Kuran ve Sünnet’te Şeytan ve Nefis

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 484 - 520, 16.01.2021

Asmaa Younis

Öz

Şeytan gözümüzden uzaktır; o bizi görür, biz ise onu görmeyiz onun nerede olduğundan haberimiz olmadan kulaklarımıza fısıldaşır ve bize vesvese yapar. Bunun içinde cevap bulamadığımız " şeytan kimdir ? " sorusu hep zihnimizde kalıcıdır .
Yüce Allah , engin rahmetiyle şeytanın kim olduğunu , insanla olan düşmanlığını ve insanların onunla yaptıkları mücadelenin keyfiyetini bizlere öğretmiştir . Bununla beraber bu konuda " şeytan Allah'a karşı geldiğinde ona kim vesvese verdi ? Âdem (a.s)'e secde etmeyi reddettiğinde bir şeytan yoktu ; öyleyse ona kim vesvese verdi? Şeytan Allah'a karşı günah işlediğinde onun şeytanı kimdi ? İnsanın gerçek şeytanı kimdir? " sorusu aklında kalır . Bunun cevabı ise nefistir.
Nefis , İblis'e vesvese yapmış ve onu kendisine itaatkar kılmıştır. Böylece nefis, İblis' i en aşağı mertebeye indirmiştir. Nefis , İblis'in Allah 'ın rahmetinden uzak kalmasının kanadının kırılmasının ve Allah'a yakın meleklerden iken cennetten çıkarılmasının sebebi olmuştur.
Öte yandan nefis, halden hale değişen mertebeleri vardır. Bunun içindir ki , Kur'an-ı Kerim , nefsin mertebelerini şöyle zikreder;
1.Nefs-i Levvâme : Bu mertebedeki nefis , iyiliği severek yapar, kötülüğü ise istemediği halde işler . Bu nefis hayır ile şer arasında bir mücadele yaşar .
2.Nefs-i Emmâre : Bu mertebedeki nefis, kötülüğü seven ve kötülüğe meyilli olan nefistir . Bu nefis bazen ebedi hüsranla karşı karşıya kalabilmektedir.
3.Nefs-i Mutmainne : Bu mertebedeki nefis, kanaat ederek yaratıcısına teslim olan ve ancak iyi gördüğü ameli işler. Bu nefis vera ve ihlasa sahiptir ve dünya lezzetlerinden sıyrılıp yücelen, kalıcı hayat olan ahiret için çaba gösteren nefistir.
4.Nefs-i Mardiyye ; Bu mertebedeki nefis, kendisine verilenden razı olan ve Allah'ın da razı olduğu nefistir. Bu nefsin mutmain olması , takdir ettiği ve hükmettiğine rıza göstermesini gerektirir. Bunun için bu nefsi hiçbir şey onu hak yoldan çeviremez . Kul , Rabbinden razı olursa Rabbi de ondan razı olur zira Rabbi gücendiren şey , kişinin kulluk dairesinden çıkmasıdır. Bunun için kul kulluğunu bilirse, Allah'ın rızasını hak eder.
5.Nefs-i Zekiyye ; Bu mertebedeki nefis, cihada mahal olan nefis türüdür.
Buna göre nefis bedenin her türlü ihtiyaçlarını karşılarsa adi ve dünyevi yani " emmare " olur ve bu nefis , nefis mertebelerinin en aşağısıdır.
Eğer nefis, ruhun ihtiyaçlarını karşılarsa ," melekût i" ( mutmainne veya mardiyye ) olur. Bu nefis ise yüce mertebeye sahip olan nefistir .
Kur-an'da " nefis" kelimesi 295 " şeytan" kelimesi 88 , "iblis" kelimesi ise 11 yerde geçer . Dikkat edilirse " nefis " kelimesi , Kur'an'da "şeytan" ve "iblis" kelimelerinden daha fazla zikredilmiştir. Bu da taşıdığı mana itibari ile nefsin ne denli tehlikeli olduğunun delilidir .
