Sadri Maksudi Arsal’ın Türkiye’de Genel Hukuk Teorisinin Kuramsal-Metodolojik Açıdan Gelişimine Katkıları

Year 2025, Volume: 83 Issue: 2, 770 - 784, 21.08.2025

Mehman A. Damirli

Abstract

Türk düşünce tarihinin önemli figürlerinden biri olan Türk-Tatar devlet adamı, dilci, tarihçi, hukukçu, sosyologmilliyet teorisyeni, kendinden sonra son derece kapsamlı ve çok yönlü bir entelektüel miras bırakmış Sadri Maksudi Arsal, düşünce ve yazı hayatının önemli bir bölümünü hukuk alanında bilimsel çalışmalara hasretmiş, pek çok kitap ve makale yazmıştır. Bu eserlerden biri de Hukukun Umumî Esasları (Hukukun Pozitif Felsefesi) başlıklı kitaptır. Diğer önemli yönlerinin yanı sıra kitapta genel hukuk teorisi bilim dalının kuramsal-metodolojik sorunları Türk hukuk literatüründe ilk kez ayrıntılı olarak incelenmiştir. Maalesef, şimdiye kadar yazarın bilimsel yaratıcılığının bu yönü, keza onun söz konusu alana katkıları müstakil bir araştırmanın konusu olmamıştır. Bu yüzden okurlara sunulan bu çalışma, gösterilen boşluğu doldurmaya yönelik bir katkı ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırmada Sadri Maksudi Arsal’ın genel hukuk teorisi bilim dalının konusu, metodu, amacı ve yakın bilim alanları (hukuk felsefesi ve sosyoloji) ile ilişkisi, hukuk eğitiminde önemi gibi kuramsal-metodolojik sorunlar üzerine görüşleri tetkik edilir, alana katkıları belirlenir. Düşünürün sözü edilen eseri, disiplinin entelektüel gelenekleri kontekstinde, kavramsal yaklaşım açısından, hem diyakronik hem de senkronik olarak ulusal ve yabancı muadilleriyle mukayeseli şekilde değerlendirilir, keza alanın sonraki gelişimine etkisi açısından onun önemi açıklanır.

Keywords

Sadri Maksudi Arsal , Hukukun umumî esasları (Hukukun pozitif felsefesi) , Genel hukuk teorisi , Onun konusu , Metodu ve amacı , Hukuk felsefesi , Sosyoloji , Hukuk eğitimi

Sadri Maksudi Arsal’s Contributions to the Theoretical-Methodological Development of the General Theory of Law in Türkiye

Abstract

Sadri Maksudi Arsal, one of the important figures in the history of Turkish thought, a Turkish-Tatar statesman, linguist, historian, jurist, sociologist-nationality theorist, left an extremely comprehensive and versatile intellectual legacy after him, devoted a significant part of his thought and writing life to scientific studies in the field of law and wrote many books and articles. One of these works is the book titled General Fundamentals of Law (Positive Philosophy of Law). In addition to other important aspects, the book examines in detail the theoretical-methodological problems of the general theory of law for the first time in Turkish legal literature. Unfortunately, so far this aspect of the author’s scientific creativity, as well as his contributions to the field in question, have not been the subject of independent research. Therefore, this study presented to the readers aims to make a contribution to filling the gap shown. In the research, Sadri Maksudi Arsal’s views on theoretical-methodological issues such as the subject, method, purpose of the general theory of law, its relationship with other close fields of science (philosophy of law and sociology), its importance in legal education are examined, and his contributions to the field are determined. The mentioned work of the thinker is evaluated in comparison with their national and foreign counterparts, both diachronically and synchronously, in the context of the intellectual traditions of the discipline and in terms of conceptual approach, as well as their importance in terms of its impact on the subsequent development of the field is explained.

Keywords

Sadri Maksudi Arsal , General fundamentals of law (Positive philosophy of law) , General theory of law , Its subject , Method and purpose , Philosophy of law , Sociology , Legal education

