Kamulaştırılan Taşınmazın Eski Malik Tarafından Geri Alınmasına Kaynaklık Etmesi Bakımından Crichel Down Kuralları

Year 2025, Volume: 83 Issue: 2, 708 - 726, 21.08.2025

Harun Yılmaz

Abstract

İngiltere’de meydana gelen Crichel Down meselesi, bir yandan bakanların siyasi sorumluluğu ve ombudsmanlık kurumuna dair önemli sonuçlar doğurmuş, diğer yandan kamulaştırılan malın eski malik tarafından geri alınmasına ilişkin prosedürü oluşturan Crichel Down kurallarına zemin hazırlamıştır. Basit anlatımla kurallar, kamulaştırılan ya da kamulaştırma sürecinde denenen satın alma yöntemiyle elde edilip ihtiyaç fazlası haline gelen ve idare tarafından elden çıkarılacağı belirlenen malın öncelikle eski sahiplerine veya onların mirasçılarına teklif edilmesini düzenle7 mektedir. Hali hazırda mevzuatta eski malikin geri alma hakkını düzenleyen bir hükme rastlanmaması hasebiyle kurallar yöneldiği amaç bakımından önemli bir eksikliği giderme potansiyeline sahip olsalar da kurallara doktrinde kimi eleştiriler yöneltilmektedir. Bazı kurumlar için uyma zorunluluğu getirilip bazıları için uyulması takdire bırakılan kurallara yöneltilen eleştirilerden belki de en ciddisi, kanuni dayanağa sahip olmamalarıdır. Bu haliyle kurallar ilgililere kanunla ileri sürülüp korunabilecek bir hak tanımaktan yoksundur. İngiltere’de bir bakanlık tarafından kılavuz şeklinde meydana getirilen kurallar zaman içerisinde gelişigüzel gelişmiş, kuralların uygulamasında birlik ve tutarlılık sağlanamamıştır. Yine kuralların uygulanmayacağı kimi istisnaların açıkça belirlenmeyip bazı istisnalar için örneklendirici yönteme gidilmesi, keyfi uygulama tartışmalarını beraberinde getirmiştir. Kamulaştırma müessesesi ve kamulaştırılan malın geri alınması hakkında bilgiler verilerek başlanacak çalışmada, İngiltere’de meydana gelen Crichel Down meselesi, meselenin kamulaştırma hukuku dışındaki etkileri ve meselenin kamulaştırma hukukuna etkisi olarak karşımıza çıkan Crichel Down kuralları inceleme konusu yapılacaktır.

Keywords

Crichel Down kuralları , Crichel Down meselesi , Geri alma hakkı , Kamulaştırma , Bakanların siyasi sorumluluğu , Ombudsmanlık

Crichel Down Rules in terms of the Repurchase of the Compulsory Purchased Land by the Former Owner

Abstract

The Crichel Down affair that occurred in England had important consequences regarding political responsibility of ministers and ombudsman institution, and it also set ground for Crichel Down rules, which constitute the procedure for repurchase of compulsorily purchased land by former owner. Rules regulate that the land that was compulsorily purchased or acquired through purchasing method is surplus and determined to be disposed of by government should first be offered to former owners or their successors. Although rules have the potential to fill a significant gap in terms of purpose, due to absence of a provision regulating the right of the former owner to reclaim in current legislation, some criticisms are directed at the rules. The most serious criticisms directed at rules that impose mandatory compliance for some institutions while leaving it to discretion for others is perhaps their lack of legal basis. As it stands, rules lack granting individuals a right that can be asserted and protected by law. The rules created as a guideline by a ministry in England evolved haphazardly over time, leading to lack of unity and consistency in implementation. Failure to clearly define certain exceptions where rules will not be applied and use of exemplary methods for some exceptions led to debates about arbitrary enforcement. This study will provide information on compulsory purchase and repurchase of compulsorily purchased land and then will examine Crichel Down affair, its effects beyond compulsive purchase law, and Crichel Down rules that appear as its effect on compulsive purchase law.

