KIRAAT-NAHİV İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA EBUSSUUD EFENDİ’NİN TEFSİRİNDE YER ALAN KIRAAT VECİHLERİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 113 - 138, 25.01.2017

Kadir Taşpınar

Öz

Kur’ân kelimelerinde vuku bulan değişiklikleri konu
edinen kıraat ilminin tefsir ilmiyle irtibatı âşikârdır. Söz konusu
değişikliklerin bir kısmı anlamı etkilemezken, bir kısmı da anlamın
çeşitlenmesine ve yorum zenginliğine imkân sağlamaktadır. Hâliyle bu durum ilk
dönemlerden itibaren müfessirlerin yorumuna da yansımaktadır. Tefsirinde birçok
kıraat vechini nakleden Ebussuud Efendi’nin, yer yer kıraatleri Arap dili
kurallarına göre değerlendirdiği görülmektedir. Bu çalışmada, Ebussuud
Efendi’nin naklettiği kıraat vecihleri nahiv yönünden değerlendirmeye tabi
tutulacak ve tefsirle ilişkisi irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, nahiv, tefsir, Ebussuud

Kaynakça

• Ahfeş, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el-Belhî el-Evsat, Me’âni’l-Kur’ân, thk. Hüdâ Mahmûd Karâ‘a, Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1990, I-II.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd, Rûhu’l-Me‘ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts., I-XXX.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd el-Ferrâ, Me‘âlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân, thk. Abdurrezzâk el-Mehdî, Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420, I-V.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nâsıruddîn Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1988, I-II.
• Çetin, Abdurrahman, Kıraatların Tefsire Etkisi, İstanbul: EnsarYayınları, 2012.
• Çörtü, Mustafa Meral, Sarf-Nahiv Edatlar, İstanbul: MÜİFVY., 2010.
• Dağ, Mehmet, İhticâc Bağlamında Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım, İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd, et-Teysîr fi’l-Kırââti’s-Seb’, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1984.
• Dekar, Abdülğani, Muʿcemü’l-kavâʿidi’l-Arabiyye fi’n-nahvi ve’t-tasrîf, Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1986.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed, İthâfu Fudelâi’l-Beşer fi’l-Kırââti’l-Erbe‘ate Aşer, thk. Şa’bân Muhammed İsmâîl, Beyrût: ‘Alemü’l-Kütüb, 1987.
• Durmuş, İsmail, “Harf”, DİA, XVI, ss. 158-163.
• Durmuş, İsmail, “Nahiv”, DİA, XXXII, ss. 300-306.
• Durmuş, İsmail, “İltifât” DİA, XXII, ss. 152-153.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî, Tefsîru’l-Bahri’l-Muhît, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvid, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001, I-VIII.
• Ebussuud, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî, İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm, thk. Hâlid Abdülğani Mahfûz, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010, I-VIII.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Me‘âni’l-Kur’ân, Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1983, I-III.
• Fârisî, Ebû Ali el-Hasen b. Abdi’l-Ğaffâr, el-Hucce li’l-Kurrâi’s-Seb‘,thk. Bedreddîn Kahvecî, Beşîr Cuvîcâtî, Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1991, I-VII.
• Ğalâyînî, Mustafa, Câmi‘u’d-durûsi’l-Arabiyye, thk. Abdülmün’im Halîl İbrahim, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009, I-III.
• Hatîb, Abdüllatîf, Mu‘cemu’l-Kırâât, Dımeşk: Dâru Sa‘deddîn, 2000, I-XI.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib el-Endelüsî, el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-’Azîz, thk, Abdü’s-Selâm Abdü’ş-Şâfî Muhammed, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1993, I-V.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekir Abdullah b. Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî, Kitâbu’l-Mesâhîf, nşr. Muhibbuddîn Abdüssübhân Vâiz, Buyrût: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002, I-II.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed, Muhtasar fî Şevâzzi’l-Kur’ân min Kitâbi’l-Bedî‘, Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbn Hâleveyh, el-Hücce fi’l-Kırââti’s-Seb‘, thk. Abdülâl Sâlim Mekrem, Beyrût: Dâru’ş-Şurûk, 1979.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1412, I-VIII.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrem, Lisânu’l-Arab, Beyrût: Dâru’l-İhyâ, 1995, I-XVIII.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Musa b. el-Abbâs et-Temîmî, Kitâbü’s-Seb‘ fi’l-Kırâât, thk. Şevkî Dayf, Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 1980.