Kur'an-ı Kerim ,"nefis" kavramı için önemli anlamlarını, insana yaptığı etki ve nefis vesvesenin şeytanın vesvesesinden daha çok tehlikeli olduğunu beyan etmiştir . Nitekim şeytanın tuzağı nefsin tuzağına göre daha zayıftır. Bu da, bütün kötülüklerini şeytanın vesvesesine bağlayanlar için cevaptır . Dolayısıyla her günah şeytan kaynaklı değildir. Ancak nefis, kişiye vesvese yapar ve çoğu günahlara onu sürükler . Bunun için insan , şeytandan ziyade nefsine karşı ihtiyatlı olmalıdır .
Kur'an-ı Kerim, lafız ve manaya delaleti bakımından " iblis " ile " şeytan " kelimelerinin manaları arasında ayrım yapmıştır.
Şöyle ki ; Kur'an, şeytan kavramını şeytanların elebaşı anlamında kullanılmış ki bu da iblisin kendisidir . Kur'an'da " şeytan" kavramı birçok ayette geçmekte olup ve bununla " iblis" kastedilmiştir. Burada ise " şeytan " kavramı ile şeytanların reisi diye kastedilmektedir . Bunun için " iblis" kelimesinin manasından farklı olabilmektedir . Diğer yandan ise Kur'an nassına göre "iblis" ile " şeytan" kavramları aynı manaya da gelebilmektedir. Bazı alimler de " iblis" kelimesini " şeytan " kelimesinin eş anlamlısı olarak kabul etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şeytan,, İblise, Şeytanın nefse temasları, Vesvesenin ilacı.

Destekleyen Kurum

ATATURK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ

Teşekkür

saygıylar ilgilendiğin için teşekkürler

Kaynakça

• Ahfeşu'l-Evsat, Ebu'l-Hasan el-Mucaşii el-Belhî, el-Basrî, Meânî'l-Kur'ân, Thk. Hüda Karaa, (1. Baskı), Mektebetü'l-Hanci, Kahire, 1990.
• Alusi, Şihabuddin Mahmud b. Abdullah, Ruhu'l-Meani, Thk. Ali Abdulbari Atiyye, (1. Baskı), Beyrut:Dâru'l-kutubi'l-ilmiyye, 1994.
• Asfahani, Ebu'l-Kasım Hüseyin, b. Muahmmed, er-Ragıb el-Asfahani, el-Müfredat fi Garibi'l-Kur'ân, Thk. Safvan Adnan ed-Davudi, (1. Baskı), Dâru'l-kalem, Dımaşk, 1991.
• Askalani, Ahmed b. Ali B. Hacer Ebu'l-Fadl, Fethu'l-Bari, Şerhu Sahihi'l-Buhari, Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Thrc. Muhibbuddin el-Hatip, Tlk. Abdulaziz B. Baz, Dâru'l-Marifeti, Beyrut, (Ty.).
• Bekri, Muhammed Ali b. Muhammed eş-Şafii, Delilu'l-Fal,hîn li Turuki Riyazu's-salihin, Thk. Halil Memun Şiha, (4. Baskı), Dâru'l -marifeti, Beyrut, 2004. Buhari, Muhammed b. İsmail, Ebu Abdullah, Sahihu'l-Buhari, Thk. Muhammed Züheyr B. Nasır en-Nasır, (1. Baskı), Tavku'n-Necâti, 2001.
• Cavi, Muhammed b. Ömer, Merah Lebîd li Keşfi Mana'l-Kur'âni'l-Mecid, Thk. Muhammed Emin es-Sanavi, (1. Baskı), Dâru'l -Kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, 1996.
• Cezairi, Cabir b. Musa b. Abdulkadir b. Cabir Ebu Bekir, Eyseru't-tefsîr, li kelâmi'l-Âli'l-Kebîr, (5. Baskı), Mektebetü'l-ulumi ve'l-hikemi, el-Medinetu'l-münevveretu, Suudi Arabistani 2003.
