UMAYYAD HAJJ/PİLGRİMAGE ORDERS AND PRACTİCES OF THE MARWĀNİDS PERİOD

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 860 - 892, 25.07.2021

Ömer Aktaş

Öz

The existence of the Kaʿba and its knowledge in the Arabian Peninsula as a center of worship dates back to very old times. Pre-Islamic Arab societies took care to fulfill their individual and social worship needs and practices in the Kaʿba, which was accepted as a harem. At the beginning of these worships was the pilgrimage. Because the Arabs, believe that Hajj worship it was established to the Prophet by İbrahim. Although it has undergone some change both faithfully and formally over time, the place and value of the pilgrimage has never been lost in the Arabs of Jahiliyya. Islam also established pilgrimage as an obligation of worship and made it obligatory after the conquest of Mecca. To fulfill the obligations of this new worship, which is adorned with some individual and social characteristics, as the first pilgrimage order to was appointed (Hz.) Abu Bakr. A year later, the Prophet fulfilled this duty. Until came to the Umayyads, the rashid caliphs and the people they assigned among the companions, they fulfilled the pilgrimage emirate. Umayyads, on the other hand, beside their holiness in order to eliminate some of the problems they have with the Islamic community and to facilitate some of their savings about the future they tried to take advantage of the social power of the pilgrimage emirate. For this reason, they have always taken care to choose their pilgrimage orders from their own tribe members. It is possible to see this situation in both the Sufyanids and Marwanids periods. In this study, we evaluated that in the Marwanids period together with the pilgrimage emirate and practices of ʿAbdallāh b. al-Zubayr, Marwani Hajj orders and practices are examined. Sixty-eight years of pilgrimage orders, which we have identified from four different sources it has been tried to make it understandable by showing in tables. With emphasis on alliance and disputed Hajj orders important services and practices related to Haremeyn, if any, were touched upon.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Umayyads, Marwānids, Marwān b. al-Ḥakam, Amīr of Hajj/Pilgrimage

Mervânîler Dönemi Emevî Hac Emirleri ve Uygulamaları

Öz

Kâbe’nin varlığı ve bir ibadet merkezi olarak Arap yarımadasında bilinmesi çok eskiye dayanmaktadır. İslâm öncesi Arap toplumları ferdi ve toplumsal ibadet ihtiyaçlarını ve uygulamalarını harem olarak kabul edilen Kâbe’de ifa etmeye özen göstermekteydiler. Bu ibadetlerin başında da hac gelmekteydi. Çünkü Araplar, hac ibadetinin Hz. İbrahim tarafından tesis edildiğine inanmaktaydılar. Zamanla hem inançsal hem de şekilsel bir kısım değişikliğe uğrasa da câhiliye Araplarında haccın yeri ve değeri hiç kaybolmamıştır. İslâm dini de haccı bir ibadet yükümlülüğü olarak tesis etmiş ve Mekke’nin fethinden sonra da farz kılmıştır. Ferdi ve toplumsal bazı özelliklerle bezenmiş olan bu yeni ibadetin yükümlülüklerini yerine getirmek için ilk hac emiri olarak Hz. Ebû Bekir görevlendirilmiştir. Bir yıl sonra da Hz. Peygamber bu görevi yerine getirmiştir. Emevîlere gelinceye kadar raşid halifeler ve ashâb arasından görevlendirdikleri kişiler, hac emirliğini yerine getirmişlerdir. Emevîler ise kutsiyetinin yanında, İslâm toplumuyla yaşadıkları bazı sıkıntıları bertaraf etmek ve gelecekle ilgili bazı tasarruflarını kolaylaştırmak için hac emirliğinin toplumsal gücünden istifade etmeye çalışmışlardır. Bu nedenle hac emirlerini hep kendi kabile üyelerinden seçmeye dikkat emişlerdir. Bu durumu hem Süfyânîler hem de Mervânîler döneminde görmek mümkündür. Bu çalışmada, Mervânîler dönemi içerisinde değerlendirdiğimiz Abdullah b. Zübeyr’in hac emirliği ve uygulamalarıyla birlikte, Mervânî hac emirleri ve uygulamaları incelenmiştir. Dört farklı kaynaktan tespit ettiğimiz altmış sekiz yıllık hac emirleri, tablolarda gösterilerek anlaşılır hale getirilmeye çalışılmıştır. İttifak ve ihtilaf edilen hac emirlerine vurgu yapılarak varsa Haremeyn’le ilgili önemli hizmetlerine ve uygulamalarına temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mervân b. Hakem, Hac Emiri, İslâm Tarihi, Emevîler, Mervânîler