• İbn Zencele, Ebû Zür‘a Abdurrahmân b. Muhammed, Hüccetü’l-Kırâât, thk. Saîd el-Efğânî, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1982.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahmân b. Ali, Zâdü’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr, thk. Abdurrezzâk el-Mehdî, Beyrût: Dâru’l-Kitâbü’l-Arabî, 1422, I-IV.
• İbnü’l-Cevzî, en-Neşr fi’l-kıraati’l-aşr, thk. Ali Muhammed Dabbâğ, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts, I-II.
• Karaçam, İsmail, Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kıraati, İstanbul: MÜİFVY.,1995.
• Karaçam, İsmail, Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri, İstanbul: MÜİFVY., 2010.
• Kesler, Muhammet Fatih, “Mücâhid b. Cebr”, DİA, XXXI, 442-443.
• Kisâî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hamza b. Abdullah, Me‘âni’l-Kur’ân, nşr. Îsâ Şehhâte Îsâ, Kâhire: Dâru Kabbâ, 1998.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir, el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Hişâm Semîr el-Buhârî, Riyâd: Dâru’l-Âlemü’l-Kütüb, 2003, I-XX.
• Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî, Ebû Muhammed b. Hammuş b. Muhammed, el-Keşf ‘an Vücûhi’l-Kırââti’s-Seb‘ ve ‘İlelihâ ve Hicecihâ, thk. Muhyiddîn Ramadân, Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1997, I-II.
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman, The Art of Iltifat (Switching) in The Holy Qur’an, Hamdart Islamicus, c. XXVI, sy. 4 (Delhi, Ekim-Aralık 2003), s. 7-14.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim, el-Kırâât ve eseruhâ fî ulûmi’l-Arabiyye, Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Eseriyye, 1984, I-II.
• Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl, İ‘râbu’l-Kur’ân, Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 2008.
• Neşşâr, Ebû Hafs Sirâceddîn Ömer b. Kâsım b. Muhammed en-Neşşâr el-Ensârî, el-Büdûru’z-Zâhire fî Kırââti’l-‘Aşri’l-Mütevâtire, Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, ts.
• Râzî, Ebû Abdullâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-Ğayb, Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1981, I-XXXII.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrahim, ed-Dürru’l-Mesûn fî ‘Ulûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn, thk. Ahmed Muhammed el-Harrât, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1986, I-XI.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî, el-Kitâb, thk. Abdüsselâm Muhammed Harun, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1988, I-IV.
• Şevkânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Alî b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr: el-Câmi‘ Beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min İlmi’t-Tefsîr, Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1414, I-VI.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Müessesetü’r-Risâle, 2000, I-XXIV.
• Temel, Nihat, Kırâat ve Tecvîd Istılahları, İstanbul: MÜİFVY., 2013.
• Tetik, Necati, Kıraat İlminin Ta’limi, İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullah b. Hüseyin b. Abdullah, et-Tibyân fî İ‘râbi’l-Kur’ân, thk. Ali Muhammed Bicâvî, Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1987, I-II.
• Ünal, Mehmet, Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü, Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul: Eser Kitabevi, 1971, I-IX.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. es-Serî b. Sehl, Me‘âni’l-Kur’ân ve İ’râbuh, thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî, Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1988, I-V.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A‘lâm, nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993, I-LII.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf ‘an Hâkâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz, Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998, I-VI.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed Şemseddîn, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409/1988, I-II.