• Cevzî, Cemalüddin Ebu'l-Farec Abdurrahman b. Ali B. Muhammed, Zâdü'l-Mesîr, fi İlmi't-Tefsîr, Thk. Abdurrazzak el-Mehdi, (1. Baskı), Dâru'l -kitabi'l-arabi, Beyrut, 2001.
• Cürcani, Ali b. Muhammed Şerif Cürcani, el-Ta'rifât, Thk. Komisyon, (1. Baskı), Dâru'l-Kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, 1983.
• Ebu Hayyan, Muhammed b. Yusuf, B. Ali, Esîruddin, el-Endülüsi, el-Bahru'l-Muhit, fi't-Tefsir, Thk. Sıdkî Muhammed Cemil, Dâru'l-fikir, Beyrut, (Ty.).
• Ebussud, Muhammed b. Muhammed el-İmadi, Tefsiru Ebussud, İrşadu'l-akli's-selim İla Mezaye'l-Kitabi'l-Kerim, Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, Beyrut, (Ty.).
• Elbâni, Ebû Abdurrahman Muhammed Nasıruddin İbnü'l-Hâcci Nûh B. Necati B. Âdem el-Eşkudri, Muhtasaru Sahihi'il-İmami'l-Buharî, (1. Baskı), Mektebetü'l-Maarif, Riyad, 2002.
• Ezdi, Ebu Bekir Muhammed b. Hasan b. Düreyd, Cemharetü'l-lugati, Thk. Remzi Münir Balebekki, (1. Baskı), Dâru'l--ilim li'l-melayin, Beyrut, 1987.
• Ezdi, Mukatil b. Süleyman b. Beşir, Tefsiru Mukatil b. Süleyman, Thk. Abdullah Mahmud Şahhade, (1. Baskı), Dâru İhyai't-türasi'l-İslamiyii, Beyrut, 2002.
• Farabi, Ebu Nasr İsmail b. Hammad el-Cevheri, es-Sıhah Tacu'l-lugati ve Sıhahu'l-Arabiyyeti, Thk. Ahmed Abdulgafur Attar, (4. Baskı), Dâru'l--ilim Li'l-melayîn, Beyrut, 1987.
• Ferahidi, Ebu Abdurrahman Halil b. Ahmed B. Amr B. Temim el-Basrî, Kitabu'l-Ayn, Thk. Mehdi el-Mahzumi, ve İbrahim es-Semarrai, Mektebetü'l-hilal, (Ty.). Firûzabâdi, Mecduddin Ebu Tahir Muhammed b. Yakub, el-Kamusu'l-muhît, Thk. Mektebu Tahkiki't-turasi fî Müessesetü'r-risaleti, (8. Baskı), Müessesetü'r-risaleti, Beyrut, 2005.
• Haddadi, Zeyneddin Muhammed Abdurrauf b. Tacularifin b. Ali b. Zeynelabidin el-münavi, el-Tevkif ala mühimmati't-taarîf, (1. Baskı), Alemü'l-Kütup, Kahire, 1990.
• Hakkı, İsmail, B. Mustafa el-Hanefi, Ruhu'l-Beyan, Dâru'l fikir, Beyrut, (Ty.). Hazin, Alauddin Ali B. Muhammed b. İbrahim, eş-Şiyhî, Lübabu't-Te'vîl fi Meani't-Tenzîl, Thk. Muhammed Ali Şahin, , (1. Baskı), Dâru'l -Kutubi'l-ilmiyyeti, Beyrut, 1994. İbn-i Abbad, İsmail Ebu'l-Kasım et-Talkani, el-Muhit fi'l-Lugati, (Ty.).
• İbn-i Aşur, Muhammed Tahir, el-Tunusi, el-Tahrir ve el-Tenvir, el- Dâru'l -Tunusiyye, Tunus, 1984.