Kaynakça

• Aksu, Ali. Emevi Saltanatının Irak Valisi Haccâc b. Yûsuf. İstanbul: Kitabevi, 2009.
• Atalar, Münir. “Emîr-i Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/131-133. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyad Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1408/1988.
• Dineverî, Ebû Hanife Ahmed b. Davud. Ahbâru’t-tıval. thk. Abdülmün‘im Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1380/1960.
• Erkal, Mehmet. “Hac Emirliği (Yönetimi) Ve Bununla İlgili Bazı Fıkhı Meseleler”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001), 145-161.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdî Sâlih Melhas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 1403/1983.
• Fahd, Bedri Muhammed. “Hacc Emîrleri Tarihi”. çev. Münir Atalar. Diyanet İlmi Dergi 33/1 (1997), 37-72.
• Fâkihî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Abbâs. Ahbâru Mekke. thk. Abdülmelik Abdullah Dehiş. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Hazar, 2. Basım, 1414/1993.
• Fâsî, Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Alî el-Hasenî. el-ʿİkdü’s-semîn fî târîhi’l-beledi’l-emîn. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1998.
• Fâsî, Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Alî el-Hasenî. Şifâʾü’l-ğarâm bi-ahbâri’l-beledi’l-harâm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî. Tarih. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397/1977.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî. el-Muhabber. thk. Eliza Lichten Stater. Beyrut: b.y., trz.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakâ vd. 2 Cilt. Mısır: y.y., 1375/1955.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-İmâme ve’s-siyâse. thk. Ali Şîrî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1410/1990.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Maârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Heyetü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitâb, 2. Basım, 1412/1992.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1421/2001.
• İbn Zebâle, Ebü’l-Hasen Muhammed b. el-Hasen. Ahbâru’l-Medîne (Medine Tarihi). çev. Fatih Mehmet Yılmaz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselam Tedmûrî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1417/1997.
• İbnü’z-Ziyâ el-Mekkî, Muhammed b. Ahmed b. Bahâüddin Ebü’l-Begâ. Târîhu Mekketi’l-Müşerrafe ve’l-Mescidi’l-Harâm ve’l-Medineti’ş-Şerîfe ve’l-Kabri’ş-Şerîf. thk. Alâ İbrahim - Eymen Nasr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• Kılıç, Ünal. Peygamber ve Dört Halife Günlerinde Şehir Yönetimi ve Valilik. Konya: Yediveren Yayınları, 2004.
• Kılıç, Ünal. Tartışmaların Odağındaki Halîfe Yezîd. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2013.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ahkâmü’s-sultâniyye. Kahire: Dâru’l-Hadîs, trz.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Alî. et-Tenbîh ve’l-işrâf. nşr. Abdullah İsmail es-Sâvî. Kahire: y.y., trz.
• Öğüt, Salim. “Tavaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/178-180. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Semhûdî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Abdillâh b. Ahmed b. Alî el-Hasenî. Vefâ’ül-vefâ bi-ahbâri dâri’l-Mustafâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999. Şakir, Mahmud. Hz. Adem’den Bugüne İslâm Tarihi. çev. Ferit Aydın. 8 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1993.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1387/1967.
• Temir, Hakan. Emevîlerde Valilik. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 2019.
• Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Ca‘fer. Târîhu’l-Ya‘kûbî. thk. Abdü’l-Emir Mühenna. 2 Cilt. Beyrut: Şirketü’l-E’lemî li’l-Matbûât, 1431/2010.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Mu’cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 2. Basım, 1415/1995.