TASFİYE TALEPNAMELERİNE GÖRE MÜBADELEYE TABİ TUTULAN ROMAN TOPLULUKLARIN SOSYAL ve EKONOMİK DURUMU

Year 2020, Volume: 4 Issue: 2, 142 - 165, 03.12.2020

Elmas Köçkün

Abstract

ÖZET
20.yüzyılında ilk yarısında meydana gelen savaşlar, sadece sınırların değişmesi, devletlerin yıkılması gibi siyasi sonuçlar doğurmakla kalmamış, binlerce insanın hayatını kaybetmesi ya da doğup büyüdüğü toprakları terk etmesine neden olmuştur. I. Dünya Savaşı sonunda, 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması, beraberinde başlayan işgal hareketi nedeniyle, Türkler için barışa giden bir süreci başlatmamış, işgaller karşısında direnen Türk Milleti yeniden silaha sarılmak zorunda kalmıştır. 26 Ağustos 1922 tarihinde başlayan Büyük Taarruz sonunda Yunan işgali sona ermiş, çekilen Yunan ordusu ile birlikte binlerce Rum da Anadolu’yu terk etmiştir.
Lozan’dan başlayan barış görüşmeleri sırasında, Türkiye’de yaşayan Ortodoks Rumlarla, Yunanistan’da yaşayan Müslüman ahalinin karşılıklı olarak yer değiştirmesi gündeme gelmiştir. Binlerce Rum’un zaten Yunanistan’a gitmiş olması, göçmenlerin sevk ve iskânında yaşanan sıkıntılar, göçmenleri yerleştirmek için Yunanistan’ın Müslüman ahaliyi Türkiye’ye göçe zorlaması, nüfus mübadelesi meselesini öncelikli bir sorun haline getirmiştir. 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan Türk-Yunan Halklarının Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol ile Yunanistan’da yaşayan Müslümanlar ile Anadolu’da yaşayan Ortodoks Rumların karşılıklı olarak yer değiştirmesi kararlaştırılmıştır. Mübadeleye esas olacak ahalinin belirlenmesinde, etnik kimlik ve dil ölçütü değil dini aidiyet esas alınmıştır. İstanbul’da yaşayan Rumlar ile Batı Trakya’da yaşayan Müslümanların dâhil edilmediği nüfus mübadelesi sonunda, 1.200.000 civarında Ortodoks Rum Yunanistan’a, 400.000 civarında Müslüman Anadolu’ya göç etmiştir.
Çalışmamızda, Türkiye ve Yunanistan arasında imzalanan mübadele antlaşması çerçevesinde, Müslüman kimlikleri nedeniyle mübadeleye dâhil edilen ve tasfiye talepnamelerinde geniş bir söylemle “Müslüman Kıpti” olarak tanınan topluluklar esas alınmıştır. Mübadil Roman topluluklara ait olan ve Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivinde bulunan 271 adet tasfiye talepnamesinde yer alan bilgilerden yola çıkarak, mübadil bu toplulukların mali durumları, geçim kaynakları, meslekleri, geldikleri bölgeler, sahip oldukları mülklerin cins ve miktarları hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır. Roman topluluklar Türkiye Cumhuriyetinin nüfusa ihtiyaç duyduğu bir dönemde Müslüman olmaları nedeniyle mübadeleye dâhil edilmiştir. Ülkenin ihtiyaç duyduğu üretici nüfus ihtiyacını karşılamak, tarımda, zanaatta onların işgücünden faydalanmak amacıyla Türkiye’ye göç etmelerine müsaade edilen mübadil Roman toplulukların Tasfiye Talepnameleri incelenerek, dönemin şartları doğrultusunda sosyo-ekonomik durumlarına dair bir dizi tespitte bulunulmuş ve bu sayede bu toplulukların tarihine yönelik araştırmalara bir katkı yapmak amaçlanmıştır.

Keywords

Roman - Mübadele, - Kıpti - Nüfus, Çingene-Göç

References

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri (BCA) Fon Kodu:130 16 13 2-belge serisi (BOA) DH-MKT-1997/20, 13 Safer 1310 (6 Eylül 1892)
• “30 Kânunusani 1923 Tarihinde Lozan’da Yunan Murahhaslarıyla Yapılan Mukavele Mucibince Tanzim Olunan Talimatnamenin Mer’iyete Vazı Hakkında Kararname”. Düstur III (4) 110,