Fıkıh Tarihi Açısından Osmanlı Son Dönem Hâkimlerinden Mihail Îd el-Bustânî’ Merci‘u’t-Tullâb Adlı Eseri

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 687 - 714, 25.07.2021

Fethullah Yılmaz

Öz

The main thing in science is to be based on accumulation. This is important and necessary in terms of Shari'a sciences. However, there is a serious disconnection between the time we live in and the last period of the Ottoman Empire. It seems difficult to say that the dimensions of the works written in this period and the issues discussed have not been fully determined yet. This is true for our current country borders, as well as for places under Ottoman rule. It is an important issue to determine how fiqh was applied in the Ottoman Empire and the geography it governed. In this respect, the work named Marjee al-Tullab by Mehael al-Bustani, who was a judge in the late Ottoman Lebanon, contains remarkable determinations. The article will focus on two main issues. The first is the author's life and his evaluations on fiqh, fiqh education, fiqh practice and Majallah. The author worked for years to learn and teach the science of fiqh, and also applied it as a judge. Therefore, he saw the problems of the field closely. The second is the way of classifying the treatment subjects in the work. This classification; It is similar to the distinction between general provisions and special provisions of the Western law of obligations. However, it is seen that the author made this classification by considering the subjects of the science of fiqh instead of importing them.

Anahtar Kelimeler

Beirut, judgement, Majallah, transactions, law of obligations

Fıkıh Tarihi Açısından Osmanlı Son Dönem Hâkimlerinden Mihail Îd el-Bustânî’ Merci‘u’t-Tullâb Adlı Eseri

Öz

İlimde esas olan birikim üzerine kurulu olmaktır. Şer’i ilimler açsından da bu önemli ve gereklidir. Ancak yaşadığımız zaman ile Osmanlı son dönemi arasında ciddi bir kopukluk görülmektedir. Bu dönemde yazılan eserlerin ve tartışılan meselelerin boyutlarının henüz tam olarak tespit edildiğini söylemek zor görünmektedir. Bu durum mevcut ülke sınırlarımız için olduğu kadar, Osmanlı hakimiyetinde bulunmuş yerler için de söz konusudur. Osmanlı’da fıkhın nasıl uygulandığı, yönettiği coğrafya üzerinden tespiti önemli bir husustur. Bu açıdan Osmanlı son dönem Lübnan’ında hâkimlik yapmış Mihâîl el-Bustânî’nin Merci‘u’t-Tullâb adlı eseri dikkate değer tespitler içermektedir. Makalede iki ana husus üzerinde durulacaktır. Birincisi, müellifin hayatı, fıkıh, fıkıh öğrenimi, tatbikatı ve Mecelle’ye ilişkin yaptığı değerlendirmelerdir. Yazar, fıkıh ilmini öğrenmek ve öğretmek için yıllarca çalışmış, ayrıca bir hâkim olarak onu tatbik etmiştir. Dolayısıyla alanın sıkıntılarını yakından görmüştür. İkincisi ise eserde muamelat konularının tasnifi biçimidir. Bu tasnif; Batı kaynaklı borçlar hukukunun genel hükümler ve özel hükümler ayrımına benzemektedir. Fakat yazarın, bu tasnifi, ithal etmek yerine fıkıh ilminin konularını dikkate alarak yaptığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

borçlar hukuku, Mecelle, muâmelât, Beyrut, kazâ

Kaynakça

• Acar, İrfan C. Lübnan Bunalımı ve Filistin Sorunu. Ankara: Türk Tarîh Kurumu Basımevi, 1989.
• Akgündüz, Ahmed. Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâmı Adliye. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2013.
• Âlu Cündî, Edhem. ‘Alâmü’l-edeb ve’l-fenn. Dimaşk: Matbaatü’l-İttihâd, 1958.
• Başoğlu, Tuncay. “Fıkhî Tefekkürün Sorunları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 2 (2003) 15-24.
• ---------, “Modern Çağda Fıkıh Hakkında Konuşmak”, Modern Çağda Fıkhın Anlam ve İşlevi, Tartışmalı İlmi
• İhtisas Toplantısı. 183-207. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Bustânî, Mihail ‘Îd, Merci‘u’t-tullâb. Beyrut: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1914.
• Hasbî, Süleyman. Tafsîl li-tavdîh-i’l-kavâ‘idi’l-fıkhiyye ve’l-usûliyye fi evveli’l-Mecelleti’l-Ahkâmi’l-‘Adliyye. İstanbul: 1299.
• Heyet. el-Fetâvâ’l-Hindiyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1400/1980.
• Heyet. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye. Dersaadet: Matbaa-i Osmâniye, 1308.
• Irâkî, Zeynüddîn. el-Ğaysü’l-hâmi‘ şerhu Cem’i’l-Cevâmi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz b. Ahmed. Raddü’l-muhtâr ‘ala’d-Dürri’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Haldun, Abdurrahmân. Mukaddimetü İbn Haldûn. Beyrût: 1413/1996.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahim. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-Dekâik. Haleb: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1311.
• İbn Nüceym. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1432/2011.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdulvâhid. Fethu’l-Kadîr. Mısır: Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1389/1970.
• Kahveci, Nuri. Mukayeseli İslam Borçlar Hukuku. İstanbul: Hikmetevi, 2015.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• Kaya, E. Said. “Modern Dönemde Fıkıh İlminin Temel Meseleleri”, Modern Dönemde Dinî İlimlerin Temel Meseleleri, İlmî Toplantı. 151-163. İstanbul: İSAM, 2007.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, 1993.
• Keleş, Yunus. Hayat, Fıkıh ve Dinamizm. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-İslâmî, 1324.
• Lübnanî, Ebû İlyas. et-Tetimmetü’l-fıkhiyye. Beyrut: Matbaatu Sabra, 1912.
• Muhammed, Alî Cumu’a. el-Medhal ilâ dirâseti’l-mezâhibi’l-fıkhiyye. Dâru’s-Selâm, Kâhire, 1422/2001.
• Medkûr, Sellam. İslam Hukuk Başlangıcı. Çev: Ruhi Özcan. İstanbul: Nûn Yayıncılık, 1995.
• Serkis, Yusuf b. İlyan b. Musa. Mu‘cemü’l-matbû‘âti’l-Arabiyye ve’l-mua‘rrabe. Mısır: Matbaatu Serkis, 1346/1928.
• Seydişehrî, Mahmud Es’ad. Târih-i İlm-i Hukuk. İstanbul: Matbaa-i ‘Âmire, 1331.
• Takiyyüdîn, Süleyman. el-Kadâ fi Lübnan. Beyrut: Dâru’l-Cedîd, 1996.
• Tarablusî, Alauddin Ebü’l-Hasen Ali b. Halil Tarablusî, Mu’înü’l-hükkam fi ma yeteraddedü beyne’l-hasmeyn mine’l-ahkam. Beyrut: Daru’l-Fikr, ty.
• Taşpınar, İsmail. “Mârûnîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/71-72. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yıldız, Tuba. Cebel-i Lübnan’da Osmanlı Devleti’nin Mezhep Politikası ve Hukuki Uygulamalar (1839-1914). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Yılmaz, Fetullah. Fıkhî Açıdan Fiyatı Etkileyen Faktörler. Ankara: İlâhiyât, 2016.
• Ziriklî, Hayruddin. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.