References

• Ansay SŞ, Hukuk Bilimine Başlangıç (İlaveli 5. Baskı, Son Havadis Matbaası 1955). google scholar
• Arsal SM, ‘Farabî’nin Hukuk Felsefesi’ (1945) 10(3-4) İÜHFM 620-34. google scholar
• Arsal SM, ‘Hukuk İlmi ve Sosyoloji’ (1943) 1(1) AÜHFM 20-34 ve (2007) 17 HFSA 60-72. google scholar
• Arsal SM, ‘İngiliz Amme Hukukunun İnkişafı Safhaları’ (1940) 6(l) ÎÜHFM 3-22. google scholar
• Arsal SM, ‘Teokratik Devlet ve Lâik Devlet’ (1939) I Tanzimat 138-55. google scholar
• Arsal SM, Hukuk Felsefesi Tarihi (Ahlâk, Hukuk ve Devletin Mahiyet, Menşe ve Gayelerine Dair Mühim Felsefi Doktrin ve İlmî Nazariyelerin Hulâsa ve Tahlili) (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Talebe CemİYeti YaYinı 1945) google scholar
• Arsal SM, Hukuk Tarihi Dersleri (Ankara Hukuk FaküLtesi Neşriyatı 1941). google scholar
• Arsal SM, Hukuk Tarihi Dersleri, 2. Sene (Kader Matbaası 1926-1927). google scholar
• Arsal SM, Hukukun Umumî Esasları (Hukukun Pozitif Felsefesi), 1. Cilt (Ankara Hukuk Fakültesi Neşriyatı, Recep Ulusoğlu Basımevi 1937). google scholar
• Arsal SM, Orta Asya Türk Devletleri (Başvekâlet Basımevi 1934). google scholar
• Arsal SM, Türk Tarihi ve Hukuk (İsmail Akgün Matbaası 1947). google scholar
• Arsal SM, Umumî Hukuk Tarihi (2. Baskı, İstanbul Üniversitesi Yayınları 1944), (3. Baskı, İstanbul Üniversitesi Yayınları 1948). google scholar
• Austin J, Lectures on Jurisprudence, or the Philosophy of Positive Law, Robert Campbell (ed), in two voLs (John Murray 1885). google scholar
• Birinci A, ‘Türk Hukuk Tarihçisi Sadri Maksudi’nin Hayat Hikayesi ve Eserleri’ (2017) 75 İÜHFM (Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı) 75-122. google scholar
• Çağıl OM, ‘Eser Tahlil ve Tenkitleri: Yörük, Abdülhak Kemal, Hukukun Umumî PrensipLeri, İstanbul, 1949’ İÜHFM 16(1-2) (1950): 495-505. google scholar
• Esener T, Hukuk Başlangıcı. Genel Hukuk Bilgisi (4. Baskı, ALkım YaYınevi 2001). google scholar
• Gedikli F, ‘Yolunu Kendi Kazan Bir Yolcu: Türk Hukuku Tarihçisi Sadri Maksudi Arsal’ (2012) 70(1) İÜHFM 399-412. google scholar
• Gözler K, Hukuka Giriş (16. Baskı, Ekin 2019). google scholar
• Gözler K, Hukukun Genel Teorisine Giriş: Hukuk Normlarının Geçerliliği ve Yorumu Sorunu (US-A Yayınçılık 1998). google scholar
• Gürler S, ‘DiLde, Fikirde, İşte Sadri Maksudi: Hukukun Umumî Esasları ve Hukuk Felsefesi Tarihi Kitapları Üzerine Bir Değerlendirme’ (2017) 75 İÜHFM (Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı) 239-272. google scholar
• Hirş E, Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri (3. Basım, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 2001). google scholar
• Hirş E, Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri (GüneY MatbaacıLık 1949). google scholar
• Honıg R, Hukuk Başlangıcı ve Tarihi Dersine Ait Hülâsa, Çeviren Yavuz (1. Baskı, 1934). google scholar
• Honıg R, Hukuk Başlangıcı ve Tarihi, Çeviren M. Yavuz (2. Baskı, Burhanettin Basımevi 1935). google scholar
• Işıktaç Y, Hukuk Başlangıcı (5. Baskı, FiLiz Kitabevi 2021). google scholar
• KohLer J, Einführung in die Rechtswissenschaft (Deichert 1908). google scholar
• MerkeL A, ‘ELemente der aLLgemeinen RechtLehre’ in von Holzendorffs Encyclopadie der Rechtswissenchaft, 5 Aufl. (1889) 1-44. google scholar
• MerkeL A, ‘Über das VerhaLtnis der RechtsphiLosophie zur ‘positiven’ Rechtswissenschaft und zum aLLgemeinen TeiL derselben’ (1874) Zeitschrift für das Privat- und ÖffentLiche Recht der Gegenwart Bd. I: 1-10; Bd. XIV: 402-421. google scholar
• MerkeL A, Juristische Encyclopadie (Guttentag 1885). google scholar
• Özarpat H, Genel Hukuk Bilgisi (A. Sait Basımevi 1948). google scholar
• ÖzYörük M, Hukuka Giriş (Ege Matbaası 1959). google scholar
• PoLLock P, A First Book of Jurisprudence for Students of the Common Law (MacmiLLian and Co. 1896; fourth ed. 1918). google scholar
• Radbruch G, Einführung in die Rechtswissenschaft (QueLLe und MeYer 1910). google scholar
• Schmidt R, Einführung in die Rechtswissenschaft. Grundzüge des Deutschen Rechts mit den Anfangsbegriffen der Rechtslehre und den Anfangsgründen der Rechtsphilosophie, 2. Aufl. (F. Meiner 1923). google scholar
• Yörük AK, ‘AhLâkLa Hukukun Münasebeti [1]’ (1942) 33(7) AdLiYe Ceridesi 915-926. google scholar
• Yörük AK, ‘Farabi’nin Cemiyet ve Hukuk Felsefesi’, in Hilmi Ziya Ülken (ed) Farabi Tetkikleri-I (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1950) 81-107. google scholar
• Yörük AK, ‘Hukuk Felsefesinde Eflâtun Doktrini’ (1949) 15(1) İÜHFM 318-337. google scholar
• Yörük AK, ‘SofistLer ve Hukuk Görüşleri’ (1948) 14(3-4) İÜHFM 850-870. google scholar
• Yörük AK, Hukuk Felsefesi Dersleri (İsmail Akgün Matbaası 1952). google scholar
• Yörük AK, Hukukun Umumî Prensipleri (İsmail Akgün Matbaası 1949). google scholar