Keywords

Crichel Down rules , Crichel Down affair , Right of repurchase , Compulsory purchase , Political responsibility ofministers , Ombudsmanship

References

• Akgüner T ve Erman H, "Kamulaştırmada Son Gelişmeler ve Malikin Geri Alma Hakkı (İlginç Bir Karar)” (2002) 1(1-2) İKÜHFD 1-23. google scholar
• Anayurt Ö, Anayasa Hukuku (Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Hukuku) (5th edn, Seçkin Yayıncılık 2024). google scholar
• Artukmaç S, Kamulaştırma Hukuku (Ayyıldız 1977). google scholar
• Atar Y, Türk Anayasa Hukuku (13th edn, Seçkin Yayıncılık 2019). google scholar
• Bailey S. H, Cases, Materials and Commentary on Administrative Law (5th edn, Sweet&Maxwell 2018). google scholar
• Barnett H, Constitutional & Administrative Law (12th edn, Routledge 2017). google scholar
• Bilgen P, Kamulaştırma Hukuku (Filiz 1999). google scholar
• Bradley A. W, Ewing K. D ve Knight C. J. S, Constitutional and Administrative Law (17th edn, Pearson 2018). google scholar
• Brown R. D, The Battle of Crichel Down (The Bodley Head 1955). google scholar
• Cane P, Administrative Law (Oxford University Press 2011). google scholar
• Chester D. N, "The Crichel Down Case” in Geoffrey Marshall (ed) Ministerial Responsibility (Oxford University Press 1989). google scholar
• Clothier S. C, "The Work of The Health Service Commissioner” (1983) 5l(l) Medico-Legal Journal 8-26. google scholar
• Cook P, Ombudsman (BKT Publications 1981). google scholar
• Denyer-Green B, Compulsory Purchase and Compensation (llth edn, Routledge 2019). google scholar
• Doğan B ve Erdoğan D, "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanı Yardımcıları İle Bakanların Sorumlulukları Meselesi” (2021) 23(l) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 163-191. google scholar
• Elliot M ve Varuhas J. N. E, Administrative Law (Text and Materials) (5th edn, Oxford University Press 2017). google scholar
• Emery C, Administrative Law: Legal Challenges to Official Action (Sweet & Maxwell 1999). google scholar
• Erdinç T, Ombudsman ve Türkiye’de Kamu Denetçiliği (Legal Yayıncılık 2015). google scholar
• Foulkes D, Administrative Law (8th edn, Butterworths 1995). google scholar
• Gerard P, "Britanya İdari Mahkemeleri” (1992) (4) Çev. Turgut Candan, Türkiye Barolar Birliği Dergisi 485-510. google scholar
• Gibbard R, "Whose land was it anyway? The Crichel Down Rules and The Sale of Public Land” (2002) Working Papers in Land Management & Development University of Reading 1-38. google scholar
• Greenberg D, Jowitt’s Dictionary of English Law, (3rd edn, Sweet & Maxwell 2010). google scholar
• Griffith J. A. G, "The Crichel Down Affair” (1955) 18(6) Modern Law Review 557-570. google scholar
• Hamson C. J, "The Real Lesson of Crichel Down” (1954) 32(4) Public Administration 383-387. google scholar
• Jordan G, Individual Ministerial Responsibility: Absolute or Obsolute (The Scottish Government Yearbook 1983). google scholar
• Kutlu Gürsel M, Kamulaştırma Hukuku (3. Baskı, Seçkin 2019). google scholar
• Le Sueur A ve Sunkin M, Public Law (Longman 1997). google scholar
• Le Sueur A, Herbert J ve English R, Principles of Public Law (Cavendish Publishing Limited 1999). google scholar
• Le Sueur A, Sunkin M ve Murkens J. E. K, Public Law (Text, Cases and Materials) (3rd edn, Oxford University Press 2016). google scholar
• Leoni B, Özgürlük ve Hukuk, Çev. Mustafa Erdoğan (Hukuk Yayınları 2020). google scholar
• Leyland P ve Anthony G, Administrative Law (12th edn, Oxford University Press 2013). google scholar