• İbn-i Atiyye, Ebu Muhammed Aabdulhak b. Galib, B. Temmam el-Endülüsi, el-Maharrer el-Vecîz, Fi Tefsiri'l-Kitâbi'l-Azîz, Thk. Abdusselam Abduşşafi Muhammed, (1. Baskı), , Dâru'l -kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, 2001.
• İbn-i Ebi Zemanin, Ebu Abdullah Muhammed B. Abdullah el-Murri el-İlbiri, Tefsiru'l-Kur'âni'l-Aziz, Thk. Ebu Abdullah Hasan b. Ukaşe ve Muhammed B. Mustafa el-Kenz, (1. Baskı), el-Faruku'l-hadise, Kahire, 2002.
• İbnu'l-Haccac, Ebu'l-Hasan, Müslim, el-Kuşeyri, el-Nisaburi, el-Müsnedü's-Sahih, el-Muhtasar Binakli'l-Adli İla Rasulillahi (s a v), Thk. Mecmuatun minal-muhakkikin, , Dâru'l -Cîl, Beyrut, (Ty.).
• İbn-i Hamid, Salih b. Abdullah ve Diğerleri (Komisyon), Nadratü'n-naîm fi Mekarimi Ahlaki'r-Resul (s a v), (1. Baskı), Dâru'l -vesile, Cidde, (Ty).
• İbn-i Hüseyin, İzzeddin b. Hüseyin b. Abdulfettah, Ahmed el-Cemel, Mucem ve Tefsir Lugavi li Kelimeti'l-Kur'ân, (1. Baskı), el-Hey'etü'l-Mısrıyyetü'l-Âmmetü li'l-kitabi, Mısır, 2008.
• İbn-i Kesîr, Ebu'l-Fida, İsmail b. Ömer, el-Kureşî el-Basrî, Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azim, Thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, (1. Baskı), Beyrut: Dâru'l kutubi'l-ilmiyye , 1998.
• İbn-i Manzûr, Muhammed B. Mükrim, B. Ali Cemaleddin el-Ensari, Lisanu'l-Arab, (1. Baskı), Beyrut: Daru Sadır , 1993.
• İbn-i Yasin, Hikmet b. Beşir, Mevsuatü's-sahihi'l-mesbûr mine'tefsir bi'l-me'sûr, (1. Baskı), Dâru'l-meâsir, el-Medinetü'n-Nebeviyyetü, 1999.
• El Îci, Muhammed b. Abdurrahman el-Hüseynî eş-Şafii, Tefsirü'l-Îci Camiu'l-Beyan fi Tefsiri'l-Kur'ân, (1. Baskı), Dâru'l -Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut, 2004.
• Kazvini, Ahmed B. Faris b. Zekeriya el-Razi, Mucemu Mekayisi'l-lugati, Thk. Abdusselam Muhammed Harun, , Dâru'l -Fikir, 1979.
• Mücmelu'l-lugatil i'bn-i Faris, Thk. Züheyr Abdulmuhsin Sultan, (2. Baskı), Müessesetü'r-el-risale, Beyrut, 1987.
• Kelbi, Ebu'l-Kasım Muhammed b. Ahmed el-Gırnati, el-Teshil li Ulumi't-Tenzil, Thk. Abdullah el-Halidi, (1. Baskı), Dâru'l -arkam, Beyrut, 1995.
• Keyravani, Ebu Muhammed Mekki b. Ebi Talip Hammûş B. Muhammed B. Muhtar, el-Kaysî, el-Hidaye İla Bulugi'n-Nihayeti fi İlmi Meani'l-Kur'ân-i ve Tefsirihi, Thk. Mecmuatu Resail Camiyyetin bi'l Kulliyeti'd-Diraseti'l-Ulyâ ve'l-Bahsi'l-İlmi,Camiatu'ş-Şarika, (1. Baskı), Mecmuatu Buhusi'l-Kitabi ve's-Sünneti, Camiatu'ş-Şarika, 2008.
• Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed Şemseddin, el-Cami li Ahkami'l-Kur'ân, Thk. Ahmed el-Berduni ve İbrahim Atfiş, Dâru'l -Kutubi'l-Mısriyye, el-Kahire, (Ty.).
• Kuşeyri, Abdulkerim b. Hevazin b. Abdulmelik, Letâifu'l-işarat, Thk. İbrahim, el-Bisyuni, , (3. Baskı), el-Hey'etü'l-Mısriyyeti el-âmmeti li'l-kütubi, Mısır, (Ty.)
• Mâverdi, Ebulhasan Ali b. Muhammed el-Basri, el-Nüket ve'l-Uyûn,Thk. Seyyid İbn-i Abdulmaksud b. Abdurrahim, Dâru'l kutubi'l ilmiyye, Beyrut, (Ty).
• Mecmau'l-Buhûsi'l-İslamiyyeti (komisyon) el-Tefsiru'l-vasit li'l-Kur'âni'l-Kerim (1. Baskı), el-Hey'etü'l-Âmmetü li Şüûni'l-matabi'l-emiriyeti, 1993. Mekki, Muhammed el-Mekki el-Nasıri, el-Teysir fi Ahadisi't-Tefsir, (1. Baskı), Dâru'l -Garbi'l-İslami, Beyrut, 1985. Nesefi, Ebu'l-Berakat Abdullah b. Ahmed, Medariku't-Tenzil ve Hakaiku't-Tevil, Thk. Yusuf Ali Bedivi, (1. Baskı), Dâru'l -kelamu't-tayyib, Beyrut, 1998.
• Nisaburi,Ebu Abdullah el-Hakim Muhammed b. Abdullah b. Muhammed, el-Müstedrek ala's-sahiheyn, Thk. Mustafa Abdulkadir Ata, (1. Baskı), Dâru'l -kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, 1990.
• Razi, Zeynüddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ebu Bekir b. Abdulkadir el-Hanefi el-Razi, Muhtaru's-sihah, Thk. Eş-Şeyh Muhammed, (5. Baskı), Dâru' n-nemuzeciyyetu, Beyrut, 1999.
• Sabuni, Muhammed, Safvetu't el-tefasir , (1. Baskı), Dâru 's-sabuni, Kahire, 1997 Salebi, Ahmed B. Muhammed b. İbrahim, el-Keşf ve'l-Beyan an Tefsiri'l-Kur'âni, Thk. İbn-i Aşur, (1. Baskı), Dâru İhyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut, 2002.
• Selami, Zeyneddin Abdurrahman b. Ahmed b. Receb el-Selami el-Bağdadi el-Hanbeli, el-Cami li Tefsiri'l-İmam İbn-i Recep el-Hanbeli, Thk. Ebu Muaz Tarık, (1. Baskı), Dâru'l asımati, Suudi Arabistan, 2001.
• Sem‘ani, Ebu'l-Muzaffer Mansur b. Muhammed B. Abdulcabbar el-Mervezi, Tefsiru'l-Kur'ân, Thk. Yasir B. İbrahim ve Guneym B. Abbas, (1. Baskı), Dâru'l -vatan, Riyad, 1997.
• Semarkandi, Ebu'l-Leys Nasr b. Muhammed B. Ahmed B. İbrahim. Bahru'l-Ulum, (Ty).
• Seminu'l-Halebî, Ebu'l-Abbas, Şihabuddin, Ahmed B. Yusuf, B. Abduddaim, eL-Dürru'l-masun fi'l-ulumi'l-Kitabi'l-meknun, Thk. Ahmed Muhammed, el-Harrat, Dâru'l -kalem, Dimeşk, (Ty).
• Şeybani, Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed B. Hanbel, Müsnedu İmam Ahmed B. Hanbel, Thk. Ahmed Muhammed Şakir, (1. Baskı), Dâru'l -hadis, Kahire, 1995.
