bozkurt G, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi: Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyetine Resepsiyon Süreci (Türk Tarih Kurumu Yayınları 1996) google scholar
• Burak G, ‘Codification, Legal Borrowing and the Localization of “Islamic Law”‘ içinde Khaled Abou El Fadl, Ahmad Atif Ahmad ve Said Fares Hassan (editör), Routledge Handbook of Islamic Law (Routledge 2019) google scholar
• Çakır C ve Akkuş Y, ‘Osmanlı İstanbul’unda Ticaret’, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A Ş Yayınları 2015) 154 google scholar
• Cin H ve Akgündüz A, Türk Hukuk Tarihi (Osmanlı Araştırmaları Vakfı 2017) google scholar
• Code Civil, yani Fransa Kânûn-ı Medenîsi (Nazaret Hilmi tercümesi, Karabet ve Kasbar Matbaası 1303) google scholar
• Code de commerce (5. baskı, Clament Freres 1808) google scholar
• Düstûr: Tertîb-i Evvel, vol 1 (Matbaa-yı Âmire 1289) google scholar
• Engelhardt E-P, Türkiye ve Tanzimat Hareketleri (Ayda Düz tercümesi, Milliyet Yayınları 1976) google scholar
• Foster NHD, ‘Islamic Commercial Law: An Overview (I)’ [2006] InDret: Revista para el Analisis del Derecho 1 google scholar
• ——, ‘Commerce, Inter-Polity Legal Conflict and the Transformation of Civil and Commercial Law in the Ottoman Empire’ (2013) 17 Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law 1 google scholar
• Gayretli M, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kanunlaştırma Çalışmaları (Nizamiye Akademi 2015) google scholar
• Gümüş M, ‘Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumları’ [2013] Tarih Okulu 163 google scholar
• Gürzumar F ve Gürzumar T, Kaanûnnâme-i Ticâret ve Zeyilleri (Ali Himmet Berki editör, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 1962) google scholar
• Hallaq WB, ‘Can the Shari’a Be Restored?’ içinde Yvonne Yazbeck Haddad ve Barbara Freyer Stowasser (editör), Islamic law and the challenges of modernity (AltaMira Press 2004) google scholar
• ——, An Introduction to Islamic Law (Cambridge University Press 2009) google scholar
• Hilmi N, Termes judiciares (Karabet ve Kasbar Matbaası 1304) google scholar
• İnce M, ‘Modernleşme sürecinde toplumsal kontrol aracı olarak mahkemeler: Nizamiye Mahkemeleri örneği’ (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi 2023) google scholar
• Kenanoğlu MM, Ticaret Kanunnâmesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku (Lotus Yayınevi 2005) google scholar
• Kılınç A ve Karakaya H, ‘Batılı Devletlerin Karma Ticaret Mahkemelerinde Mecelle’nin Uygulanmasına Yönelik Eleştirilerinin Değerlendirilmesi’ (2022) 2 Kırıkkale Hukuk Mecmuası 59 google scholar
• Lewis B, Modern Türkiye’nin Doğuşu (Metin Kıratlı tercümesi, 5. baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları 1993) google scholar
• Mallat C, ‘Commerical Law in the Middle East: Between Classical Transactions and Modern Business’ (2000) 48 American Journal of Comparative Law 81 google scholar
• Mardin E, ‘Development of the Shari’a under the Ottoman Empire’ içinde Majid Khadduri ve Herbert J Liebesny (editör), Law in the Middle East: Origin and Development of Islamic Law, vol 1 (The Middle East Institute 1955) google scholar
• Mardin Ş, Türk Modernleşmesi (İletişim Yayınları 1991) google scholar
• Orhan A ve Akkuş MS, ‘Türk Hukuk Sisteminde Konkordato Uygulamasının İslam Hukuku ve Ekonomisi Açısından Değerlendirilmesi’ (2021) 11 Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 519 google scholar
• Ortaylı İ, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı (2. baskı, Hil Yayın 1987) google scholar
• Pekcanıtez H ve Erdönmez G, 7101 Sayılı Kanun Çerçevesinde Konkordato (Vedat Kitapçılık 2018) google scholar
• Rubin A, ‘British Perceptions of Ottoman Judicial Reform in the Late Nineteenth Century: Some Preliminary Insights’ (2012) 37 Law & Social Inquiry 991 google scholar
• Temperley HWV, England and the Near East: The Crimea (Longmans, Green and Co 1936) google scholar
• Toprak Z, ‘From Plurality to Unity: Codification and Jurisprudence in the Late Ottoman Empire’ içinde Anna Frangoudaki ve Çağlar Keyder (editör), Ways to Modernity in Greece and Turkey: Encounters With Europe, 1850-1950 (I B Tauris 2007) google scholar
• Tyan E, ‘Iflas et Procedure d’execution Sur Les Biens En Droit Musulman (Madhab Hanafite)’ [1964] Studia Islamica 145 google scholar
• Üçok C, Mumcu A ve Bozkurt G, Türk Hukuk Tarihi (17. baskı, Turhan Kitabevi 2015) google scholar
• Ülger M, ‘Miftahü’l-Fünun’nun Müterciminin Kimliği Hakkında Bir İnceleme’ (2017) 22 Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 125 google scholar
• Uyar T, Yeni Konkordato Hukukumuzun Temel İlkeleri (2. baskı, Türkiye Barolar Birliği Yayınları 2019) google scholar
• Watson A, Legal Transplants: An Approach to Comparative Law (2. baskı, University of Georgia Press 1993) google scholar
• Yasan M, ‘The Modernisation (Europeanisation) Process of the Turkish Commercial Law from 1850 to the Present’ (2019) 12 Z Dziej6w Prawa 271 google scholar
• Yılmaz Y, Son Dönem Osmanlı Hukuk Düşüncesi (Bir Yayıncılık 2018) google scholar
• Young WE, The Dialectical Forge: Juridical Disputation and the Evolution of Islamic Law (Springer 2017) google scholar