• Maddigan J, “Ministerial Responsibility: Reality or Myth?” (2011) 26(l) Australasian Parliamentary Review 158-165. google scholar
• Nicolson I. F, “Another View of Crichel Down”, in Geoffrey Marshall (ed) Ministerial Responsibility (Oxford University Press 1989). google scholar
• Nicolson I. F, The Mystery of Crichel Down (Clarendon Press 1986). google scholar
• O’Hara G, “Parties, People and Parliament: Britain’s ‘Ombudsman’ and the Politics of the 1960s” (2011) 50(3) Journal of British Studies 690-714. google scholar
• Parrish H, Compulsory Acquisiton of Land (11th edn, Stevens & Sons Limited 1962). google scholar
• Rizvi N. H, “The Crichel Down Affair, 1954: A Case Study of Ministerial Responsibility in England” (1983) 3(3) Journal of Law & Society University of Peshawar 69-77. google scholar
• Roots QC G, Honey R, Fookes R ve Pereira QC J, The Law of Compulsory Purchase (3rd edn, Bloomsbury Professional 2019). google scholar
• Rowan Robinson J, Compulsory Purchase and Compensation-The Law in Scotland (2nd edn, W. Green & Son Ltd 2003). google scholar
• Rowan-Robinson J ve Brand C, Compulsory Purchase and Compensation (Sweet & Maxwell 1995). google scholar
• Seneviratne M, Ombudsmen-Public Services and Administrative Justice (Butterworths 2002). google scholar
• Solmaz E, Kamulaştırma Hukukunda Malikin Geri Alma Hakkı (On İki Levha 2016). google scholar
• Stanton J ve Prescott C, Public Law (3rd edn, Oxford University Press 2022). google scholar
• Şimşek S, “Kamulaştırmanın Anayasal İlkeleri ve Bu İlkelerin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesiyle Karşılaştırılması” (2012) 44(1) Adalet Dergisi 143-176. google scholar
• Şimşek S, Türk Hukukunda ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı (T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayını 2011). google scholar
• Tahtalı M. B, “Türk Hukukunda Bir Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolu Olarak Ombudsman Denetiminin İdare Hukukuna ve İdari Davalara Etkisi Üzerine Bir Değerlendirme” (2022) Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2) 1365-1403. google scholar
• Tahtalı M. B, “Türk Hukukunda Kamulaştırılan Taşınmazın Geri Alınmasında İdarenin Sorumluluğunun Eski Malike Yükletilmesi Sorunu” (2021) 12(46) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 499-528. google scholar
• The Crichel Down Rules, (Çevrimiçi) https://assets.publishing.service.gov.uk/media/66d091e47038067f2090d772/The_Crichel_Down_ Rules.pdf, Erişim Tarihi 10.01.2025. google scholar Tomkins A, Public Law (Oxford University Press 2003). google scholar
• UK Parliament, The Individual Responsibility of Ministers: An Outline of the Issues Research Paper 96/27 (House of Commons Library 1996). google scholar
• UNCTAD-Series on Issues in International Investment Agreements II, Expropriation (United Nations Publication 2012). google scholar
• Uz B, “Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumuna Yapılan Başvuruların Dava Açma Süreleri Üzerindeki Etkisi” (2018) 4(8) Ombudsman Akademik 59-73. google scholar
• Wade S. W ve Forsyth C, Administrative Law (12th edn, Oxford University Press 2023). google scholar
• Wheare K. C, “Crichel Down Revisited” (1975) 23(2-3) Political Studies 390-408. google scholar
• Yardley S. D, “Ombudsmen in The United Kingdom” (2019) 24(1-2) Journal of Malaysian and Comparative Law 87-96. google scholar
• Yardley D. C. M, Principles of Administrative Law (2nd edn, Butterworths, 1995). google scholar
• Yıldırım T, “Kamulaştırmadan Vazgeçme” (2013) 9(101-102) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi 7-23. google scholar