• Şevkani, muhammed b. Ali el-Şevkani el-Yümni, Fethu'l-Kadîr, (1. Baskı), , Dâru İbn-i Kesir, Dimeşk, 1993.
• Şinkiti, Muhammed Emin b. Abdulkadir el-Cekni, el-Azbü'n-nemir min Mecaşisi'ş-Şinkiti fi't-tefsir, Thk. Halid b. Osman, (2. Baskı), , Dâru Alemü'l-fevaidi, Mekketü'l-mükerremetü, 2005.
• Taberi, Muhammed b. Cerir b. Yezid b. Kesir b. Galib el-Âmili, Camiu'l-Beyân fi Te'vîli'l-Kur'ân, Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Müessesetü'r-risale.
• Tantavi,Muhammed Seyyid, el-Tefsiru'l-Vasit li'l-Kur'âni'l-Kerim, (1. Baskı), Daru Nahdati Mısır, el-Feccale, el-Kahire, (Ty).
• Temimi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ali el-Maliki, el-Mu'lem bi Fevaidi Müslim, Thk. Muhammed el-Şazeli, (2. Baskı), , Dâru 't-Tunisiyyetu, Cezair, 1988.
• Tıybî, Şerafeddin el-Hüseyin b. Abdullah, Şerhu't-Tıybi ala Mişkâti'l-Masabih, Thk. Abdulhamid Hindevi, (1. Baskı), Mektebetü Nizar Mustafa el-Baz, Mekke-i Mükerreme- Riyad, 1997.
• Tirmizi, Muhammed b. Ali el-Hakim, Nevadiru'l-usul fi Ahadisi'r-Resul (sav), Thk. Abdurrahman Umeyre, , Dâru 'l-Celil, Beyrut, (Ty).
• Tüsteri, Ebu Muhammed Sehl b. Abdullah B. Yunus, Tefsiru't-Tüsteri, Thk. Muhammed Basil, Uyunu's-Sud, (1. Baskı), Dâru 'l--Kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, 2002.
• Vahidi, Ebu'l-Hasan Ali b. Ahmed B. Ali en-Nisaburî, eş-Şafii, el-Vasit fi Tefsiri'l-Kur'âni'l-Mecid, Thk. Adil Ahmed Abdulmevcud ve Diğerleri, (1. Baskı), Dâru'l-Kutubi'l-ilmiyye, Lübnan, 1994.
• el-Vecîz, Fi Tefsiri'l-Kitâbi'l-Azîz, Thk. Safvan Adnan Dâvudi, (1. Baskı), Dâru'l -kalem, Dımaşk, 1994.
• Zebidi, Muhammed b. Abdurrazzak, el-Hüseyni, Tacu'l-Arus min Cevahiri'l-Kamus, Thk. Komisyon, Dâru'l -Hidayeti, (Ty).
• Zeccâc, İbrahim İbnü's-Sırrî, b. Sehl, Ebû İshâk, Meânî'l-Kur'ân ve İ‘rabuhu, Thk. Abdulcelil Abduh Şibli, (1. Baskı), Alemü'l-Kutup, Beyrut, 1988.
• Zehrani, Merzuk b. Hiyas el-Zehrani, Atyabu'n-neşir fi Tefsiri'l-Vasaya'l-Aşri, Mecalletu'l-Cami'ati'l-İslamiyyeti, Medine-i Münevvere, (Ty).
• Zemahşeri, Ebu'l-Kasım, Mahmud B. Amr, B. Ahmed, Carullah, el-Keşşaf, an Hakaiki Gavamidi't-Tenzil, Dâru'l -Kitabi'l-Arabi, Beyrut, (Ty).
• Zühayli, Vehbetü b. Mustafa, el-Tefsirü'l-Münîr fi'l-akideti ve'ş-şeriati ve'l-minhac , (1. Baskı), Dâru'l -fikri'l-muasır, Dımaşk, 1997.
• http://www.4shared.com/account/dir/z5qXb5sq/sharing.html?rnd.